سبع مثانی چیست

مفهوم «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى»
پرسش : «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» در آیه87 سورهحجر به چه معنى است؟

پاسخ تفصیلی:

در آیه87 سوره«حجر» مى خوانیم: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ»؛ (ما به تو سوره حمد و قرآن عظیم دادیم!).

«سَبْع» در لغت به معنى هفت و «مَثانِى» به معنى دوتاها است، و بیشتر مفسران و روایات، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى» را کنایه از سوره«حمد» گرفته اند، زیرا سوره«حمد» بنا بر معروف، هفت آیه است و از این نظر که، به خاطر اهمیت این سوره و عظمت محتوایش، دو بار بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل گردیده، و یا این که:

از دو بخش تشکیل شده (نیمى از آن، حمد و ثناى خداست و نیمى از آن، تقاضاهاى بندگان است)(1) و یا این که: دوبار در هر نمازخوانده مى شود، به این جهات، کلمه «مَثانِى» یعنى دوتاها بر آن اطلاق شده است.(2)

بعضى از مفسران نیز این احتمال را داده اند که: «سبع اشاره به هفت سوره بزرگ آغاز قرآن است، و مَثانِى کنایه از خود قرآن،، چرا که قرآن دو بار بر پیامبر(صلى الله علیه وآله) نازل شد یک بار به طور جمعى، و یک بار تدریجى و به حسب نیازها و در زمان هاى مختلف.

بنابراین، «سَبْعاً مِنَ الْمَثانِى»» یعنى هفت سوره مهم، از مجموعه قرآن.

ضمناً آیه23 سوره«زمر» را نیز شاهد بر این معنى گرفته اند که می فرماید: «اللّهُ نَزَّلَ اَحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِیَ»؛ (خداوند همان کسى است که بهترین حدیثرا نازل فرمود، کتابى که محتوایش هماهنگ و شبیه یکدیگر، کتابى که دو بار بر پیامبر (صلى الله علیه وآله) نازل گردید)

. ولى تفسیراول، صحیحتر به نظر مى رسد به خصوص این که: در روایاتى که از ایمه اهلبیت(علیهم السلام) نقل شده کراراً به همین معنى، یعنى سوره«حمد» تفسیرشده است. « راغب» در «مفردات» اطلاق کلمه «مَثانِى» را بر قرآناز این نظر مى داند که: به طور مکرر آیات آن خوانده مى شود و همین تجدید و تکرار، آن را از دستبرد حوادث، محفوظ مى دارد. به علاوه، حقیقت قرآندر هر زمان، تکرار و تجلى تازه اى دارد که همه اینها ایجاب مى کند، به آن مثانى گفته شود.(3)

• پی نوشت:
• (1). در حديثى از پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) می خوانيم: خداوند می ‏فرمايد: من نماز (سوره حمد) را بين خود و بنده‏ ام به دو قسمت تقسيم كرده‏ ام، نيمى مربوط به من و نيم ديگر از بندگان است. (مجمع البيان، جلد 1، صفحه 17).
• (2). تفسیر نور الثقلين، جلد 3، صفحات 28 و 29.
• (3). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دارالکتب الإسلامیۀ، چاپ بیست و هفتم، ج 11، ص 148.

ویژه نامه قرآن و عترت پژوهی