مقصود از ابعاد روح انسان، چيست؟

 

پرسش: مقصود از ابعاد روح انسان، چيست؟

پاسخ:

بُعد در اموری به کار می رود که دارای امتداد باشند و امتداد از خواصّ جسم است و روح موجودی غیر جسمانی است. لذا استعمال کلمه ی بُعد در مورد روح ، به معنای حقیقی بُعد نبوده ، غلط مشهور است ؛ و مراد از ابعاد روح عبارت می باشد از مراتب ، قوا و شئونات ، ظهورات و آثار و اعتبارات و حیثیّات روح.

توضیح مطلب آنکه روح در عین وحدت ذات ، دارای مراتب و قوا و ظهورات و آثار گوناگونی می باشد که هر کدام از آنها به نامی خوانده می شود ؛ برای مثال ، سرّ ، قلب ، عقل ، وهم ، خیال و حسّ از مراتب روح می باشند ؛ یا تفکّر ، حدس ، توجّه ، اراده ، اختیار ، ادبار و اقبال ، شوق و تنفّر ، حبّ و بغض و شهوت و غضب … از آثار و افعال روح می باشند ؛ یا فطرت و غریزه از نمودهای آنها هستند.

تعداد این ظهورات و شئونات و قوا و افعال و مراتب و … ، چنان زیاد و متنوّع است که شمارش آنها عملاً کاری است غیر ممکن ؛ چرا که روح و نفس و آدمی بزرگترین و عظیمترین خلق الهی است که به تنهایی صور و کمالات تمام موجودات عالم را ـ به نحو بالقوّه یا بالفعل ـ داراست. و از همین روست که فرمودند: « من عرف نفسه فقد عرف ربّه» و خداوند متعال فرمودپ: «سَنُريهِمْ آياتِنا فِي الْآفاقِ وَ في‏ أَنْفُسِهِمْ حَتَّى يَتَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُ الْحَقُّ أَ وَ لَمْ يَكْفِ بِرَبِّكَ أَنَّهُ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهيدٌ  ـــــــ به زودى آیات خود را در اطراف عالم و در نفسشان به آنها نشان مى‏دهيم تا براى آنان آشكار گردد كه او حق است؛ آيا كافى نيست كه پروردگارت بر همه چيز شاهد و گواه است؟ » (فصلت:53) ؛ قسمت اوّل این آیه ی شریفه برهان نظم و برهان حدوث و برهان علّیّت و امکان و وجوب را در خود دارد ؛ و قسمت دوم آن اشاره به برهان نفس و برهان حبّ و عشق می کند که از لطیفترین براهین خداشناسی می باشد و قسمت آخر آن بیانگر برهان صدّیقین است.

آنچه در باب ابعاد روح گفته شد ، در این جمله ی مشهور حکما جمع شده که: « النّفس فى وحدتها، كلّ القوى و لیس بشیء منها ـــــ نفس در عین یکی بودن ، همه ی قواست ؛ در حالی که هیچ کدام از آنها نیست. » همان گونه که تمام صور خیالی انسان چیزی جز ظهورات گوناگون اراده نیستند ولی هیچ کدام آنها اراده هم نیستند.

برای اطلاع بیشتر به بخش انسان شناسی همین سایت و کتاب ده نکته از معرفت نفس جناب طاهرزاده مراجعه کنید