آیه قرآن در مورد بخشش خداوند

پرسش: اميدوار كننده ‏ترين آيه ‏ى قرآن كريم كدام است؟

پاسخ:

خداوند همه‏ى گناهان را مى‏آمرزد راه بازگشت را توأم با اميدوارى به روى همه‏ى گناهكاران مى‏گشايد. زيرا هدف اصلى از همه‏ى اين امور تربيت و هدايت است، نه انتقامجوى و خشونت و رحمتش را شامل همگان نموده و فرمان عفو آنان را صادر كرده است.

اميدوار كننده‏ترين آيه‏ى قرآن كريم، اين آيه است كه خداوند مى‏فرمايد: «قل يا عبادى الذين اسرفوا على انفسهم لاتقنطوا من رحمه الله ان الله يغفر الذنوب جميعا انه هو الغفور الرحيم. و انيبوا الى ربكم و اسلموا له من قبل ان ياتيكم العذاب ثم لاتنصرون. واتبعوا احسن ما انزل اليكم من ربكم من قبل ان ياتيكم العذاب بغته و انتم لاتشعرون.» بدان بنگانم كه به عصيان اسراف نفس خود كردند، بگو هرگز از رحمت نامنتهاى خدا نااميد نباشيد. البته خدا همه‏ى گناهان شما را خواهد بخشيد كه او خدايى بسيار آمرزنده و مهربان است و به درگاه خدا به توبه و انابه بازگرديد و تسليم امر او شويد. پيش از آنكه عذاب قهر خدا فرا رسد و هيچ آن زمان نصرت نيابيد و بهترين دستور كتابى را كه بر شما از جانب خدا نازل شده است، پيروى كنيد. پيش از آنكه ناگهانى عذاب قهر حق به كيفر گناهان بر شما فرود آيد و شما آگاه نباشيد.

دقت در آيه نشان مى‏دهد كه از اميدبخش‏ترين آيات قرآن مجيد نسبت به همه‏ى گناهكاران است، مشمول و گستردگى آن به حدى است كه طبق روايتى، امام على عليه السلام فرمود: در تمام قرآن آيه‏اى وسيع‏تر از اين آيه نيست و دلايل اميدوار كننده‏ترين آيه بودن:

1- تعبير به يا عبادى (اى بندگان من) آغازگر لطفى است از ناحيه‏ى پروردگار.

2- تعبير به اسراف به جاى ظلم و گناه و جنايت نيز، لطف ديگرى از سوى خداست.

3- تعبير على انفسهم كه نشان مى‏دهد، همه‏ى گناهان به خود او (آدمى) باز مى‏گردد و نشانه‏ى ديگرى است از محبت پروردگار. همانگونه كه يك پدر دلسوز به فرزند خويش مى‏گويد، اين همه بر خود ستم مكن.

4- تعبير لاتقنطوا (مأيوس مشويد) با توجه به اينكه قنوط در اصل، معنى مأيوس شدن از خير است، به تنهايى دليل بر اين است كه گناهكاران نبايد از لطف الهى نوميد شوند.

5- تعبير من رحمه الله بعد از جمله‏ى لا تقنطوا تأكيد بيشترى بر خير و حجت مى‏باشد.

6- هنگامى كه به آيه‏ى ان الله يغفر الذنوب مى‏رسيم كه با حرف تأكيد آغاز شده و كلمه‏ى الذنوب همه‏ى گناهان را بدون استثناء در برمى‏گيرد، سخن اوج مى‏گيرد و درياى رحمت الهى مواج مى‏شود.

7- هنگامى كه جميعا به عنوان تأكيد ديگرى بر آن افزوده مى‏شود، اميدوارى به آخرين مرحله مى‏رسد.

8- توصيف خداوند به غفور و رحيم كه دو صفت از اوصاف اميد بخش پروردگار است كه در پايان آيه جايى براى كمترين يأس و نااميدى باقى نمى‏گذارد. اين آيه گسترده‏ترين آيات قرآن است كه هر گونه گناه را در برمى‏گيرد و نيز به همين دليل از اميدبخش‏ترين آيات قرآن مجيد محسوب مى‏شود و به راستى از كسى كه درياى لطفش بيكران و شعاع زمينش نامحدود است، جز اين نمى‏توان انتظار داشت. از كسى كه رحمتش بر غضبش پيشى گرفته و بندگان را بر رحمت آفريده، نه براى خشم و عذاب، غير از اين چشم داشتى نيست.

در اينجا دو مسئله‏ى مهم وجود دارد:

1- آيا عموميت آيه همه‏ى گناهان حتى شرك و كبيره را فرا مى‏گيرد. پس چرا در آيه‏ى 48 سوره‏ى نساء شرك از گناهان قابل بخشش استثناء شده است كه مى‏فرمايد: خداوند شرك را نمى‏بخشد و اما كمتر از آن را براى هر كس كه بخواهد مى‏بخشد؟

2- آيا اين وعده‏ى غفران كه در مورد آيه‏ى مورد بحث آمده، مطلق است يا مشروط به توبه؟ پاسخ را در سه دستور كه در آيات بعد داده شده، مى‏شود فهميد: انيبوا الى ربكم (به سوى پرودگارتان برگرديد) و اسلمو له (در برابر فرمان او تسليم شويد) و اتبعوا احسن ما انزل اليكم من ربكم (پيروى كنيد از بهترين دستوراتى كه از سوى پروردگارتان بر شما نازل شده است)

اين دستورهاى سه‏گانه مى‏گويد، درهاى غفران و رحمت به روى بندگان بدون استثناء گشوده شده، مشروط به اينكه بعد از ارتكاب گناه به خود آيند و تغيير مسير دهند، رو به سوى درگاه خدا آيند و در برابر فرمانش تسليم شوند و با عمل، صداقت خود را در اين توبه نشان دهند و به اين ترتيب نه شرك از آن مستثنى است و نه غير آن و نيز مشروط بودن اين عفو عمومى و رحمت واسعه، به شرايطى غير قابل انكار است و آيه‏ى 48 سوره‏ى نساء در مورد مشركانى است كه در حالت شرك از دنيا بروند، نه آنها كه بيدار شوند و راه حق را در پيش گيرند. چرا كه اكثريت قريب به اتفاق مسلمانان صدر اسلام چنين بوده‏اند و رحمت خدا وسيع و شامل همه‏ى گناهكاران مى‏شود و بدين ترتيب مسير وصول به رحمت خدا، سه گام بيشتر نيست:

1- توبه و پشيمانى از گناه و روى آوردن به سوى خدا.

2- ايمان و تسليم در برابر فرمان او.

3- عمل صالح و بعد از اين سه گام، ورود به درياى بيكران رحمتش طبق وعده‏اى كه فرموده قطعى است، هر چند بار گناهان انسان سنگين باشد.

هر چند بعضى از مفسرين اين آيه را بيان كرده‏اند، ولى گروهى ديگر معتقدند كه اين آيه، اميدوار كننده‏ترين آيات است كه در آخرين لحظات عمر شريف پيامبر، خداوند فرمود: «و لسوف يعطيك ربك فترضى» خداوند روز قيامت آنقدر از پيروان دين تو را بيامرزد و ببخشد تا تو راضى شوى.

منابع:

1- قرآن كريم، سوره‏ى زمر آيات 55. 53

2- تفسير نمونه، زير نظر استاد مكارم شيرازى با همكارى چند تن از نويسندگان.

3- تفسير الميزان. به نقل از اداره پاسخگويى آستان قدس رضوى