آیه قرآن در مورد نماز مسافر
سوره بقره، آيه 185
نماز و روزه مسافر
«فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»39؛ «… پس هر كس از شما اين ماه را درك كند، بايد آن را روزه بدارد و كسى كه بيمار يا در سفر است، [بايد به شماره آن ]تعدادى از روزهاى ديگر را [روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى خواهد و براى شما دشوارى نمى خواهد؛ تا شماره [مقرر ]را تكميل كنيد و خدا را به پاس آن كه هدايتتان كرده است، به بزرگى بستاييد؛ باشد كه شكرگزارى كنيد».
پرسش . اساساً چرا عبادات شخص مسافر با شخص مقيم، متفاوت است و چه ويژگى در سفر است كه موجب شكسته شدن نماز است؟
نماز شكسته از احكام امتنانى (منت گذارى) و تسهيلى خداوند بر مسافران است؛ زيرا به طور معمول، شرايط سفر با شرايط وطن، متفاوت است و امكانات، تغيير مى يابند. يكى از نشانه هاى شريعت كامل، علاوه بر «تعبد»، «تنوع» مى باشد و از آن جا كه مسافران معمولاً با فشردگى برنامه و عجله روبه رو هستند و چه بسا مسائلى پيش بينى نشده براى آنان در طول سفر رخ دهد، از اين جهت، خداوند متعال تخفيف در عبادت را به عنوان هديه اى به مسافران، به صورت حكمى امتنانى تعيين نموده است.
در قرآن مجيد درباره روزه مسافر چنين مى خوانيم: «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَ مَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَ لا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلى ما هَداكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»؛ «پس آن كس كه در ماه رمضان در حضر باشد [مسافر نباشد]، روزه بدارد و آن كس كه بيمار يا در سفر باشد، روزهاى ديگرى را به جاى آن روزه بگيرد. خداوند راحتى شما را مى خواهد؛ نه زحمت شما را. هدف اين است كه اين روزها را تكميل كنيد و خدا را بر اين كه شما را هدايت كرده، به عظمت ياد كنيد؛ باشد كه از اين نعمت بزرگ، سپاس گزار گرديد».40
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «ان الله تعالى وضع عن المسافر الصوم و شطر الصلاة؛ خداوند متعال روزه و مقدارى از نماز را از مسافر برداشته است»41.
«وضع»، يعنى بارى را از دوش اين افراد برداشت.
امام صادق عليه السلام از پدران خود عليه السلام و آنان از رسول خدا صلى الله عليه و آله چنين نقل كرده اند: «انّ الله اهدى الىَّ و الى امتى هدية لم يهدها الى احد من الامم كرامة من الله لنا، قالوا: و ماذاك يا رسول الله؟ قال: الافطار فى السفر و التقصير فى الصلاة، فمن لم يفعل ذلك، فقد رد على الله عز و جل هديته؛ خداوند متعال هديه اى به من و امتم كرامت فرموده كه به امت هاى گذشته نداده است. عرض كردند: آن هديه چيست؟ فرمود: اجازه افطار روزه و نصف شدن نماز [نمازهاى چهار ركعتى] در مسافرت؛ پس هر كسى چنين نكند، هديه خداوند را رد كرده است»42.
حضرت على عليه السلام مى فرمايد: «من قصر الصلاة فى السفر و افطر فقد قبل تخفيف الله عزّ و جل و كملت صلاتُهُ؛ هر كس نماز را در مسافرت شكسته بخواند و روزه اش را افطار كند، تخفيف [و هديه] خداوند را پذيرفته و نمازش به طور كامل اداست».43
براى اين كه به اين پرسش بهتر پاسخ دهيم، توجه شما را به چند نكته زير جلب مى كنيم:
يكم. گرچه اين روزها، وسايل نقليه و ابزار مسافرت، با گذشته فرق كرده است، ولى در عين حال هم اكنون نيز مسافرت داراى مسائل غير قابل پيش بينى و تأخيرهاى زيادى است. شما اگر به تجربه خودتان مراجعه كنيد، ملاحظه خواهيد كرد كه اصولاً در سفر – به ويژه در ميان راه – آن آرامش لازم وجود ندارد؛ به ويژه آن كه در سفر با وسايل سريع، دغدغه ها بسيار زياد و فرصت اندك است. بنابراين، با توجه به مشكلات زياد و عدم آرامش، دستور قصر نماز مسافر صادر شده است.
دوم. اين كه اگرچه با نگاه ابتدايى به برخى از آيات، چه بسا شكسته خواندن نماز به صورت تخييرى بيان شده است، اما با دقت در تفسير آيه و تبيين آن از سوى پيامبر صلى الله عليه و آلهو اهل بيت عليهم السلام، شكسته بودن نماز، متعين و واجب دانسته شده است.
در روايتى چنين آمده است: «عَنْ زُرارة و محمد بن مسلم أنّهما قالا: قُلنا لابى جعفر عليه السلام ما تقولُ: فى الصلوة فى السفر كيف هى؟ و كم هى؟ فقال: ان الله عزّ و جلّ يقول: «و اذا ضربتم فى الارض فليس عليكم جناح ان تقصروا من الصلوة» فصارَ التقصير فى السفر واجباً كوجوب التمام فى الحضر. قالا: قُلنا له: قال الله عزّ و جلّ: «و ليس عليكم جناح» و لم يقل: افعلوا فكيف اوجب ذلك؟ فقال: اَوَ ليس قال الله عزّ و جلّ فى الصفا و المروة: «فمن حج البيت اَوِ اعتمر فلا جناح عليه ان يطوَّف بهما» الا ترون انّ الطواف بهما واجب مفروض لانّ الله عزّ و جلّ ذكره فى كتابه و صنعه نبيُّه و كذلك التقصير فى السفر شى ء صنعه النبى صلى الله عليه و آلهو ذكر الله فى كتابه؛
زراره و محمدبن مسلم [دو نفر از اصحاب امام صادق عليه السلام ]مى گويند: به امام صادق عليه السلام عرض كرديم: درباره كيفيت و مقدار نماز در سفر چه مى فرماييد؟ فرمود: خداوند عزّ و جلّ فرموده است: و هرگاه سفر كرديد، گناهى بر شما نيست كه نماز را كوتاه نماييد. پس كوتاه كردن نماز در سفر، واجب است؛ مانند تمام خواندن نماز در حضر [غير سفر]. گفتند: ما به حضرت عرض كرديم: خداوند عزّ و جلّ فرموده است: بر شما گناهى نيست و نفرموده است كه حتماً انجام بدهيد؛ پس چگونه واجب شده است؟ حضرت فرمود: آيا خداوند در آيه ديگر نفرموده است كه براى سعى ميان صفا و مروه، بر شما گناهى نيست؛ در حالى كه سعى ميان صفا و مروه، از واجبات حج و عمره است؟! همچنين است شكسته شدن نماز در سفر؛ چنان كه پيامبر اين گونه عمل مى كرد»44.
علاوه بر اين، روايات فراوان ديگرى داريم كه از تمام خواندن نماز در سفر [با شرايطش]، به شدت نهى شده كه به دو نمونه آنها در زير اشاره مى شود:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
الف) اين كه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «من صلى فى السفر اربعاً فأنا منه برى؛ هر كس در سفر نمازهايش را چهار ركعتى بخواند، من از او بيزارم»45.
ب) اين كه امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «المتمم فى السفر كالمقصر فى الحضر؛ كسى كه در مسافرت نمازش را تمام بخواند، مانند كسى است كه در غير مسافرت، نمازش را شكسته بخواند»46.
سوم. اين كه گرچه ممكن است سفر براى برخى هيچ زحمتى نداشته باشد، ولى اسلام مصلحت نوعى را در جعل اين گونه احكام در نظر گرفته است و نيز وحدت رويه در انجام تكاليف، اين حكم را ايجاب كرده است.47
چهارم. اين كه بايد در نظر داشت كه هر چه را از طريق آيات و روايات صحيح به ما رسيده است و ما آنها را به عنوان احكام اسلام مى شناسيم، بايد تعبدا آنها را بپذيريم؛ زيرا خداوند احكام را طبق مصالح و مفاسد صادر كرده است و ممكن است مصالح زيادى در حكم نماز و روزه مسافر نهفته باشد كه ما آنها را درك نكنيم.
39. بقره 2، آيه 185.
40. بقره 2، آيه 185.
41. متقى هندى، كنزالعمال، ج 8، ص 503.
42. شيخ حر عاملى، وسائل الشيعه، ج 5، ص 540 و ج 10، ص 177، ح 13152.
43. محدث نورى، مستدرك الوسائل الشيعه، ج 1، ص 503 و ج 6، ص 542، ح 7464.
44. وسائل الشيعه، ج 5، ص 538 و ج 8، ص 517، ح 11327.
45. همان، ج 5، ص 538 و 539 و ج 8، ص 518، ح 11328.
46. مجمع البيان، ج 1-2، ص 274 و ج 2، ص 493 ؛ «روى عبدالرحمن بن عوف قال: قال رسول اللّه : الصائم فى السفر كالمفطر فى الحضر. روى اصحابنا عن ابى عبداللّه انه قال الصائم فى شهر رمضان فى السفر كالمفطر فيه فى الحضر».
47. ر.ك: سيد شرف الدين، النص والاجتهاد، شماره 72، ص 286.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، تفسیر آیات برگزیده (جلد اول).
