چرا سوره توبه بسم الله الرحمن الرحیم ندارد
پاسخ اجمالی:
امام علی(ع) درباره علّت نیامدن «بسم الله» در آغاز سوره «توبه» می فرماید: «بسم الله الرحمن الرحيم در آغاز سوره برائت نازل نشده، زيرا بسم الله براى امان و رحمت است و سوره برائت براى رفع امان از كفّار پيمان شكن نازل شده و شمشير در آن نهفته است». جمعى از مفسران عقيده دارند كه اين سوره دنباله سوره «انفال» است و به همين دليل «بسم الله» در ميان این دو سوره ذكر نشده است.
این معنا مورد تأیید روایتی از امام صادق(ع) نیز هست.
پاسخ تفصیلی: پاسخ این سوال صریحاً در حدیثى از امیرمومنان على(علیه السلام) چنین نقل شده است: «لَمْ تُنْزَلْ «بسم الله الرحمن الرحیم» عَلى رَاسِ سُورَهِ بَراءه لاَِنَّ بِسم الله لِلاَمانِ وَالرَّحْمَهِ، و نُزِلَتْ بَراءهُ لِرَفْعِ اْلاَمانِ، وَالسَّیْف فیه»
(1)؛ («بسم الله الرحمن الرحیم» در آغاز سوره برایت نازل نشده است؛ زیرا بسم الله براى امان و رحمت است، و سوره برایت براى رفع امان [از کفار پیمان شکن] نازل شده و شمشیر در آن نهفته است).
جمعى عقیده دارند که این سوره دنباله سوره«انفال» است؛ چرا که در سوره«انفال» سخن از پیمان ها است؛ و در این سوره سخن پیرامون الغاى پیمانِ پیمان شکنان است؛ و به همین دلیل «بسم الله» در میان آن دو ذکر نشده است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
این معنا در روایتى از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که فرمود: «الانفال و براءه واحده» (2)؛ (سوره انفالو برایت یکى است!).
این احتمال نیز داده شده که خداوند مخصوصاً براى تبیین این حقیقت که «بسم الله» جزء تمام سوره هاى قرآن است، آن را در آغاز این سوره نازل نفرموده.
جمع میان این سه فلسفه نیز کاملا ممکن است.(3)
پی نوشت:
- (1). مجمع البيان فى تفسير القرآن، طبرسى فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 شمسی، چاپ: سوم، ج 5، ص 4، (علة ترك التسمية – في أولها قراءة و كتابة …). همين حديث را فخررازى از ابن عباس از على(عليه السلام) با كمى تفاوت نقل كرده، آن جا كه فرمود: «لاَِنَ “بسم الله الرحمن الرحيم” اَمانٌ وهذِهِ السورَةُ نُزِلَتْ يا لسَيْفِ و نَبْذِ الْعُهُود وَلَيْسَ فيها اَمان» مفاتيح الغيب، فخرالدين رازى ابوعبدالله محمد بن عمر، دار احياء التراث العربى، بيروت، 1420 قمری، چاپ: سوم، ج 15، ص 522، سورة التوبة.
- (2). مجمع البيان فى تفسير القرآن، طبرسى فضل بن حسن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372 شمسی، چاپ: سوم، ج 5، ص 4، (فضلها …).
- (3). گرد آوری از کتاب: پیام قرآن، ناصر، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 48.
