حديث غدير در چه نقطه اى و براى چه هدفى بيان شده است؟
در سال دهم هجرت، پيامبر بزرگ اسلام به اصحاب و اقوامشان دستور دادند كه آماده زيارت خانه خدا شوند. در نتيجه جمع كثيرى از مسلمانان مدينه روستاهاى اطراف كه تعدادشان را بين نود هزار تا بيش از يكصد و بيست و چها هزار نفر نوشتهاند، دور هم گرد آمدند و به همراه رسول خدا (ص) براى انجام مناسك حج عازم مكه معظمه شدند. طبق نقل تاريخ نويسان، بيش از اين جمعيت نيز، مردم «مكه» و اهل «يمن» بودند كه به همراهى اميرالمؤمنين (ع) براى زيارت كعبه به جمع اهل مدينه و اطراف آن پيوستند.
اين حج كه حجه الوداع و حجه الكمال ناميده شده، آخرين حجى است كه پيامبر عزيز اسلام (ص) به انجام آن موفق گرديد و چندى پس از آن بدرود حيات گفت. فايده سخنى كه هنگام جدايى و آخرين لحظات گفته مىشود، اين است كه هم بهتر در ذهنها مىماند و هم زمينه ادعاى نسخ و تغيير حكم از بين مىبرد قطع نامه هاى پايانىِ تجمعات و وصاياى هنگام مرگ نيز از اين فايده بهرهمند است.
چون مناسك حج به پايان رسيد و زايران خانه خدا تصميم به مراجعت گرفتند، در سرزمينى به نام جحفه كه راههاى مدينه و كشورهاى مصر و عراق از آن منشعب مىشد، بركهاى به نام غديرخم وجود داشت.
حاجيان در روز پنجشنبه، هجدهم ذى الحجه، به آن مكان رسيدند. در همين روز، پيك وحى در رسيد و اين آيه را از جانب خداوند بر پيامبرش خواند:
«يا أَيهَا الرسُولُ بَلغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ الناسِ إِن اللَّهَ لا يَهْدِى الْقَوْمَ الكَافِرِينَ»(1)
اى پيامبر آنچه از سوى پروردگارت بر تو نازل شده به مردم برسان و اگر اين كار را به انجام نرسانى، رسالت خود را انجام ندادهاى و خداوند تو را از خطرات مردم مصون مىدارد. خدا كافران و جمعيت لجوج را هدايت نمى كند.
چون اين آيه به پيامبر رسيد، ايشان دستور فرمودند كه جمعيت در منطقه غديرخم جمع شوند. حضرت در برابر آفتاب سوزان عربستان، سخنرانى مفصلى ايراد فرمودند و دستور الهى را درباره ولايت و جانشينى اميرالمؤمنين (ع) را به مردم ابلاغ نمودند. آن گاه على بن ابىطالب (ع) را به حاضران معرفى كرده، فرمودند:
«من از ميان شما مىروم و در بين شما دو امانت گرانبها مىگذارم كه يكى از ديگرى مهمتر است. آنها قران و عترت و اهل بيت من مىباشند، بنگريد كه پس از من چگونه با آنها برخورد مىكنيد هان اى مردم من رهبر شما هستم و على بن ابىطالب (ع) بعد از من رهبر شماست. هر كس ولايت او را بپذيرد، ولايت مرا پذيرفته است و كسى كه ولايت او را نپذيرد، در واقع ولايت مرا نپذيرفته است.
بعد از سخنرانى پيامبر اسلام (ص) و نصب على (ع) به جانشينى، شعراى اسلام از جمله حسان بن ثابت اشعار ارزنده اى درباره ولايت على (ع) ايراد كردند كه تاريخ، آنها را به يادگار نگه داشته است. در پايان مراسم، حاضران دسته دسته به خيمه مولاى متقيان وارد شدند و دست وى را به نشان بيعت فشردند و ولايتش را تبريك گفتند.
نخستین بیعت کننده
شاید این مطالب را هم بپسندید:
نخستين بيعت كنندگان، خليفه اول و دوم بودند كه در ديدار خود اظهار داشتند: «بَخٍّ بَخٍّ لك يا علىٌّ أَصْبَحتَ مَوْلاىَ وَ مَوْلا كُلِّ مُؤمِنٍ وَ مُؤمِنَهٍ(2) مبارك باد مبارك باد بر تو اى على اينك تو مولاى من و مولاى هر زن و مرد مؤمنى گرديدى».
در آيه ابلاغ نكات بسيار حساسى وجود دارد:
اولاً، به پيامبر خدا در ابلاغ آن هشدار مىدهد
ثانياً، اهميت موضوع و هدف ابلاغ چنان مهم است كه نرساندن آن كوتاهى در رسالت به شمار مىآيد
ثالثاً، آيه موضوعى را در بردارد كه پيامبر خدا (ص) از ابلاغ آن وحشت مىكند و ممكن است گروهى دست به خيانت بزنند
رابعاً، در اين آيه افراد لجوج و عنادورزى كه حكم آيه را نپذيرفتند، كافر خوانده شدهاند خامساً، نشان مىدهد كه اعلان اين قضيه پيش از اين از پيامبر خواسته شده بود، ولى چون وقت آن از جهت زمان و مكان دقيقاً تعيين نشده بود، آن حضرت منتظر بود تا در بهترين فرصت مناسب آن را بيان كند، تا اين كه در غديرخم- مناسبتترين مكان- آن حضرت با تأكيد و هشدار الهى مكلف شدند كه آن را بيان كنند. چنين چيزى درباره ديگر احكام و دستورات الهى بىسابقه بوده و نشانگر آن است كه ابلاغ مسألهاى بسيار اساسى و سرنوشتساز بوده كه موجب فتنهانگيزى و تحريك احساسات قدرت طلبان و حسودان مىشده است.
حال بايد پرسيد كه موضوع آيه كه اين همه اهميت دارد، چيست؟ چه مسأله اى است كه اگر پيامبر خدا آن را ابلاغ نكند، رسالت خود را انجام نداده است؟ اين موضوع چه قدر مورد توجه است كه پيامبر خدا با آن همه قدرت، از خطر منافقان حاضران مى هراسد؟ اين موضوع چه قدر در پيشگاه خدا ارزش دارد كه نپذيرفتن آن باعث كفر و گسستن از دستگيره توحيد است؟ اساساً پس از بيست و سه سال رسالت پيامبر (ص)، در سال دهم هجرت، چه مسألهاى باقى مانده كه تا اين حد حساس و با ارزش است؟
آرى موضوع، ولايت على (ع) است كه بايد در آستانه رحلت پيامبر براى چندمين بار، آن هم در اجتماع با شكوه حج اعلان گردد و مسلمانان جديد و اشخاصى كه هنوز ابلاغهاى قبلى رسول خدا را نشنيدهاند بشنوند كه على (ع) جانشين به حق پيامبر است و بدانند كه ولايت علوى دنباله رسالت نبوى است.
به نقل از مؤسسه آموزشى پژوهشى مذاهب اسلامى
(1) سوره مائده، آيه 67، روايات مختلفى در كتابهاى اهل سنت وارد شده است كه اين آيه درباره واقعه غديرخم مىباشد مانند: روحالمعانى، آلوسى، ج 6، ص 199- 193، (داراحياء التراث العربى) الدرالمنثور، جلالالدين سيوطى، ج 2، ص 298- 299، (دارالمعرفه، 1365 ه ق).
000 (2) الغدير، علامه امينى، ج 1، ص 283- 282، (دارالكتاب العربى، بيروت، 1379 ه ق) ينابيع الموده، القندوزى، ج 2، ص 249، (دارالاسوه، 1416 ه ق) الامام على فى آراء الخلفاء، شيخ مهدى فقيه ايمانى، ص 75، (مؤسسه المعارف الاسلاميه 1420 ه ق) كشف اليقين، علامه حلى، تحقيق حسين درگاهى، ص 250، (الطبعه الاولى، 1411 ه ق).
پرسمان
