سقط جنین از منظر فقهی

روزانه تعدادی از هموطنان ما بر اثر کرونا جان خود را از دست می‌دهد که همه ما متاثر و ناراحت از این همه فقدان و مرگ هموطنانمان هستیم، اما آنچه مورد غفلت واقع شده و نسبت به تعداد کشته‌شدگان کرونا چندین برابر است و اصلا قابل مقایسه نیست، قتل انسان‌های بی‌گناه و بی‌پناهی است که در رحم مادران از بین رفته و کسی نیست از حقوق آنها دفاع کند.
متاسفانه در این امر بسیاری در جهل مرکب بوده و خود را ذی‌حق دانسته و فکر می‌کنند مجاز به چنین کاری هستند، اینکه خالق متعال چنین اجازه‌ای را به هیچ انسانی نمی‌دهد که به دلیل مشکلات اقتصادی یا نخواستن فرزند او را بکشند.
در حدیث 7 از صفحه 26 جلد 29 کتاب وسائل‌الشیعه روایت موثقه اسحاق بن‌عمار چنین نقل شده است: «المراه تخاف الحبل فتشرب الدواء بطنها ما فی فتلقی؟ قال: لا،‌ فقلت، انما هو نطفه، فقال: ان اول ما یخلق نطفه» اسحاق بن عمار می‌گوید: به ابوالحسن(ع) عرض کردم، زن از باردار شدن می‌ترسد و دارو می‌نوشد تا آنچه در شکم دارد بیفتد، امام فرمود: این کار را نباید کرد. گفتم: نطفه‌ای بیش نیست. فرمودند: نخستین چیزی که آفریده می‌شود نطفه است.
با توجه به روایت فوق و روایات متعدد و فتاوای مراجع معظم، بر مادر واجب است در حفظ و سلامت جنین تلاش کرده و مراقب آن باشد،‌ در هیچ مرحله‌ای سقط‌ جنین جایز نیست، حتی در مرحله نطفه در استفتائی در مورد مشکلات اقتصادی که آیا مجوز سقط است، رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: سقط جنین به مجرد وجود مشکلات و سختی‌های اقتصادی جایز نمی‌شود.

وجوب دیه در سقط جنین
در همه مراحل مختلف کامل شدن جنین، در صورت سقط، دیه واجب است. دیه آن نیز مشخص شده است و باید هر گاه تنها نطفه باشد، بیست مثقال شرعی طلا (20 دینار) و اگر به صورت خون بسته شده باشد، چهل مثقال (40 دینار) و اگر مضغه باشد شصت مثقال (60 دینار) و اگر به صورت استخوان باشد بدون گوشت، هشتاد مثقال (80 دینار) و اگر جنین کامل باشد و هنوز روح و حرکت نداشته باشد، صد مثقال طلا (100 دینار) و اگر روح در آن دمیده شده باشد، هزار مثقال (1000 دینار) در مذکر و پانصد مثقال (500 دینار) در مونث دیه پرداخت شود و منظور از مثقال شرعی هیجده نخود است که سه چهارم مثقال معمولی است.
در استفتائی از رهبر معظم انقلاب این‌گونه پرسیده شده که آیا از بین بردن نطفه منعقد شده‌ای که در رحم مستقر شده، قبل از رسیدن به مرحله علقه که تقریبا چهل روز طول می‌کشد،‌جایز است؟ و اصولا در کدام یک از مراحل ذیل سقط جنین حرام است. نطفه استقرار یافته در رحم، علقه، مضغه، عظام قبل از دمیدن روح؟ که ایشان در جواب فرموده‌اند از بین بردن نطفه بعد از استقرار آن در رحم و همچنین سقط‌جنین در هیچ یک از مراحل بعدی جایز نیست.
موارد جواز سقط جنین
نکته دیگری که باید اشاره کنیم تنها در دو مورد، مراجع معظم اجازه سقط را می‌دهند و این مجوز سقط تنها قبل ازحلول روح بوده و بعد از آن به هیچ وجه جایز نمی‌باشد که مورد نخست خوف ضرر عقلایی برای مادر است.
در این مورد توجه همه را به استفتائی از رهبر معظم انقلاب جلب می‌کنیم. از ایشان استفتاء شده است که سقط چنین فی‌نفسه چه حکمی دارد؟ و در صورتی که ادامه بارداری برای زندگی مادر خطر داشته باشد، حکم آن چیست؟ پاسخ این است که سقط جنین شرعا حرام است و در هیچ حالتی جایز نیست مگر آنکه استمرار حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد که در این صورت سقط‌ جنین قبل از حلول روح اشکال ندارد، ولی بعد از دمیدن روح جایز نیست حتی اگر ادامه حاملگی برای حیات مادر خطرناک باشد مگر آنکه استمرار بارداری، حیات مادر و جنین هر دو را تهدید کند و نجات زندگی طفل به هیچ‌وجه ممکن نباشد ولی نجات زندگی مادر به تنهایی با سقط ‌جنین امکان داشته باشد.
حرج و مشقت شدید، مورد دوم جواز سقط جنین از سوی مراجع است. قاعده نفی عسر و حرج، از قواعد فقهی بوده و به این معنا است که هرگاه تکلیفی دارای مشقت و دشواری شدیدی باشد که تحمل آن عادتا برای مکلف سخت است، آن تکلیف ساقط می‌شود.
مجرد ناقص‌الخلقه بودن جنین مجوز سقط نیست و تنها در جایی می‌تواند مادر اقدام به سقط کند که همه شرایط محقق شده باشد، یعنی تشخیص بیماری جنین قطعی و یقینی باشد، پس در مواردی که تشخیص آزمایشات غربالگری قطعی نباشد اقدام به سقط حرام است، بیماری جنین به گونه‌ای باشد که مادر در مشقت و حرج شدید بیفتد و مجرد سختی، مجوز سقط نمی‌باشد، حتی در جایی که شرایط فوق قطعی و یقینی باشد سقط واجب نبوده و مادر می‌تواند با از خودگذشتگی جنین را محافظت کند.
در شرایطی که فرد، مجوز سقط را دارد، در هر حال دیه ساقط نمی‌شود، در استفتائی از رهبر معظم انقلاب به همین مسئله اشاره شده است، سؤال شده که پزشک بعد از معاینه در ماه‌های اول حاملگی به زن گفته است که استمرار بارداری احتمال خطر جانی برای او دارد و در صورتی که حاملگی ادامه پیدا کند، فرزندش ناقص‌الخلقه متولد خواهد شد و به همین دلیل پزشک دستور سقط‌جنین داده است، آیا این کار جایز است؟ و آیا سقط‌جنین قبل از دمیده شدن روح به آن جایز است؟
پاسخ رهبر معظم انقلاب به استفتاء فوق این است که ناقص‌الخلقه بودن جنین، مجوز شرعی برای سقط جنین حتی قبل از دمیدن روح در آن محسوب نمی‌شود، ولی اگر تهدید حیات مادر بر اثر استمرار حاملگی مستند به نظر پزشک متخصص و مورد اطمینان باشد، سقط‌جنین قبل از حلول روح در آن اشکال ندارد.
بعضی از زوج‌ها، مبتلا به بیماری‌های خونی بوده و دارای ژن معیوب می‌باشند و در نتیجه ناقل بیماری به فرزندان خود هستند و احتمال اینکه این فرزندان مبتلا به بیماری‌های شدید باشند، بسیار زیاد است و چنین کودکانی از بدو تولد تا پایان عمر، دائما در وضعیت مشقت‌باری به سر خواهند برد.
مثلا بیماران هموفیلی همواره ممکن است با کوچکترین ضربه‌ای دچار خونریزی شدید منجر به فوت و فلج شوند، حال آیا با توجه به اینکه تشخیص این بیماری در هفته های اول بارداری ممکن است، آیا سقط جنین در چنین مواردی جایز است؟ رهبر انقلاب در پاسخ به این مسئله می‌فرمایند، اگر تشخیص بیماری در جنین قطعی است و داشتن و نگه داشتن چنین فرزندی موجب حرج می‌باشد، در این صورت جایز است قبل از دمیدن شدن روح، جنین را اسقاط کنند ولی بنا بر احتیاط، دیه آن باید پرداخت شود.
پس از انعقاد نطفه، سقط‌جنین به هیچ‌وجه جایز نمی‌باشد مگر زمانی که مادر بر جان خود بترسد و یا ماندن جنین در شکم او آنقدر پرزحمت باشد که غیرقابل تحمل شود و برای خلاصی از آن، جز سقط‌جنین راهی دیگر نباشد، در این صورت تا روح در جنین دمیده نشده است سقط جایز است و اما پس از دمیده شدن روح در جنین سقط آن به هیچ‌وجه حتی با وجود شرایط مذکور جایز نیست.
تنها بدین جهت که جنین ناقص‌الخلقه و یا پس از تولد، فقط مدت کوتاهی زنده خواهد بود، مجوزی برای سقط‌جنین نمی‌شود پس مادر نمی‌تواند اجازه چنین کاری را به پزشکان بدهد و آنان نیز نمی‌توانند جنین را خارج کنند و دیه برعهده کسی است که عملا به چنان کاری دست زده است.

کیهان