جدايي دين از سياست از منظر آیت الله بروجردی
آيا اين حرف صحت دارد كه آيت الله بروجردى موافق جدايى دين از سياست بود؟
يكم- علما و دخالت در سياست
يكم. مسئله پيوند دين و سياست، از موضوعات اساسى دين مبين اسلام و مورد اتفاق علما و بزرگان دينى است كه هم در انديشه و هم در عمل بر آن تأكيد داشتهاند. البته در بررسى ميزان فعاليتهاى سياسى علما، بايد به اين مهم توجه داشت كه اين موضوع، با عوامل مختلفى نظيرتوانايىهاى اشخاص، شرايط محيطى و ميزان احساس نياز و… در ارتباط است. از اين رو در بررسى و ارزيابى ميزان عملكرد بزرگان دين همواره مى بايست به اين عوامل توجه دقيق نمود.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
دوم- فعاليت هاى سياسى آيت الله بروجردى
در مورد آيتالله بروجردى (ره) و نحوه عملكرد ايشان پيرامون مسائل سياسى جامعه خويش گفتنى است كه يكى از مهمترين مؤلّفه هايى كه در تصميمگيرى يك مرجع مذهبى براى برخورد با مفاسد و مظالم دستگاه حكومتى بسيار مؤثر است، مناسب بودن شرايط محيطى و اوضاع اجتماعى و فرهنگى جامعه است. شواهد و قرائنى بسيار زيادى حاكى از آن است كه دخالت گسترده و سرنوشت ساز در سياست نظير اقدام حضرت امام (ره) در مقابل رژيم پهلوى، در زمان ايشان براى برپايى قيام همه جانبه عليه رژيم وجود نداشت. به علاوه انحرافات رژيم در آن زمان به اندازه زمان قيام امام (ره) نبود و هر چه زمان مىگذشت، انحرافات شاه نيز بيشتر مىشد.
به همين جهت مىبينيم امام (ره) تا سال 1342 رسما و به صورت علنى در مقابل رژيم شاه، قيام نكردند و بيشتر با نصيحت اصلاح شاه نوشتند و وقتى كه انحرافات و استبداد شاه، فزونى گرفت، مبارزه جدى را در پيش گرفتند. البته مطلب ياد شده به اين معنا نيست كه آيت الله بروجردى هيچ اقدامى عليه رژيم انجام ندادند بلكه بر عكس يكى از عوامل تعيين كننده پيروزى انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمينى را فراهم آوردند و آن تثبيت و گسترش نقش محورى، مرجعيت در جامعه اسلامى بود. علاوه بر اين آيتالله بروجردى در واقعه مشروطه از نزديكان مرحوم آيت الله خراسانى بود و به خوبى مىدانست كه پس از رخنه ايادى بيگانه در امر مشروطيت و شهادت شيخ فضل الله نورى، مرحوم آخوند چگونه از اقدامات خود پشيمان شده و از دخالت در امور سياسى هراس داشت. آيت الله بروجردى (ره) در اين باره مىفرمايد: «از آن موقع كه ديدم مرحوم استاد آخوند و مرحوم نائينى كه آن هم زحمت در تأسيس و تداوم كار مشروطه محتمل شده بودند… حالت وسوسهاى براى من پيدا شده است كه تاريك واقعه سياسى پيش مىآيد، از اقدام فورى حتى الامكان پرهيز مىكنم. مبادا كارى به زيان مسلمين انجام گيرد. خيلىها به اين وسوسه و اضطراب من در امر سياست ايراد مىگيرند ولى من هم نمىتوانم جز اين رفتارى داشته باشم».
با وجود عوامل ياد شده، آيتالله بروجردى هرگاه احساس مىكرد خطر جدّى، اسلام و مسلمين را تهديد مىكند، موضعى تند مىگرفت و اقدامات لازم را انجام مىداد كه در ذيل به بعضى از آنها اشاره مىشود:. 1 هرگاه به ايشان خبر مىرسيد كه رژيم شاه در صدد است با تحريك بيگانگان، به اقداماتى مخالف مصالح اسلام و مسلمانان است بزند، چند بار هشدار مىداد مبنى بر اين كه اگر كارهاى پشت پرده عملى شود، من از كشور خارج خواهم شد. رژيم شاه نيز از بيم عكس العمل مردم، دست نگاه مىداشت تا پس از رحلت آن مرحوم نيات شوم خود را عملى سازد. باز اين رو بعد از رحلت ايشان در سال 1340 ش، رژيم در سال 1341 در لايحه انجمنهاى ايالتى و ولايتى، قيد قسم به قرآن و شرط اسلام و ذكوريت را برداشت و…. 2 اقدامات فرهنگى ايشان در جهت مبارزه با مفاسد رژيم شاه عبارت بود از: الف) الزامى كردن درس تعليمات دينى در برنامههاى درسى دانش آموزان ب) مبارزه با مظاهر آتشپرستى ج) مباره عليه بهايى ها د) تأسيس مدارس دينى و احداث مساجد و…. 3 ايشان در مقابل وضعيت فرهنگى و اجتماعى مسلمانان جهان نيز بسيار حسّاس بود و اقدامات اساسى انجام دادند مانند: الف) تلاش و كوشش رسمى براى وحدت مسلمانان با تأسيس و توسعه دار التقريب مصر ب) پس از تشكيل دولت اسرائيل در دى ماه 1326 ه. ش و آغاز نخستين جنگ اعراب و اسرائيل، طى تلگرافى (به زبان عربى) ضمن محكوم كردن اقدامات صهيونيستها، براى پيروزى اعراب مسلمان در جنگ، دعا نمودند. ج) تأسيس مسجد هامبورگ در آلمان و… نتيجه آنكه آيت الله بروجردى هم معتقد به پيوستگى دين و سياست بودند و هم اينكه تا آنجا كه توان داشتند و شرايط را مساعد مى ديدند به اين اصل مهم اسلامى عمل نمودند.
براى اطلاع بيشتر ر. ك:. 1 على دوانى، نهضت روحانيون ايران، ص 25، و 562. 2 حجهالاسلام فلسفى، خاطرات و مبارزات، ص 180. 3 جمعى از پژوهشگران، گلشن ابرار، ج 2، ص. 78 /پرسمان.
