شرح حديث انت و مالک لابیک

پرسش:

یک استفتا می خواستم مقدمتا قبل از بیان پرسش عرض میکنم بنده خودم از پدرم نفقه نمی گیرم دوستان مطلع باشند که احیانا جواب پرسش را می خوانند برای خودم نمی خواهم برای آگاهی می پرسم ، حال پرسش: انت و مالک لابیک (پدر از پسر می تواند سرقت کند) حال البته جزئیاتی دارد ، البته مثل اینکه مشهور مخالفش را قبول ندارد می خواهم بدانم به هیچ وجه من الوجوهی پسر نمی تواند سرقت کند روایتی چیزی در مقابل مشهور وجود نداره استثنایی چیزی ؟ یعنی حد در تمام موارد اجرا میشه؟اگر مطلبی هم در این خصوص هم وجود دارد دوست داریم بدانیم . با سپاس

پاسخ:

حديث «أَنْتَ‏ وَ مَالُکَ‏ لِأَبِیک‏»‍یعنی تو و اموالت برای پدرت می‌باشی از روايات مشهور و منتسب به پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم مي باشد كه هم در منابع شيعه آمده و هم در منابع اهل سنت. اصل واقعه اينچنين است كه امام صادق مي فرمايد: «فرزندى پدرش را به شکایت نزد رسول خدا(ص) آورد و گفت: یا رسول اللَّه، این پدر من است و در میراث مادرم به من ستم کرده، پدر گفت: من آن‌را هزینه زندگى هردویمان کرده‌ام، این‌جا بود که رسول خدا(ص) فرمود: تو و اموالت از آن پدرت می‌باشد و پدر مالى نداشت تا رسول خدا(ص) بستاند و به فرزند دهد، آیا به نظر تو آن‌حضرت باید پدر را براى این ادعای پسرش به زندان می‌افکند؟!» .

بايد دانست كه به صرف وجود يك روايت نمي توان نتيجه گيري نمود بلكه بر طبق روش عقلاني فقها ابتدا آيات و روايات مشابه را بررسي مي نمايند و پس از آن نتيجه و حكم را مطرح مي كنند. شرحي جالب  بر حديث”أَنْتَ‏ وَ مَالُکَ‏ لِأَبِیکَ‏” از لسان امام صادق عليه السلام در روايت رسيده كه مي فرمايد: «اگر فرزند نفقه را به بهترین نحو به پدرش بدهد، پدر دیگر اجازه ندارد از اموال فرزند چیزی را بگیرد». بر همين اساس  بايد توجه كرد، از يكسو روايت نمي خواهد بيان كند كه فرزند ملك پدر است و آزاد نيست و بحث را به باب عبد و مملوك ببرد!. لام در حديث لام تمليك نيست و اباحه مي باشد. و از سوي ديگر نمي خواهد پدر را بدون حق معرفي كند. راه ميانه اين حديث با توجه به روايات ديگر در آنست كه براي پدر از اموال فرزند حق نفقه وجود دارد، نه اينكه تمام اموال را بردارد!. در اين صورت جايي براي اجراي حد نيست چون حق خود را برداشته است. 

از يكسو روايت نمي خواهد بيان كند كه فرزند ملك پدر است و آزاد نيست …و از سوي ديگر نمي خواهد پدر را بدون حق معرفي كند… براي پدر از اموال فرزند حق نفقه وجود دارد، نه اينكه تمام اموال را بردارد!.

حضرت آيت الله روحاني مي فرمايند: «مراد از جملات (انت و مالک لابیک) بعد از وضوح اینکه مراد مملوکیت پسر برای پدر نیست کما اینکه مسلماً به حسب روایات مراد ولایت پدر بر پسر بالغ نیست بنابراین امر دائر است بر دو چیز: یکی اینکه لام اختصاص باشد به معنی تسلط بر انتفاع به پسر و به مال او که جمله از روایات دال بر آن است دیگری اینکه پسر موهوب است تکویناً به پدر و منتسب است به او که پسر اوست . یک روایت از حضرت رضا صلوات الله علیه وارد شده است و مستفاد از آن حکمت تشریع جواز تصرف پدر در مال ولد بدون اذن او در مواردی که جایز است و در کتب فقه مذکور است ، بنابراین به اطلاق روایت نمی توان تمسک نمود».. در هر حال فقها به صرف ظاهر حديث اكتفا نكرده و روايات مشابه را نيز مد نظر گرفته اند و فتوا داده اند كه حدیث دلالت دارد بر اينكه نفقه پدر بر اولاد واجب است و روایاتی نیز وجود دارد که همین معنی را تایید می کند و  بايد دانست اجازه برداشت پدر از اموال فرزند در صورت نیاز  و به حد نفقه وی می باشد و بیش از اين مقدار جایز نیست. در زمانيكه فرزند فوت كند نيز طبق فقه شيعه تمام اموال به والدين نمي رسد فلذا نبايد اين حديث بهانه اي براي برخي از والدين گردد تا بر فرزندان خود از جهت مالي سخت بگيرند و بي علت اموال آنان را تصاحب نمايند.

حال به بيان چند روايت مي پردازيم:

1-شخصی از امام صادق(ع) پرسید: آیا از مال فرزند بر پدر چیزى حلال است؟ آن‌حضرت فرمود: «در صورتى که چاره‌اى نداشته باشد به‏ اندازه خوراکش آن هم بدون زیاده‌روى اشکالى ندارد»، آن شخص پرسید: پس مقصود از این کلام رسول خدا که فرمود: «أنت‏ و مالک‏ لأبیک‏» چیست؟ امام(ع) فرمود: «موضوع این بود که فرزندى پدرش را به شکایت نزد رسول خدا(ص) آورد و گفت: یا رسول اللَّه، این پدر من است و در میراث مادرم به من ستم کرده، پدر گفت: من آن‌را هزینه زندگى هردویمان کرده‌ام، این‌جا بود که رسول خدا(ص) فرمود: تو و اموالت از آن پدرت می‌باشد و پدر مالى نداشت تا رسول خدا(ص) بستاند و به فرزند دهد، آیا به نظر تو آن‌حضرت باید پدر را براى این ادعای پسرش به زندان می‌افکند؟!».[3]

 

*- ويژه نامه حديث پژوهي

شرح حديث قرب نوافل

بررسي حديث تشبيه امام حسین به چشم پشه

حد قطع دست دزد در روايات

احادیث امام هادی علیه السلام

چهل حدیث نماز شب