معنی مسکنت در قرآن

بررسی لغوی  واژه مسکنة 

مَسکَنة :  از ماده ” سکن” است و سکون ،ضد اضطراب و حرکت [1] و به معنای ثابت شدن چیزی بعد از حرکت[2] و از بین رفتن حرکت [3] است و همین دلیل برخی در وجه ارتباط واژه مسکین با سکن گفته اند : به همین جهت  به شخصی که از شدت فقر زمین گیر شده است مسکین می گویند.[4]

و مسکنه  مصدر «تَمَسکَن» است و میم آن زائده است [5] .

به معنای «ذله و کمی مال و حال بد »[6] ،«فقر النفس»[7]، حالتی در شخص است که از خود حقیر شمردن ناشی می شود که در این حالت تحمل هر چیز خوارکننده و بدی  برای نفس او  راحت می شود[8] ، «بينوائى و بيچارگى و ناتوانى»[9] است .

تفاوت فقر و مسکنت

برخی در تفاوت فقر و مسکنة گفته اند : فقیر کسی است که درخواست نمی کند اما مسکین کسی است که درخواست می کند و هیچ چیزی ندارد و این دلالت می کند که حال مسکین از جهت فقر بدتر است و به همین جهت قرآن کریم در سوره بقره آیه 273 در توصیف انسان های فقیر می گوید : «…يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ…»[10]  و این یعنی آن فقراء یک ظاهر آراسته دارند که دیگران فکر می کنند آنها جزء اغنیاء هستند.[11] بخلاف مسکین که از ظاهرش وضعش مشخص است .

نتیجه آنکه مسکنت به حالتی گفته می شود که در آن شخص به خاطر ذلیل شدن یا حال بدش به دیگران نیاز پیدا می کند .  

کاربرد قرآنی واژه مسکنة

 این واژه در دو آیه از قرآن به کار رفته است :

مورد اول آیه61 سوره بقره :

 وَ إِذْ قُلْتُمْ يَمُوسىَ‏ لَن نَّصْبرِ عَلىَ‏ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يخْرِجْ لَنَا ممَا تُنبِتُ الْأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَ قِثَّائهَا وَ فُومِهَا وَ عَدَسِهَا وَ بَصَلِهَا  قَالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِى هُوَ أَدْنىَ‏ بِالَّذِى هُوَ خَيْر  اهْبِطُواْ مِصْرًا فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ  وَ ضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْكَنَةُ وَ بَاءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ  ذَالِكَ بِأَنَّهُمْ كاَنُواْ يَكْفُرُونَ بَِايَاتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ النَّبِيِّنَ بِغَيرْ الْحَقّ‏  ذَالِكَ بمِا عَصَواْ وَّ كَانُواْ يَعْتَدُونَ

و چون گفتيد اى موسى هرگز بر يك [نوع] خوراك تاب نياوريم از خداى خود براى ما بخواه تا از آنچه زمين مى ‏روياند از [قبيل] سبزى و خيار و سير و عدس و پياز براى ما بروياند [موسى] گفت آيا به جاى چيز بهتر خواهان چيز پست‏ تريد پس به شهر فرود آييد كه آنچه را خواسته‏ ايد براى شما [در آنجا مهيا]ست و [داغ] خوارى و نادارى بر [پيشانى] آنان زده شد و به خشم خدا گرفتار آمدند چرا كه آنان به نشانه‏ هاى خدا كفر ورزيده بودند و پيامبران را بناحق مى ‏كشتند اين از آن روى بود كه سركشى نموده و از حد درگذرانيده بودند 

مورد دوم آیه 112 سوره آل عمران :

ضرُبَتْ عَلَيهْمُ الذِّلَّةُ أَيْنَ مَا ثُقِفُواْ إِلَّا بحِبْلٍ مِّنَ اللَّهِ وَ حَبْلٍ مِّنَ النَّاسِ وَ بَاءُو بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ ضرِبَتْ عَلَيهِمُ الْمَسْكَنَةُ  ذَالِكَ بِأَنَّهُمْ كاَنُواْ يَكْفُرُونَ بِايَاتِ اللَّهِ وَ يَقْتُلُونَ الْأَنبِيَاءَ بِغَيرْحَقٍ‏  ذَالِكَ بِمَا عَصَواْ وَّ كاَنُواْ يَعْتَدُونَ.

هر جا یافت شوند، مهر ذلت بر آنان خورده است؛ مگر با ارتباط به خدا، (و تجدید نظر در روش ناپسند خود،) و (یا) با ارتباط به مردم (و وابستگی به این و آن)؛ و به خشم خدا، گرفتار شده‌اند؛ و مهر بیچارگی بر آنها زده شده؛ چرا که آنها به آیات خدا، کفر می‌ورزیدند و پیامبران را بناحق می‌کشتند. اینها بخاطر آن است که گناه کردند؛ و (به حقوق دیگران،) تجاوز می‌نمودند.

 

[1]  مجم مقاییس اللغه ع، ج‏3، ص: 88 ، لسان العرب ج 13 ، ص 211
[2] مفردات راغب : 417
[3]  كتاب العين، ج‏5، ص: 312
[4] تفسیر نمونه ج 8  ص234
[5] مفردات راغب ص 417
[6] لسان العرب ج 13 ص 217 ، النهايه في غريب الحديث والاثر ج2 ص385
[7] العین ج5 ص 313 ، تهذیب اللغه ج10 ص 40، النهايه في غريب الحديث والاثر،
[8] المنار ج 1 ص275
[9] فرهنگ ابجدی عربی به فارسی ص 820
[10] بقره 273
[11] فروق الغویه ص 200