تفاوت انسان‌ها و عدالت خداوند
تفاوت انسان‌ها و ضررها
تا چه حد با عدل خدا سازگار است؟ آیا فردی که با عدم امکانات و ضررها مواجه است، می‌تواند اعتراضی برای وی مطرح باشد؟
نخست باید بدانیم «تفاوت»ها لازمه نظام‌مندی و تقسیم مسئولیت‌هاست. به‌طور مثال برخی بیشتر به رشته‌های فنی و مهندسی علاقه‌مندند و برخی بیشتر به رشته‌های پزشکی و برخی بیشتر به ادبیات و هنر علاقه دارند. چنان‌که برخی توانایی جسمی بیشتری دارند و برای کارهای خدماتی مناسب‌ترند و برخی حوصله مطالعه و پژوهش را بیشتر دارند. از این رو برپایی جهان هستی با انواع توانمندی‌ها و گونه‌های مختلف گیاهان و حیوانات بسیار واقع‌بینانه و شایسته‌تر است. در ادبیات دینی از این واقع بینی و شایستگی به «نظام احسن» یاد می‌شود.
این احسن بودن نظام آفرینش را می‌توان از راه‌های دیگر نیز اثبات کرد؛ مثلاً یکی از دلایل آن است که اگر خدای متعال، جهان را با بهترین نظام نیافریده باشد، یا بدین‌جهت است که علم به بهترین نظام نداشته، یا آن را دوست نمی‌داشته، یا قدرت بر ایجاد آن نداشته و یا از ایجاد آن بخل ورزیده است. حال آن‌که هیچ کدام از این فرض‌ها در مورد خدای دانا و حکیم، صحیح نیست. پس ثابت می‌شود که عالم، دارای بهترین نظام است؛[237]
چنان‌که قرآن کریم نیز بدان تصریح دارد:
<الَّذِی أَحْسَنَ کُلَّ شَیْءٍ خَلَقَهُ>[238] ؛
«همان کسی که هر چیزی را که آفریده، نیکو آفریده است».
<صُنْعَ اللّهِ الَّذِی أَتْقَنَ کُلَّ شَیْءٍ>[239] ؛
«صنع خدایی است که هر چیزی را در کمال استواری، پدید آورده است».
شاید این مطالب را هم بپسندید:
اکنون این پرسش مطرح می‌شود که وجود شرور و نقایص در جهان چگونه با احسن بودن نظام خلقت سازگار است؟
در این باره اشاره به چند نکته به تحلیل و جمع‌بندی‌ها بسیار کمک می‌کند؛
یکم. اهتمام جدّی خداوند به آفرینش مخلوقاتی است که هر چه بیشتر دارای خیر و فایده باشند؛ اگرچه دارای همه فایده‌ها نباشد. به طور مثال در میان فلزات آهن سخت است و جیوه نرم است. اگرچه سخت‌تر از آهن نیز وجود دارد و نرم‌تر از جیوه نیز وجود دارد. آنچه مهم است هر کدام فوایدی دارد و برای تأمین نیازی کاربرد دارد. البته چه بسا استفاده نابجای آن ضرر داشته باشد اما آنچه مهم است فایده‌های آن می‌تواند بیشتر از ضرر آن باشد و این همان نشانه «نظام احسن» است.
دوم. ضررها در جهان هستی قابل «پیشگیری» و یا قابل «جبران» و یا زمینه تجربه جدیدی می‌شود که به گونه‌ای عبرت آموز از وقوع ضررهای بیشتر جلوگیری می‌کند و با این نگاه واقع‌بینانه اگرچه ضررها در نگاه اولیه آسیب‌رسان است. اما با نگاهی کلان نشانه حاکمیت علم و حکمت خداوند در مهندسی جهان هستی است و این نشانه دیگری بر «نظام احسن» است.
بنا بر آنچه گفته شد؛ می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد؛ که تفاوت انسان‌ها مانند تفاوت دیگر موجودات طبیعی و نشانه نظام‌مندی جهان هستی است. به‌گونه‌ای که انسان‌ها دارای علاقه‌مندی‌های مختلف و توانمندی‌های گوناگون باشند و انواع نیازها و خدمات تأمین شود. انچه مهم است ریشه‌یابی علاقه‌ها و استعدادیابی افراد است که به هر مقدار در این باره بیشتر دقت و تلاش شود؛ رشد و پیشرفت جامعه بهتر مدیریت خواهد شد و این جلوه دیگری از «نظام احسن» است که برای اراده و اختیار و تلاش انسان‌ها نقش تعیین کننده لحاظ شده است. و در صورت بروز ناهنجاری و ضرر رسانی از سوی برخی افراد، مجازات در دنیا و عذاب در آخرت دامن‌گیر آنان خواهد شد و این همان جلوه «عدالت» خداوند است.
علاوه بر این‌که «ضرر»ها فردی و اجتماعی نیز قابل پیشگیری و یا قابل جبران و یا زمینه عبرت آموز برای جلوگیری از ضررهای بیشتر می‌شود و این نیز جلوه دیگری از «نظام احسن» از سوی خداوند دانا و حکیم است.
[237]. نگا: آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ؛ المبدأ و المعاد، همان صص 193 – 222.
[238]. سجده (32)، آیه 7.
[239]. نمل (27)، آیه 88.
- منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، خداشناسى / مؤلف محمدرضا كاشفى
