علّت عدم پیشرفت «تفسیر موضوعی» در طول تاریخ
پرسش : چرا در گذشته «تفسیر موضوعی» رشد قابل توجّهی نداشته است؟
پاسخ اجمالی: شاید مهم ترین مشکل در زمان گذشته برای پیشرفت «تفسیر موضوعی» فقدان معجم هاى دقيق و جامعى بوده كه بتوان هر آيه را به آسانى از آن استخراج كرد و این مسأله مورد اشاره یکی از مهم ترین تألیف کنندگان معجم های قرآنی نیز بوده است.
پاسخ تفصیلی: مشکلات فراوانى که بر سر راه «تفسیر موضوعى» بوده، همواره مانع از نموّ آن گشته است. یکی از مهمترین این مشکلات نبودن معجم های قرآنی است؛ زیرا تفسیرموضوعى نیاز به معجم هاى دقیق و جامعى دارد که بتوان هر آیهرا به آسانى از آن استخراج کرد. چنین معجم هایی در زمان هاى گذشته وجود نداشته، ولی امروز بحمدالله در دسترس ما است. جالب این که در مقدمه معجم معروف قرآنبنام «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم» مى خوانیم: اگر پیشینیان به سایر علوم قرآناهمیّت فراوان داده اند ولى به تهیه معجم هایى که بتواند آیات قرآنرا در هرسورهدقیقاً تعیین کند اهمیّت نداده اند به خاطر آن است که غالباً حافظ قرآنبوده اند!
ما نمى دانیم این قضاوت تا چه حدّ قابل قبول است، ولى به فرض که انسان حافظ قرآنباشد باز وجود معجم به هر حال یکى از ابزارهاى لازم براى تفسیرموضوعى است ـ هر چند به تنهایى کافى نیست ـ و این کار در گذشته صورت نگرفته مگر به شکل ناقص و گاه بسیار نارسا.
این نکته نیز قابل توجّه است که جمعى از دانشمندان غربى و خارجى علاقه مند به قرآنمجید جهت تهیّه معجم هایى براى این کتاب آسمانى زحمت کشیده اند که یکى از نمونه هاى قابل ملاحظه آن کتاب «نجوم الفرقان فى اطراف القرآن» نوشته مستشرق آلمانى «فلوگل» است و نوشته هاى دیگرى نیز از ناحیه مسلمانان مانند: «مفتاح کنوز القرآن» و «کتاب فتح الرحمن» تهیه شده است.
بنابه تصریح مقدمه «المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم» هم اینها بوده است که به مولف آن امکان داده است که بتواند این معجم غنى و جالب را تهیه و در دسترس علماى اسلامقرار دهد.(1)
پی نوشت: (1). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، ناصر، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 34.
