مواردی که فقط قضای روزه واجب است

[ در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است]

مسأله 1688 در چند صورت (1) فقط قضای روزه بر انسان واجب است (2) و کفاره واجب نیست:

اول: آن که روزه دار در روز ماه رمضان عمداً قی کند (3).

دوم: آن که در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسأله [1630] گفته شد تا اذان صبح از خواب سوم (4) بیدار نشود (5).

سوم: عملی که روزه را باطل می کند به جا نیاورد ولی نیت روزه نکند، یا ریا کند، یا قصد کند که روزه نباشد (6).

چهارم: آن که در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک روز یا چند روز روزه بگیرد (7).

پنجم: آن که در ماه رمضان بدون این که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده (8) و نیز اگر بعد از تحقیق با این که گمان دارد صبح شده، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد بعد معلوم شود صبح بوده قضای آن روزه بر او واجب است (ولی اگر بعد از تحقیق گمان یا یقین کند (9) که صبح نشده و چیزی بخورد و بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست (10)) بلکه اگر (11) بعد از تحقیق شک کند که صبح شده یا نه (12) و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا واجب نیست (13).

ششم: آن که کسی بگوید صبح نشده (14) و انسان به گفته او کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است (15).

هفتم: آن که کسی بگوید صبح شده و انسان به گفته او یقین نکند، یا خیال کند شوخی می کند (16) و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.

هشتم: آن که به گفته کس دیگر که عادل باشد افطار کند (17)، بعد معلوم شود مغرب نبوده است (18).

نهم: آن که در هوای صاف به واسطه تاریکی یقین کند (19) که مغرب شده و افطار کند بعد معلوم شود مغرب نبوده است (20) ولی اگر در هوای ابر (21) به گمان این که مغرب شده افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده، قضا لازم نیست (22).

دهم: آن که برای خنک شدن، یا بی جهت مضمضه کند (23) یعنی آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود (24)، ولی اگر فراموش کند که روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه کند (25) و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست (26).

 (1) (سیستانی:) در چند مورد غیر از مواردی که قبلًا به آنها اشاره شد..

(2) (مکارم:) لازم است..

(3) [مورد اول بجز رساله آیت اللّه نوری در رساله بقیه آیات عظام نیست]

(4) (گلپایگانی:) از خواب دوّم و یا سوّم.. (زنجانی:) از خواب دوم یا بیشتر..

(خوئی، تبریزی، سیستانی، صافی، فاضل:) از خواب دوّم..

(5) (صافی:) ولی در خواب سوم احتیاط مستحب مؤکد کفاره است..

(زنجانی:) و کسی که در خواب محتلم شود و بعد بیدار شود و ببیند جنب شده و دوباره بخوابد و تا اذان صبح بیدار نشود، باید روزه آن روز را قضا کند، چنانچه در مسأله [1631] گفته شد.

(مکارم:) [اوّل]: در صورتی که در شب ماه رمضان جنب باشد و بخوابد و بیدار شود و برای بار دوم یا سوم بخوابد و بیدار نشود، در این صورت احتیاط واجب قضای روزه است، امّا اگر در خواب اول بیدار نشود قضا ندارد و روزه اش صحیح است..

(6) (اراکی، خوئی، گلپایگانی، تبریزی، صافی، زنجانی، نوری:) یا قصد کند کاری که (زنجانی: ملتفت است) روزه را باطل می کند انجام دهد..

(سیستانی:) و هم چنین اگر قصد کند کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد به تفصیلی که در مسأله [1570] بیان شد..

(مکارم:) [دوّم]: هر گاه کاری که روزه را باطل می کند انجام ندهد ولی نیت روزه نکرده باشد یا قصد کند که روزه خود را بخورد یا با ریا روزه خود را باطل نماید..

(7) (مکارم:) بنا بر احتیاط واجب..

(زنجانی:) [سوم]: در ماه رمضان، غسل جنابت را فراموش کند و بعد از گذشتن ماه رمضان متوجه شود و اگر در ماه رمضان بعد از گذشتن یک هفته متوجه شود به احتیاط مستحب روزه را قضا نماید.. [مورد چهارم در رساله آیت اللّه سیستانی نیست]

(8) (سیستانی:) [پایان مورد پنجم] (مکارم:) هم چنین اگر بعد از تحقیق شک یا گمان کند که صبح شده است، ولی اگر بعد از تحقیق یقین کند صبح نشده و چیزی بخورد بعد معلوم شود صبح بوده قضا واجب نیست. [پایان مورد پنجم]

(9) (فاضل:) بعد از تحقیق یقین کند..

(10) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیات عظام: خوئی، گلپایگانی، صافی و تبریزی نیست]

(11) (اراکی:) اما اگر.. (فاضل:) و اگر..

(12) (گلپایگانی، صافی:) یا ظن پیدا کند به آن که صبح نشده..

(13) (اراکی:) قضا واجب است..

(خوئی، تبریزی:) باید قضای روزه آن روز را به جا آورد..

(گلپایگانی، صافی:) احتیاط واجب آن است که قضای روزه آن روز را به جا آورد..

(فاضل:) بنا بر احتیاط واجب قضای آن روز را به جا آورد..

[مورد پنجم در رساله آیت اللّه زنجانی نیست]

(14) (مکارم:) و هنوز وقت باقی است..

(15) (مکارم:) در اینجا نیز قضا لازم است..

(16) (سیستانی:) و خود هم تحقیق نکند..

(زنجانی:) انسان به گفته او اطمینان نکند، یا خیال کند که شوخی می کند..

(17) (خوئی، گلپایگانی، فاضل، صافی، تبریزی، نوری:) آن که کور و مانند آن به گفته کسی دیگر افطار کند..

(سیستانی:) آن که به گفته کس دیگری که گفته او شرعاً برایش حجت است یا او به اشتباه معتقد باشد که خبر او حجت است افطار کند..

(18) (فاضل:) و اگر به گفته آدم دروغ گو افطار کند کفاره هم واجب می شود..

[مورد هشتم در رساله آیت اللّه زنجانی نیست]

(19) (سیستانی:) آن که یقین یا اطمینان کند..

(20) (مکارم:) [پایان مورد نهم] (گلپایگانی، صافی:) و اگر شک داشته باشد که مغرب شده و افطار کند و معلوم شود مغرب نبوده کفاره هم واجب است..

(21) (سیستانی:) هوای ابری و مانند آن..

(22) (سیستانی:) وجوب قضا در این صورت بنا بر احتیاط است..

[مورد نهم در رساله آیت اللّه زنجانی نیست]

(23) (سیستانی:) آن که از جهت تشنگی مضمضه کند..

(24) (خویی، تبریزی، زنجانی:) و هم چنین است بنا بر احتیاط واجب اگر مضمضه برای وضوی غیر نماز واجب باشد..

(گلپایگانی، صافی:) آن که برای خنک شدن، مضمضه کند یعنی آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود و اگر بی جهت مضمضه کند و فرو رود احتیاط لازم قضا است..

(25) (خوئی، تبریزی، زنجانی:) برای وضوی نماز واجب مضمضه کند..

(سیستانی:) برای غیر جهت تشنگی مثل مواردی که مضمضه در آن جاها مستحب است مانند وضو مضمضه کند..

(26) (مکارم:) [نهم]: هر گاه برای خنک شدن، یا بدون هدف، آب در دهان بگرداند و بی اختیار فرو رود باید قضا کند، اما اگر فراموش کرده که روزه است و آب را فرو برد قضا ندارد، هم چنین اگر برای وضو آب در دهان کند و بی اختیار فرو رود قضا بر او واجب نیست.

[دهم]: کسی که با هم سر خود بازی کند بدون این که قصد استمناء داشته باشد و منی از او خارج شود، ولی اگر اطمینان داشت که با این کار منی خارج نمی شود و تصادفاً خارج شد روزه اش صحیح است و قضا ندارد.

(خوئی، تبریزی:) [و دهم]: آن که کسی از جهت اکراه یا اضطرار یا تقیه افطار کند لازم است قضا نماید و کفاره واجب نیست.

(فاضل:) [و دهم]: آن که با زن خود شوخی کند و بی اختیار منی از او بیرون آید، با این که از اوّل قصد نداشته، و عادتاً هم با شوخی کردن منی خارج نمی شده، به نحوی که مطمئن بوده که منی خارج نمی شود به احتیاط واجب قضا لازم است.

(سیستانی:) [و دهم]: آن که کسی از جهت اکراه یا اضطرار یا تقیه افطار کند. اگر مورد اکراه و تقیه خوردن یا آشامیدن یا جماع باشد و هم چنین در غیر آنها بنا بر احتیاط واجب.

(صافی:) [و دهم]: آن که روزه دار از جهت اکراه یا اضطرار یا تقیه افطار کند که در این صورت لازم است قضا نماید و کفاره ندارد.

(زنجانی:) [و هفتم]: آن که افطار کردن به جهتی؛ چون اکراه یا اضطرار یا تقیه یا رعایت واجب مهمتر یا مساوی، جایز یا واجب باشد. [هشتم]: اگر در سحر ماه رمضان افق، ابری باشد و افطار کند، بعد معلوم شود که در روز، افطار کرده است، باید روزه آن روز را قضا نماید؛ هر چند یقین داشته که صبح نشده است. [نهم]: آن که در سحر ماه رمضان افق، صاف باشد و بدون نگاه کردن به افق، غذا بخورد یا نگاه کرده و در حالی که تردید داشته که صبح شده یا نه، غذا بخورد، بعد معلوم شود صبح بوده است، ولی کسی که در ماه رمضان به افق صاف نگاه می کند و مطمئن شود که صبح نشده و غذا بخورد، بعد معلوم می شود که صبح بوده است، روزه اش صحیح است. [دهم]: اگر در ماه رمضان با اطمینان به رسیدن مغرب، یکی از مفطرات را مرتکب شود، بعد معلوم شود مغرب نبوده است بنا بر احتیاط واجب باید روزه آن روز را قضا کند، و در این مسأله فرقی نیست که هوا صاف باشد یا ابری، مکلّف بینا باشد یا نابینا. و روزه نذر معیّن در سه مورد اخیر حکم روزه ماه رمضان را دارد.

(بهجت:) مسأله غیر از مواردی که در مسائل گذشته بیان شد در چند صورت دیگر هم فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفاره واجب نیست: 1 در شب ماه رمضان جنب باشد و به تفصیلی که در مسائل قبلی گفته شد تا اذان صبح از خواب دوم بیدار نشود ولی چنانکه گفته شد علاوه بر قضا، احتیاط واجب نیز در دادن کفاره است. 2 کسی که می تواند از صبح شدن مطلع شود، بدون تحقیق، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود که صبح بوده است، ولی اگر چنین کسی تحقیق کرد و اطمینان پیدا کرد که صبح نشده ولی بعد معلوم شد که صبح شده بوده، قضا بر او واجب نیست. 3 کسی که قادر به تحقیق است، به قول کسی که می گوید: صبح نشده، اعتماد کند اگر چه از حرف او اطمینان پیدا کند که شب است، و کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد و بعد معلوم شود صبح بوده است، و هم چنین است اگر دو نفر عادل شهادت دهند صبح نشده و انسان یقین به شب بودن نداشته باشد، حتی اگر از حرف آنها اطمینان پیدا کند. 4 این که کسی بگوید: صبح شده و انسان گمان کند شوخی می کند یا دروغ می گوید و چیزی بخورد بعد معلوم شود صبح بوده است، در حالی که خودش به تنهایی می توانست تحقیق کند. 5 دو نفر عادل یا شخص موثقی بگوید که مغرب شده است، و انسان از گفته آنان اطمینان پیدا کند و افطار نماید، اما بعداً بفهمد مغرب نشده بود. 6 انسان به خاطر تاریکی افطار کند، بعد بفهمد مغرب نبوده است، ولی بنا بر احتیاط واجب نیز در این صورت باید کفاره بدهد، ولی اگر به خاطر تاریکی اطمینان داشت مغرب شده و افطار کرد، بعد معلوم شد مغرب نبوده، کفاره ندارد، بلکه بنا بر اظهر قضا هم واجب نیست. 7 کسی که غسل جنابت را فراموش کند و روزه بگیرد، یا این که تمام روز را خواب باشد و نیت روزه نکرده باشد، یا روزه گرفتن را فراموش کند. 8 شخص نابینا یا زندانی بدون سؤال و تحقیق از صبح شدن، کاری که روزه را باطل می کند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است. اگر کسی عمداً قی کند روزه اش باطل است و قضا دارد، ولی کفاره واجب نیست و در صورت اماله کردن با چیز روان، بنا بر احتیاط واجب، کفاره لازم است.

[ اگر غیر آب چیز دیگری را در دهان ببرد]

مسأله 1689 اگر غیر آب چیز دیگری را در دهان ببرد (1) و بی اختیار فرو رود یا آب داخل بینی کند و بی اختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.

این مسأله در رساله آیت اللّه بهجت نیست

(1) (مکارم:) هر گاه چیز دیگری غیر مایعات را در دهان ببرد..

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

---

مطابق نظر آيت الله خامنه اي

 

جاهایی که قضا واجب است ولی کفاره واجب نیست:

۱. کسی که در روز ماه رمضان نیت روزه نمی‌کند، یا از روی ریا روزه می‌گیرد ولی هیچیک از کارهایی را که موجب باطل شدن روزه است انجام نمی‌دهد قضای آن روز بر او واجب است، ‌ولی کفاره واجب نیست.

۲. کسی که در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کرده و با حال جنابت یک یا چند روز، روزه بگیرد قضای آن روزها بر او واجب است.

۳. اگر در سحر ماه رمضان بدون این که تحقیق کند صبح شده یا نه، کاری که روزه را باطل می‌کند انجام دهد، سپس معلوم شود که در آن هنگام صبح شده بوده است، باید قضای آن روز را بگیرد، ولی اگر تحقیق کند و بداند که صبح نشده و چیزی بخورد، و بعد معلوم شود که صبح بوده است قضای آن روز بر او واجب نیست.

۴. اگر در روز ماه رمضان به خاطر تاریکی هوا یقین کند که مغرب شده یا کسانی که خبر آنها شرعاً حجت است بگویند مغرب شده، و افطار کند سپس معلوم شود که هنوز در آن هنگام مغرب نبوده است باید قضای آن روز را به جا آورد.

۵. اگر بر اثر ابر گمان کند که مغرب شده و افطار کند، بعد معلوم شود که مغرب نبوده است، قضای آن روز بر او واجب نیست.

۶. در سحر ماه رمضان تا وقتی یقین به طلوع فجر نکرده است می‌تواند کارهایی را که موجب باطل شدن روزه است انجام دهد، ولی اگر بعداً معلوم شد که در آن هنگام صبح شده بوده است حکم آن در مسأله‌ی«۳» گفته شد.

۷. در روز ماه رمضان تا وقتی یقین به فرارسیدن مغرب نکرده باشد نمی‌تواند افطار کند، و اگر با یقین به مغرب افطار کرد و بعد معلوم شد که مغرب نشده بوده است حکم آن در مسأله‌ی «۴ و ۵» گفته شد.

۸. اگر روزه دار در هنگام وضو که مستحب است قدری آب در دهان بگرداند و مضمضه کند، این کار را کرد و آب بی اختیار فرو داده شد روزه‌اش صحیح است و قضا بر او واجب نیست، ولی اگر این کار را نه برای وضو بلکه برای خنک شدن و امثال آن انجام داد و آب بی اختیار به حلق او فرو رفت، باید قضای آن روز را به جا آورد. رساله آموزشی.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای

ویژه نامه احکام روزه

1. حكم باطل كردن روزه قضا
2. احكام روزه قضا آيت الله خامنه اي
3. مواردی که قضا و کفاره روزه واجب است
4. حكم گرفتن روزه مستحبي با داشتن روزه قضا
5. كفاره و قضا اعتکاف از نظر مراجع
6. آیا روزه قضا در اعتکاف صحیح است
7. زمان نیت روزه قضا و کفاره و نذر معین
8. قضا و کفاره روزه آيت الله سيستاني
9. قضاي روزه و جنابت
10. جنب بودن تا اذان صبح در قضای روزه