شرح رهبر انقلاب نسبت به حدیث «ویژگی های قلب مومن»

عن امیرالمؤمنین(ع) عن رسول‌الله(ص) انه قال: ان‌لله تعالی آنیته فی‌الارض فاحبها الی‌الله تعالی ما صفا منها ورق و صلب. و هی القلوب فاما ما رق منها فارقه علی الاخوان و اما ما صلب منها فقول الرجل فی‌الحق لا یخاف فی‌الله لومه لائم و اما ما صفا ما صفت من‌الذنوب.(1)
«امیر‌المؤمنین(ع) از قول پیامبر(ص) نقل می‌کنند که فرمود: ظرفی در زمین هست که متعلق به خدا است که هرچه باصفاتر و نازک‌تر و مستحکم‌تر باشد، پیش خدا محبوب‌تر است. این ظرف، دلهای بندگان است. نازک بودن آن به این است که نسبت به برادران مؤمن رقیق باشد؛ استحکامش به این است که سخن حق را بگوید و از ملامت ملامت‌کنندگان نترسد و صاف بودن آن به این است که گناه در آن نباشد.»

– ان‌لله تعالی آنیهًْ فی‌الارض فاحبها الی‌الله تعالی ما صفا منها و رق و صلب؛ ]امیر‌المؤمنین(ع) از قول پیامبر می‌فرماید:‌[ یک ظرفی در زمین هست که متعلق به خدا است که هرچه این ظرف باصفاتر و بی‌شائبه‌تر باشد و هر چه رقیق‌تر و نازک‌تر باشد و هرچه مستحکم‌تر و قرص‌ترباشد، پیش خدای متعال محبوب‌تر است. این ظرف چیست؟
– و هی القلوب، آن، دلهای ما بندگان است. ظرفی است متعلق به خدای متعال. چند روز پیش از این یکی از اخیار و صلحا نقل می‌کردند از مرحوم آقای اراکی (رضوان‌الله علیه) که کسی آمد پیش ایشان و گفت من را نصیحت کنید؛ ایشان فرمودند چه کاره‌ای؟ گفت نجارم؛ فرموند که برای دل خودت دری درست کرده‌ای؟ این هاج و واج ماند؛ گفت نه؛ فرمودند برو برای دل خودت یک در درست کن. چون اینجا خانه خدا است؛ ظرفی است متعلق به خدا؛ دری درست کن که غیرخدا در آن وارد نشود. حالا دلهای ما در که ندارد هیچ، پیکره درستی هم ندارد؛ همه چیز واردش می‌شود. غرض، این ظرف، متعلق به خدااست.

معنای «ما صفا منها و رق و صلب» چیست؟ معنای ‌]اینکه[ باصفاتر باشد، یعنی در آن هیچ شائبه‌ای وجود نداشته باشد، اصلا لکه‌ای روی آن ننشسته باشد، یا رقیق‌تر باشد، نازک‌تر باشد، یا صلب‌تر باشد. – یعنی محکم‌تر باشد، با دوام‌تر باشد- چیست؟ ‌]حضرت[ این را معنا می‌کند.

– فاما ما رق منها فارقه علی‌الاخوان؛ نازک بودن آن به چه معنا است؟ ]اینکه[ نسبت به برادران مؤمن رقیق باشد، نازک باشد؛ درد آنها در او اثر بگذارد، رنج آنها او را برنجاند، خشنودی آنها او را خوشحال کند، محبت آنها در او نفوذ کند؛ معنایش این است. رقت قلب، رقت در مقابل برادران است، در مقابل مؤمنین است.

– و اما ما صلب منها فقول الرجل فی‌الحق لا یخاف فی‌الله لومهًْ لائم؛ اما استحکامش به این معنا است که زود نشکند، زود خرد و خمیر نشود؛ علامتش این است. معنایش این است که سخن حق را بگوید و از ملامت ملامت‌کنندگان نترسد، آنچه می‌فهمد که حق است، تشخیص می‌دهد حق است؛ تأثیر جو و فضا و فشار سیاسی و فشار اجتماعی و فشار عاطفی- که گاهی فشار عاطفی از همه اینها بالاتر است- مانع نشود از اینکه انسان حق را بیان کند؛ دل امام بزرگوارمان از این جور دلها بود؛ هیچ چیزی مانع نمی شد از اینکه او آنچه را حق می‌داند بگوید و بر آن پای بفشرد.

– و اما ما صفا ما صفت من الذنوب؛ و صاف بودن آن، بی‌لکه بودن آن، بی‌شائبه بودن آن این است که گناه در آن نباشد. گناه، لکه ایجاد می‌کند؛ گناه، این شفافیت و صفای دل را به تدریج از بین می‌برد و به یک چیز مکدری دل تبدیل می‌شود؛ مثل آینه زنگ‌گرفته‌ای که نه نور را و نه تصویر را منعکس نمی‌کند.
___________________
(1) نوادر راوندی ص 98
* شرح حدیث در ابتدای درس خارج، 1383/10/14 به نقل از کتاب: نسیم سحر