تفسیر بیضاوى
فهرست این نوشتار:
پرسش : معرفی کتاب «تفسیر بیضاوی»
پاسخ اجمالی
تفسیر بیضاوى – که نام اصلى آن «انوار التنزیل و اسرار التاویل» است – یکى از مهم ترین منابع اهل سنت در زمینه تفسیرقرآن مى باشد و توسط ناصر الدین ابو سعید عبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى شافعى (م685ق) نوشته شده است. او این تفسیر را در تلخیص سه کتاب تفسیرى معتبر اهل سنت، یعنى «کشاف» زمخشرى، «مفاتیح الغیب» فخررازى، و «مفردات» راغب اصفهانى نوشته و علاوه بر خلاصه کردن این سه کتاب، نظرات خودش را نیز افزوده است. وى در برخى موارد، مطالب آن سه مفسر را ردّ و ابطال کرده و در برخى موارد پذیرفته است. بیضاوى از لحاظ گرایش فقهى بر مذهب شافعى و از نظر عقیدتى به مسلک اشعرى معتقد بود. و در کتاب تفسیرش هم بر ضد عقاید معتزله و هم در ردّ عقاید شیعه سخن گفته است. البته در برخى موارد با عقاید شیعه نیز همراهى کرده است. مثل معناى مولى که بر خلاف سایر علماى اهل سنت آن را به معناى متولى امور مسلمانان دانسته است.
پاسخ تفصیلی
تفسیر بیضاوى – که نام اصلى آن «انوار التنزیل و اسرار التاویل» است – یکى از مهم ترین منابع اهل سنتدر زمینه تفسیرقرآن مى باشد که توسط ناصر الدین ابو سعید عبد الله بن عمر بن محمد بن على بیضاوى شیرازى شافعى (م685ق) نوشته شده است.
عقید و مذهب بیضاوى
بیضاوى از لحاظ گرایش فقهى بر مذهب شافعى و از نظر عقیدتى به مسلک اشعرى معتقد بود. و در کتاب تفسیرش هم بر ضد عقاید معتزله و هم در ردّ عقاید شیعه سخن گفته است. البته در برخى موارد با عقاید شیعهنیز همراهى کرده است. مثل معناى مولى که بر خلاف سایر علماى اهل سنتآن را به معناى متولى امور مسلمانان دانسته است.
انوار التنزیل تلخیص سه کتاب تفسیرى:
او این تفسیر را در تلخیص سه کتاب تفسیرى معتبر اهل سنت یعنى «کشاف» زمخشرى، «مفاتیح الغیب» فخررازى، و «مفردات» راغب اصفهانى نوشته و علاوه بر خلاصه کردن این سه کتاب، نظرات خودش را نیز افزوده است. وى در برخى موارد، مطالب آن سه مفسر را ردّ و ابطال کرده و در برخى موارد پذیرفته است.
بیضاوى در این کتاب به ابعاد ادبى آیات قرآنپرداخته و برخى از نظرات فقهى را در ذیل آیات احکام بیان کرده است. و در پایان هر سوره به فضیلت و ثواب قرائت آن سورهپرداخته است.
شرح، تلخیص و حاشیه تفسیربیضاوی
عده اى از علماى اهل سنتبر این تفسیرشرح، تلخیص، و حاشیه نوشته اند. که برخى از آنها از این قرارند:
1ـ حواشى عصام الدین اسفراینى (م945ق)؛
2ـ حواشى برهان الدین میمونى (م1079ق)؛
3ـ حواشى احمدبن عبد الله قریمى(879ق) که مصباح التعدیل فى کشف انوار التنزیل نام دارد؛
4ـ حواشى شهاب الدین خفاجى(م1096ق) که عنایه القاضى و کفایه الراضى نام دارد؛
5ـ حواشى قازآبادى (م1163ق) که تنویر البصائر نام دارد؛
6ـ حواشى شمس الدین حسن بن محمد بن حمزهفنارى؛
7ـ حواشى خلخالى (م1014ق)؛
8ـ حواشى زکریا انصارى(م924ق) که فتح الجلیل نام دارد؛
9ـ حواشى سعدى چلپى (م945ق)؛ 10ـ
حواشى شمس الدین سیالکوتى (م1067ق)؛
11ـ حواشى جلال الدین سیوطى(م911ق)؛
12ـ حواشى علائى شیرازى(م945ق) که مصباح التعدیل نام دارد؛
13ـ حواشى ابن الصائغ (م1066ق)؛
14ـ حواشى ابن العابدین حنفى (م1252ق)؛
15ـ حواشى محیى الدین بردعى (م927ق)؛ و بسیارى از حواشى دیگر که به بیش از چهلشرح و حاشیه مى رسد. علاوه بر شروح و حواشى مزبور علماى بسیارى در خلاصه و تحریر تفسیربیضاوى کتاب هاى متعددى نوشته اند از جمله: ابن عماد شافعى مصرى (م887ق)؛ کمال الدین محمّد ابن امام الکاملیه (م874ق)؛ شمس الدین محمد شامى (م942ق) که نویسنده کتاب تاریخى و رجالى سبط الهدى مى باشد؛ عبد الغنى نابلسى (م1143ق).
تفسیر بیضاوى در پنج مجلد در بیروت چاپ شده است.
پی نوشت:
1ـ خیر الدین زرکلى، الأعلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چ 8، 1989م، ج 1، ص 29، ص 97، 111؛ ج2، ص 217، ص 235، ص 255؛ ج3، ص 46، ص 88، ص344؛ ج4، ص110، ص124؛ ج 5، ص11، ص 304، ص314؛ ج6، ص 42، ص160؛ ج7، ص43، ص 48، ص 50، ص 176.
2ـ صالحى شامى سبل الهدى بیروت، دارالکتب العلمیة، 1414ق، ج2، ص71 و 286؛ و ج4، ص255.
3ـ حمد الله مستوفى، تاریخ برگزیده، تحقیق عبد الحسین نوایى، تهران، امیر کبیر، چ3، 1364، ص706.
4ـ ابن کثیر، البدایة و النهایة، بیروت، دارالفکر، 1407ق، ج13، ص309.
5ـ شمس الدین ذهبى، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت، دارالکتاب العربى، چ2، 1413ق، ج 29، ص 139.
6ـ ابن عماد حنبلى، شذرات الذهب فى أخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمشق و بیروت، دار ابن کثیر، 1406ق، ج 8، ص600.
7ـ قلقشندى، صبح الأعشى فى صناعة الإنشاء، بیروت، دارالکتب العلمیة، بى تا، ج1، ص54.
8ـ ابو سعید بیضاوى، انوار التنزیل و اسرار التنزیل، بیروت، دار احیاء التراث العربى، 1418ق، مقدمه محقق و ج5، ص187.
9ـ علامه امینى، الغدیر، بیروت، دارالکتاب العربى، چ 4، 1379ق، ج 1، ص 348 ج 3، ص100 و 160.
