آداب و دعای سفره

آغاز و انجام غذا با نام و حمد خدا

1. در روايتى معتبر آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «هرگاه سفره بگسترند بگو: بسم الله و چون شروع به غذا كردى بگو: بِسْمِ اللهِ عَلى اَوَّلِهِ وَآخِرِهِ و چون سفره را جمع كردند بگو: اَلْحَمْدُ لِلّهِ».[1] 

2. و در حديثى معتبر آمده است كه آن حضرت فرمود: «هنگامى كه ملائكه نزد حضرت ابراهيم علیه السلام آمدند و او براى آنها گوساله ‌اى بريان شده آورد و گفت بخوريد! گفتند: نمى‌خوريم تا بگويى ارزش اين نعمت الهى چقدر است؟ حضرت فرمود: (قيمت آن اين است كه) چون شروع به خوردن كنيد بسم الله بگوييد و هنگامى كه غذا تمام شد اَلْحَمْدُ لله بگوييد. جبرئيل رو به سه فرشته ديگر كرد و گفت: مى‌سزد كه پروردگار چنين بنده‌اى را خليل خود گردانَد».[2] 

3. و در سخنى ديگر فرمود: «هرگاه چند نوع غذا بر سر سفره باشد براى هر كدام يك بسم الله بگوييد». راوى پرسيد: اگر فراموش شود چه كنم؟ حضرت فرمود: «بگو بِسْمِ اللهِ عَلى اَوَّلِهِ وَآخِرِهِ».[3] 
4. در روايتى صحيح و معتبر آمده است كه حضرت على عليه السلام فرمود: «هرگاه غذا حاضرشود،چنانچه يكى از حاضران بسم‌الله ‌بگويد از ديگران كفايت مى‌كند».[4] 
5. در سخنى ديگر فرمود: «به هنگام خوردن غذا خدا را ياد كنيد و بسيار سخن نگوييد كه آن طعام، نعمت و روزى خداست و بر شما لازم است كه در وقت غذا خوردن ياد خدا، سپاس او و شكرش را به جا آوريد».[5] 
6. در حديثى معتبر آمده است كه حضرت رسول صلی الله عليه و آله فرمود: «غذا خورنده‌اى كه شكر پروردگار را به جا مى‌آورَد، از روزه‌دار خاموش بهتر است».[6] 
7. در حديث است كه امام صادق عليه السلام به سماعه فرمود: «اى سماعه، بخور و سپاس خدا كن و نخور كه خاموش (از ياد خدا) باشى».[7] 
 

 
آثار شروع به «بسم الله» و ختم به «الحمد لله»

1. از حضرت رسول صلی الله عليه و آله روايت شده است كه فرمود: «هرگاه سفره گسترده شود، چهار هزار فرشته آن را احاطه مى‌كنند. اگر كسانى كه مى‌خواهند غذا بخورند بسم الله بگويند ملائكه مى‌گويند: خداوند بركاتش را بر شما و غذاى شما نازل كند. سپس به شيطان مى‌گويند: اى فاسق، از اينجا خارج شو كه تو بر اين افراد سلطه‌اى ندارى. و چنانچه پس از فراغت از غذا الحمد لله بگويند، فرشتگان مى‌گويند: اينها بندگانى هستند كه خداوند به آنها نعمت داده و شكر نعمت پروردگار را به جا آورده‌اند. و اگر غذاى خود را با بسم الله آغاز نكنند ملائكه به شيطان مى‌گويند: اى فاسق، جلو بيا و با اينها غذا بخور و چنانچه در پايان غذا حمد و سپاس الهى را به جا نياورند، ملائكه مى‌گويند: اينان گروهى هستند كه خداوند به آنها نعمت داده، ولى پروردگار خويش را فراموش كردند».[8] 
2. از حضرت على عليه السلام روايت شده كه فرمود: «هر كه نام خدا را در اوّل طعام ببرد و درپايان سپاس خداى را به جا آورد،هرگز از آن طعام از او سؤال نمى‌كنند».[9] 
3. در روايتى معتبر آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «هرگاه مسلمانى به هنگام شروع غذا بگويد: «بِسْمِ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ» پيش از آنكه لقمه به دهانش برسد، خداوند متعال گناهانش را مى‌آمرزد».[10] 
4. امام صادق عليه السلام روايت كرده است كه: «روزى حضرت امير مؤمنان عليه السلام فرمود: هر كس غذاى خود را با بسم الله شروع كند، من ضمانت مى‌كنم كه آن غذا زيانى به او نرساند. ابن كوا گفت: ديشب غذا خوردم و بسم الله گفتم و غذا مرا اذيّت كرد. حضرت فرمود: شايد چند نوع غذا خورده‌اى و بر برخى بسم الله گفته و بر برخى نگفته‌اى».[11] 
5. در روايتى صحيح و معتبر آمده است كه كسى خدمت امام صادق عليه السلام عرض كرد: هرگاه غذا بخورم مرا اذيّت مى‌كند. امام فرمود: «مگر بسم الله نمى‌گويى؟» عرض كرد: آرى مى‌گويم، ولى باز غذا آزارم مى‌دهد. امام فرمود: «پس از آنكه در وسط غذا سخن مى‌گويى، بسم الله را تكرار مى‌كنى؟» عرض كرد: نه. امام فرمود : «علّت ناراحتى تو همين است؛ هرگاه سخنانت تمام شد دوباره بسم الله بگو و به خوردن ادامه بده».[12] 
 

 
آثار دعا خواندن هنگام غذا خوردن

1. در حديثى معتبر مى‌خوانيم كه امام صادق عليه السلام فرمود: «هر كه اين دعا را هنگام خوردن غذا بخواند، ضمانت مى‌كنم كه آن غذا آسيبى به او نرساند: اَللّهُمَّ اِنّي اَسْئَلُکَ بِاسْمِکَ خَيْرِ الاَْسْماءِ مِلاَْ الاَْرْضِ وَالسَّماءِ، الرَّحْمـنِ الرَّحيمِ، الَّذي لا يَضُرُّ مَعَهُ داءٌ».[13] 
2. در حديث است كه كسى از ضعف معده به امام صادق عليه السلام شكايت كرد. 
حضرت فرمود: «هرگاه از غذا خوردن فارغ شدى، دست بر شكم بكش واين دعا را بخوان: اَللّهُمَّ هَنِّئْنِيهِ، اَللّهُمَّ سَوَّغْنِيهِ، اَللّهُمَّ امْرَأْنِيهِ».[14] 

 
 
دعاى سفره حضرت رسول صلی الله عليه و آله و ائمّه اطهار علیهم  السلام

1. در روايتى آمده است كه پيامبر صلی الله عليه و آله پس از خوردن غذا مى‌فرمود: «اَللّهُمَّ اَكثَرْتَ وَاَطَبْتَ وَبارَكْتَ ما شَبِعْتُ وَاَرْوَيْتُ اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذي يُطْعِمُ وَلا يُطْعَمْ».[15] 
2. در روايتى آمده است كه هرگاه سفره را براى رسول خدا صلی الله عليه و آله مى‌گستراندند چنين دعا مى‌كرد: «سُبْحانَکَ اللّهُمَّ ما اَحْسَنَ ما تَبْتَلينا سُبْحانَکَ ما اَكْثَرَ ما تُعْطينا، سُبْحانَکَ ما اكْثَرَ ما تُعافينا. اَللّهُمَّ اَوْسِعْ عَلَيْنا وَعَلى فُقَراءِ الْمُؤْمِنينَ وَالْمُؤْمِناتِ وَالْمُسْلِمينَ وَالْمُسْلِماتِ».[16] 
3. در روايتى معتبر آمده است كه امام سجّاد عليه السلام غذا خوردن را با اين دعا آغاز مى‌كرد: «اَللّهُمَّ هـذا مِنْکَ وَمِنْ فَضْلِکَ وَعَطائِکَ، فَبارِکْ لَنا فيهِ وَسَوِّغْناهُ وَارْزُقْنا خَلَفآ اِذا اَكَلْناهُ وَرُبَّ مُحْتاجٍ اِلَيْهِ رَزَقْتَ فَاَحْسَنْتَ. اَللّهُمَّ اجْعَلْنا مِنَ الشّاكِرينَ».[17]  وپس از غذا خوردن مى‌فرمود: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي حَمَلَنا فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقَنا مِنَ الطَّيِّباتِ وَفَضَّلَنا عَلى كَثيرٍ مِنْ خَلْقِهِ مِمَّنْ خَلَقَ تَفْضيلاً».[18] 
4. در حديث است كه امام صادق عليه السلام فرمود: «پدرم امام باقر عليه السلام پس از غذا خوردن چنين دعا مى‌كرد: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي اَشْبَعَنا في جائِعينَ وَاَرْوانا في ظامِئينَ وَآوانا في ضاحينَ وَحَمَلَنا في راجِلينَ وَآمَنَنا في خائِفينَ وَاَخْدَمَنا في عانينَ».[19] 
5. در روايتى معتبر مى‌خوانيم كه امام سجّاد عليه السلام پس از غذا خوردن چنين دعا مى‌كرد: «اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي اَطْعَمَنا وَسَقانا وَكَفانا وَاَيَّدَنا وَآوانا وَاَنْعَمَ عَلَيْنا وَاَفْضَلَ. اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي يُطْعِمُ وَلا يُطْعَمُ».[20] 
6. از امام صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: «در ابتداى خوردن غذا نام خدا را ببريد و پس غذا خوردن بگوييد: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي يُطْعِمُ وَلا يُطْعَمُ».[21] 
7. در روايتى معتبر آمده است كه امام محمّدباقر عليه السلام بعد از خوردن غذا چنين دعا مى‌كرد: «اَللّهُمَّ هـذا مِنْکَ وَبِمُحَمَّدٍ رَسُولِکَ صلی الله عليه و آله اَللّهُمَّ لَکَ الْحَمْدُ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ».[22] 
8. در روايتى معتبر آمده است كه زراره مى‌گويد با امام صادق علیه السلام غذا مى‌خوردم و حضرت جمله «اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذي جَعَلَني اَشْتَهِيهِ» را بسيار تكرار مى‌كرد.[23] 
[1] . كافى، ج 6، ص 292، ح 2.
[2] . علل الشرايع، ج 1، ص 35، باب 32، ح 6.
[3] . كافى، ج 6، ص 259، ح 20؛ مكارم الأخلاق، ص 143.
[4] . كافى، ج 6، ص 293، ح 9.
[5] . همان، ص 296، ح 23.
[6] . محاسن، ص 435، ح 271.
[7] . محاسن، ص 435، ح 275؛ كتاب من لا يحضره الفقيه، ج 3، ص 224، ح 1049.
[8] . كافى، ج 6، ص 292، ح 1؛ مكارم الأخلاق، ص 142.
[9] . كافى، ج 6، ص 294، ح 14؛ ثواب الأعمال، ص 219.
[10] . محاسن، ص 435، ح 273؛ كافى، ج 6، ص 293، ح 7.
[11] . كافى، ج 6، ص 259، ح 18؛ مكارم الأخلاق، ص 142.
[12] . محاسن، ص 438، ح 287؛ كافى، ج 6، ص 259، ح 19.
[13] . ترجمه: «بار خدايا، از تو به بهترين نام‌هاى تو كه زمين وآسمان را پر كرده وبه بخشندگى ومهربانى‌ات كه باآن هيچ دردى زيان نمى‌رساند، تو را مسئلت مى‌كنم». محاسن، 438، ح 289.
[14] . ترجمه: «بار خدايا، آن را بر من گوارا وكامل وخوش گردان». محاسن، ص 439، ح 291.
[15] . ترجمه: «بار خدايا، افزودى وپاكيزه گرداندى وبركت دادى آن‌چنان كه سير وسيراب شدم. سپاس ويژهخداوندى است كه اطعام مى‌كند ونياز به غذا ندارد». محاسن، ص 436، ح 277؛ كافى، ج 6، ص 294، ح 15.
[16] . ترجمه: «بار خدايا، تو منزّهى، چه نيك ما را مى‌آزمايى، منزّهى تو چه بسيار به ما عطا مى‌كنى، منزّهى توچه بسيار از ما درمى‌گذرى. بار خدايا، بر ما وبر نيازمندان از مؤمنين ومؤمنات ومسلمين ومسلمات وسعتوگشايش ده». كافى، ج 6، ص 293، ح 2.
[17] . ترجمه: «بار خدايا، اين (غذا) از تو واز فضل وبخشش تو است، پس براى ما در آن بركت ده وكامل گردانوچون آن را خورديم به جاى آن به ما روزى ده وچه بسيار نيازمندانى كه به آنها روزى دادى ونيكى كردى.بار خدايا، ما را از شكرگزاران قرار ده». محاسن، ص 433، ح 263؛ كافى، ج 6، ص 294، ح 12.
[18] . ترجمه: «سپاس مخصوص خداوندى است كه ما را در خشكى ودريا بر مركب سوار كرد واز چيزهاى پاكيزهبه ما روزى داد وما را بر بسيارى از مخلوقات خود برترى وفضيلت بخشيد».
[19] . ترجمه: «حمد وسپاس مخصوص خداوندى است كه ما را در ميان گرسنگان سير كرد ودر ميان تشنگانسيراب گردانيد ودر ميان گرفتاران پناه داد ودر ميان پيادگان سوار كرد ودر ميان خائفان امنيّت داد ودرميان ضعيفان و زحمتكشان كمك‌كار براى ما قرار داد». محاسن، ص436، ح280؛ كافى، ج6، ص295، ح12.
[20] . ترجمه: «حمد وسپاس مخصوص خداوندى است كه به ما آب و غذا داد و ما را كفايت و تأييد نمود وما رامأوى داد ونعمت بخشيد وتفضّل كرد. حمد وسپاس مخصوص خداوندى است كه اطعام مى‌كند و نياز بهغذا ندارد». محاسن، ص 435، ح 277؛ مكارم الأخلاق، ص 143.
[21] . ترجمه: «حمد وسپاس مخصوص خداوندى است كه اطعام مى‌كند و نياز به غذا ندارد». محاسن، ص434،ح 268؛ كافى، ج 6، ص 294، ح 13.
[22] . ترجمه: «بار خدايا، طعامى كه تناول كرديم از سوى تو وبه واسطه محمّد رسول تو است. بار خدايا، حمدوثنا مخصوص تو است، بر محمّد وآل محمّد درود بفرست». كافى، ج 6، ص 296، ح 22.
[23] . ترجمه: «حمد وسپاس مخصوص خداوندى است كه ميل به چنين غذايى را در من ايجاد كرد». محاسن،ص 437، ح 283؛ كافى، ج 6، ص 259، ح 12.