آيا در قيامت اعمال خوب و بد انسان يکديگر را خنثى مى کنند
تأثير اعمال در يکديگر
آيا در قيامت يا در برزخ اعمال خوب و بد انسان، يکديگر را خنثى مى کنند؟
در نصوص قرآنى و روايى ما مطالب و نکات بسيار مهم و قابل توجهى در اين مورد وجود دارد:
«وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِينَ. وَ اصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ» [237]؛
«نماز را در دو طرف روز و اوائل شب برپا دار، چرا که حسنات، سيئات (و آثار آنها را) بر طرف مى سازند، اين تذکرى است براى آنها که اهل تذکرند. و شکيبايى کن که خداوند پاداش نيکوکاران را ضايع نخواهد کرد».
«إِنْ تَجْتَنِبُوا کَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنْکُمْ سَيِّئاتِکُمْ» [238]؛
«اگر از گناهان بزرگ دورى کنيد گناهان کوچک شما را مى پوشانيم».
«وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَنُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ» [239]؛
«کسانى که ايمان آوردند و عمل صالح انجام دارند گناهان آنان را مى پوشانيم».
و به اين ترتيب اثر طاعات و اعمال نيک در محو گناهان اثبات مى شود.
از آنجا که جمله «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ» [240] بلافاصله بعد از دستور نماز ذکر شده يکى از مصداق هاى روشن آن، نمازهاى روزانه است و اگر مى بينيم در روايات تنها تفسير به نمازهاى روزانه شده دليل بر انحصار نيست، بلکه بيان يک مصداق روشن قطعى است.
در تفسير آيه مورد بحث، حديث جالبى از حضرت على عليه السلام به اين مضمون نقل شده است که؛ روزى آن حضرت رو به سوى مردم کرد و فرمود: به نظر شما اميدبخش ترين، آيه قرآن کدام آيه است؟ بعضى گفتند آيه:
«إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَکَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ يَشاءُ» [241]؛
«خداوند هرگز شرک را نمى بخشد و پائين تر از آن را براى هر کس که بخواهد مى بخشد».
امام عليه السلام فرمود: خوب است، ولى آنچه من مى خواهم نيست، بعضى گفتند آيه:
«وَ مَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِيماً» [242]؛
«هر کس عمل زشتى انجام دهد يا بر خويشتن ستم کند و سپس از خدا آمرزش بخواهد خدا را غفور و رحيم خواهد يافت».
امام عليه السلام فرمود: خوب است ولى آنچه را مى خواهم نيست. بعضى ديگر گفتند آيه:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» [243]؛
«اى بندگان من که اسراف بر خويشتن کرده ايد از رحمت خدا مأيوس نشويد».
فرمود: خوب است اما آنچه مى خواهم نيست! بعضى ديگر گفتند آيه:
«و الَّذِينَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللَّهُ» [244]؛
«پرهيزکاران کسانى هستند که هنگامى که کار زشتى انجام مى دهند يا به خود ستم مى کنند به ياد خدا مى افتند، از گناهان خويش آمرزش مى طلبند و چه کسى است جز خدا که گناهان را بيامرزد».
باز امام فرمود خوب است ولى آنچه مى خواهم نيست. در اين هنگام مردم از هر طرف به سوى امام متوجه شدند و همهمه کردند فرمود: چه خبر است اى مسلمانان؟ عرض کردند: به خدا سوگند ما آيه ديگرى در اين زمينه سراغ نداريم.
امام عليه السلام فرمود: از حبيب خودم رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم که فرمود: اميد بخش ترين آيه قرآن اين آيه است:
«و اقم الصلاة طَرَفَيِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى لِلذَّاکِرِينَ» [245].
البته در حديث ديگرى آمده است که اميد بخش ترين آيه قرآن اين آيه مى باشد:
«إِنَّ اللَّهَ لا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَکَ بِهِ وَ يَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ يَشاءُ» [246].
اما با توجّه به اينکه هر يک از اين آيات به زاويه اى از اين بحث نظر دارد و يک بعد از ابعاد آن را بيان مى کند، تضادى با هم ندارد.
روزى پيامبر اعظم اسلام صلى الله عليه و آله به حضار فرمود: آيا مى دانيد که مفلس و تهى دست کيست؟ گفتند: مفلس در ميان ما آن کسى است که درهم و دينارى و متاعى نداشته باشد. ولى پيامبر فرمود: مفلس آن کسى است که فرداى قيامت در حالى مى آيد که داراى نماز زکات و روزه باشد. و از سوى ديگر، او به شخصى دشنام داده، به ديگرى تهمت زده، مال ديگرى را خورده، خون بى گناهى را ريخته، شخصى را بدون جهت مضروب کرده و… در آنجاست که به هر يک از اينگونه افراد ثواب عبادات او داده مى شود. و اگر حسنات وى قبل از اداى حقوق مردم تمام شوند از گناهان آنان به وى داده مى شود، و در دوزخ انداخته خواهد شد! [247]
روايت فوق نيز اين را تأييد مى کند که اعمال انسان؛ خوب و يا بد؛ با يکديگر مقايسه مى شوند و يکديگر را خنثى مى کنند تا به حدّ نصاب خوب يا بد برسد و به بهشت يا جهنم وارد مى شوند.
[237]. هود 11، آيات 115-114.
[238]. نساء 4، آيه 31.
[239]. عنکبوت 29، آيه 7.
[240]. هود 11، آيه 114.
[241]. نساء 4، آيات 48 و 116.
[242]. نساء 4، آيه 110.
[243]. زمر 39، آيه 53.
[244]. آل عمران 3، آيه 135.
[245]. تفسير مجمع البيان، ذيل آيه 114 سوره هود.
[246]. نساء 4، آيات 48 و 116.
منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى
ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات
.
