احکام مساقات
فهرست این نوشتار:
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
معنی مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :گفته می شود معامله ای به نام مساقات داریم، بفرمایید که این چه نوع معامله ای است؟
پاسخ :هرگاه کسى درختان میوه خود را تا مدّت معیّنى به دیگرى واگذار کند که در مقابل دریافت سهمى از میوه، باغ او را آبیارى و رسیدگى نماید این معامله را «مساقات» گویند.
محدوده اجرای مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :معامله مساقات در چه مواردی اجرا می شود؟
پاسخ :معامله مساقات علاوه بر درختان میوه در مورد درختانى مانند درخت گل که از گل آن براى گلاب گیرى و مانند آن استفاده مىکنند و یا درختانى مثل درخت حنا و سدر که از برگ آنها بهره مىگیرند، یا بعضى از درختان که از شیره و صمغ آن استفاده مىکنند صحیح است، ولى در مورد درختانى که هیچ یک از اینها را ندارد مساقات صحیح نیست.
لزوم اجرای صیغه لفظی یا معاطاتی در مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :آیا برای اجرای مساقات باید صیغه ای خوانده شود؟
پاسخ :در معامله مساقات مىتوانند صیغه بخوانند، همچنین اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را دراختیار کسى که کار مى کند بگذارد و او نیز به همین قصد تحویل گیرد بى آن که صیغه اى بخواند، باز معامله صحیح است (ولى گفتگوى لازم براى مدّت و شرایط باید قبلًا شده باشد).
شرایط مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :آیا در تحقق مساقات شرایطی لازم است؟
پاسخ :مساقات چند شرط دارد: 1- مالک و باغدار باید بالغ و عاقل باشند. 2- کسى آنها را مجبور به این کار نکرده باشد. 3- ممنوع از تصرّف در مال خود نباشند 4- مدّت مساقات باید معلوم باشد و اگر ابتداى آن را معیّنکنند و آخر آن را موقعى قرار دهند که حاصل آن سال بدست مىآید صحیح است. 5- باید سهم هر کدام به صورت نصف یا ثلثحاصل و مانند آن باشد، بنابراین اگر قرار بگذارند که مثلًا یک تن از میوه، مال صاحب باغ و بقیّه مال کسى است که کار مىکند معامله باطل است. 6- باید قرار داد معامله را پیش از ظاهر شدن میوه بگذارند و اگر بعد از ظاهر شدن میوه و پیش از رسیدن آن بگذارند چنانچه کارهایى مانند آبیارى و سمپاشى که براى پرورش میوه لازم است باقىمانده باشد مساقات صحیح است وگرنه اشكال داردو اگر فقط احتیاج به کارهایى مانند چیدن میوه و نگهدارى آن باشد قرارداد آنها صحیح است، ولى مساقات نیست.
مساقات درمورد بوته خربزه و خيار [احکام مساقات ]
پرسش :آیا می توان در مورد بوته خربزه و خیار و مانند آن نیز مساقات انجام داد؟
پاسخ :در فرض سوال، اگر قرارداد روشنى بگذارند و تعداد چیدن و سهم هر کدام را مشخص کنند صحیح است، هر چند مساقات نامیده نمىشود.
مساقات در درختانى که نياز به آبيارى ندارند [احکام مساقات ]
پرسش :در مورد درختانی كه احتياج به آبيارى ندارند و از آب باران يا رطوبت زمين استفاده مىكنند، آیا معامله مساقات صحیح است؟
پاسخ :در فرض سوال، اگر به کارهاى دیگرى مانند بیلزدن و کود دادن و سمپاشى که موجب زیاد شدن یا مرغوبیت میوه مىشود احتیاج داشته باشد معامله مساقات در آن صحیح است.
چگونگى فسخ قرارداد مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :چگونه می توان قرار داد مساقات را فسخ کرد؟
پاسخ :طرفین معامله مىتوانند با رضایت یکدیگر معامله مساقات را فسخ کنند و نیز اگر در ضمن قرارداد، حقّ فسخ براى هر دو یا براى یکى قرارداده باشند مىتوانند معامله را به هم زنند واگر در قرارداد مساقات شرطى ذکر کرده باشند و آن شرط عملى نشود و کسى که شرط به نفع اوست نتواند طرف را وادار به انجام آن کند، مىتواند معامله را به هم زند.
حکم مساقات در صورت مرگ مالک يا باغدار [احکام مساقات ]
پرسش :اگر هر کدام از مالک یا باغدار فوت شود تکلیف قرار داد مساقات چیست؟
پاسخ :معامله مساقات با مرگ صاحب باغ به هم نمىخورد و ورثه او به جاى او هستند، امّا اگر کسى که تربیت درخت ها به او واگذار شده بمیرد در صورتى که شرط کرده باشند خودش باغدارى کند معامله به هم مىخورد، ولى اگر چنین شرطى نکرده باشند ورثه او جانشین او مىشوند.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
لزوم تعيين وظيفه هر کدام از طریفین در قرارداد مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :آیا لازم است که کارهایی که هرکدام از دو طرف قرار داد مساقات باید انجام دهند ، از قبل مشخص بشود؟
پاسخ :باید اعمالى را که بر عهده هر کدام از دو طرف مىباشد قبلًا معیّن کنند، مانند تعمیر قنات، یا موتور چاه و همچنین تهیّه کود و وسیله سمپاشى و غیر اینها و اگر عرف و قاعدهاى در محل باشد همان کافى است.
حکم ميوه ها در صورت بطلان معامله مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :اگر معلوم شود که معامله مساقات باطل بوده ميوه هاى باغ متعلق به کیست؟
پاسخ :مال صاحب باغ است، ولى باید اجرت آبیارى و کارهاى دیگر را مطابق معمول به کسى که درختان را سرپرستى کرده بدهد.
عدم صدق مساقات بر واگذارى زمين جهت کاشت درخت [احکام مساقات ]
پرسش :اگر زمين را به ديگرى واگذار كنند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل مىآيد مال هردو باشد، آیا این معامله صحیح است؟ و آیا این معامله را می توان مساقات نامید ؟
پاسخ :در فرض سوال، در صورتى که تمام جهات را روشن کنند معامله صحیح است، هر چند مساقات نامیده نمى شود.
تعدد باغداران و وحدت مالک در مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :آیا صاحب باغ می تواند با چند نفر قرارداد مساقات ببندد؟
پاسخ :آری، ممکن است طرف قرارداد در مساقات متعدّد باشد یعنى صاحب باغ آن را در اختیار چند نفر بگذارد و با آنها قرارداد مساقات ببندد.
تحویل زمین به دیگری در قبال مبلغی قرض الحسنه و دریافت نصف محصول [احکام مساقات ]
پرسش :زمینم را یک سال به شما دادم و دو میلیون قرض الحسنه از شما گرفتم و قرار شد پایان سال هر چی محصول برداشتی با هم نصف کنیم. این کار صحیح است ؟
پاسخ :اشکالی ندارد .
لازم بودن عقد مساقات [احکام مساقات ]
پرسش :به نظر حضرت عالى آیا مساقات از عقود لازم است یا جایز؟
پاسخ :از عقود لازم است.
قطع درختانی که به شرط شراکت در زمین باغ در آن کاشته شده [احکام مساقات ]
پرسش :دو نفر زمینى را معامله مى کنند به این عنوان که مالک، زمین خود را به دیگرى واگذار مى کند براى درختکارى و دیگرى هم درخت مى کارد قرارشان بر این بود که بعد از بزرگ شدن درختان، زمین را با درختان نصف کنند اما بعد از رحلت طرفین، ورثه درختها را قطع نموده اند، بعد از مدّتى ورثه مالک زمین، بر علیه ورثه مالک درخت شکایت مى کنند و مى گویند این زمین مال ماست و به زور زمین را از آنها گرفته است آیا این کار جایز است؟
پاسخ :اگر درختان قطع شود، مالکیّت هر کدام نسبت به سهم خود از زمین باقى است و هر کسى درختها را قطع کرده ضامن است.
اجاره درختی که مقدار ثمره آن مشخص نیست [احکام مساقات ]
پرسش :اجاره درختی که مقدار ثمره آن مشخص نیست چه حکمی دارد؟
پاسخ :اجاره جایز نیست ولی خرید مانعی ندارد.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی .
