از چه زمانى سوره اى قرآن نامگذارى شدن و چرا به اين اسم ها؟

نامگذارى سوره ها:

بيشتر دانشمندان علوم قرآن عقيده دارند كه نام هاى سوره هاى قرآن كريم توقيفى است و اجتهاد را در آن نقشى نيست و براى مستدل ساختن ديدگاه خويش به احاديثى از رسول خدا (ص) استناد مى جويند كه در آنها نام سوره ها مذكور است چنان كه در حديث مشهورى آمده است كه آن حضرت به محض نزول آيه يا آياتى فرمان مى داد كه آن را در جايگاهش در فلان سوره بنويسند(1) پس از وفات پيامبر اكرم (ص) در طى مرور زمان، هر سوره و حتى بسيارى از آيات به خاطر خصوصيات و مزايا و يا به جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصى داراى عناوينى و اسم هاى ديگرى از جانب دانشمندان شدند. البته به نظر علامه طباطبايى بسيارى از نام هاى سوره ها، در زمان پيامبر اكرم بر اثر كثرت استعمال تعيين پيدا كرده و هيچ گونه جنبه توقيف شرعى ندارد. ايشان در رابطه با نامگذارى سوره هاى قرآنى معيارهاى زير را ارايه دادند:.

1 تسميه سوره را گاهى با اسمى كه در آن سوره واقع شده يا با موضوعى كه در آن سوره از آن بحث شده در نظر مى گيرند مثلا نامگذارى سوره نساء به اعتبار بيان احكام زنان در آن و سوره مائده به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانى در آن و سوره انعام به جهت سخن از چهارپايان و سوره نحل به علت تكيه بر زنبور عسل و سوره نمل به خاطر به ميان آمدن مورچگان در آن است.

 2 گاهى جمله اى از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار مى دهند چنان كه گفته مى شود سوره «اقرا بسم ربك»، «انا انزلناه» و «لم يكن» و نظاير آنها..

3 گاهى با وصفى كه سوره دارد به معرفى آن مى پردازند. مثلا سوره حمد به مناسبت اين كه در اول قرآن گذاشته شده فاتحه الكتاب و به مناسبت هفت آيه بودنش سبع مثانى ناميده مى شود و يا سوره «قل هو الله» به لحاظ اين كه مشتمل بر توحيد خالص است سوره اخلاص و به جهت اين كه خداى تعالى را توصيف مى كند «سوره نسبه الرب» ناميده مى شود.

4 گاهى تسميه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره «ق، ص، حمسق» و… حاصل سخن اين كه درباره نام گذارى سوره بايستى گفت اين عمل به صورت طبيعى شكل گرفته و نمى توان گفت به دستور رسول الله (ص) مى باشد و براى همين نكته است كه بسيارى از سوره ها بيش از يك اسم دارند مانند بقره آل عمران نحل توبه غايشه و… براى آگاهى بيشتر ر. ك:. 1 طباطبايى، محمد حسين، قرآن در اسلام، ص 147، دفتر انتشارات اسلامى. 2 زركشى البرهان فى علوم القرآن، ج 1، ص 339، انتشارات دارالكتب العلميه

(1) (معرفت، محمد هادى، علوم قرآنى، مؤسسه التمهيد، ص 112 حجتى، محمد باقر، تهران، دفتر نشر اسلامى، 1376، چاپ نوزدهم، ص 98).

پرسمان.