چرایی مخالفت با ولایت فقیه
اگر ولايت فقيه، مسئله اى عقلانى است، پس چرا هنوز برخى آن را رد مى كنند؟
در پاسخ لازم است به چند نكته كليدى و مهم اشاره شود:
يك. عقلانيت دينى
آنچه كه در ادله «ولايت فقيه» به عنوان «ادله عقلى» استفاده مى شود، بر اساس «عقلانيت دينى» است؛ نه «عقلانيت سكولار». بين اين دو تفاوت هاى بسيار زيادى وجود دارد و مبنا قرار دادن هر كدام، داراى نتايج مختلفى است. عقلانيت سكولار، اساسا دخالت خدا و دين در زندگى انسان را نفى مى كند و انسان را خرد بسنده مى داند. اين نگرش را در اصطلاح راسيوناليسم (Rationalism) يا خرد بسندگى مى نامند.
در چنين نگرشى، نقش دين در مديريت اجتماعى نفى مى شود و نه تنها ولايت فقيه؛ كه ولايت معصومان و پيامبر و خدا نيز منتفى اعلام مى شود.
از طرف ديگر اساس عقلانيت سكولار، خرد ابزارى (Instrumental Reason) است كه قادر به كشف حقيقت و در جست و جوى آن نيست و اعتبار نظرى ندارد؛ بلكه در پى سامان دهى عملى امور بر وفق مراد و پسند انسان و رساندن آدمى به خواسته هاى دنيايى اش مى باشد.
در برابر اين انگاره انديشه هاى الهى و فلسفه هاى توحيدى مدعى وجود مرتبه متعالى ترى از عقل هستند كه تنها عمل و عنايت آن، شكل دادن به جهان ـ آن چنان كه آدمى خوش مى دارد و مى پسندد ـ نيست؛ بلكه مى تواند در كشف جنبه هايى از حقيقت نيز به كار آيد. از طرفى عقل عملى ـ بنابر تصريح نصوص دينى ـ علاوه بر تدبيرگرى در امر معاش؛ كاركردى عمده تر و ماناتر نيز دارد و آن راه يابى به حوزه ارزش ها، اخلاقيات و تدبير براى سعادت فرجامين و زندگى ابدى (معاد) است. در نگاه دينى حتى همه فعاليت هاى قسم اول (معاش) نيز در اين راستا قرار مى گيرد و هويّت و معنا مى يابد.
دو. عقلانيت ابزارى
مشكل اساسى «عقل ابزارى» در بى التفاتى به غايت شناسى و ناديده انگاشتن جهت حركت و در سو گم كردگى آن است. يكى از ويژگى هاى «عقلانيت ابزارى» اين است كه در انتخاب هدف و برنامه ريزى، تنها و تنها بر «عملى بودن» و «كارآمدى» تأكيد دارد. عملى بودن مفهومى فراخ تر از امكان داشتن است و حامل مفاهيمى چون: آسان بودن، كم خرج بودن و سودمندى مادى و اين جهانى نيز مى باشد.
به اين ترتيب مفاهيمى مثل «وظيفه» و «تكليف» ـ بدون منظور كردن نتايج عاجل ـ در نظام واژگانى اين عقل جايى نخواهد داشت. اما از نگاه شريعت هاى دينى، مفهوم «عقل و عقلانيت»، صرفا در مفاهيمى مانند «كارآمدى»، خلاصه و منحصر نمى شود. گاهى مفهوم وظيفه، بر كل مفهوم كارآمدى، سودمندى عاجل و مانند آن حكومت مى كند؛ يعنى، چه بسيار كه رفتار و موضعى در مقياس و قاموس «عقل مدرن»، رفتارى غيركارآمد و غلط قلمداد؛ اما از منظر انجام وظيفه، درست باشد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
بنابراين كسانى كه از منظر عقلانيت ابزارى و سكولار، به مسائل اجتماعى و سياسى مى نگرند، ضرورت تشكيل حكومت اسلامى و ولايت فقيه جامع شرايط را ـ كه در حيطه مؤلفه هاى عقلانيت سكولار نيست ـ بر نمى تابند.
سه. مقدمات احكام عقلى
از آنجا كه احكام عقلى، مبتنى بر تصوّر و درك صحيح موضوع و مقدّمات است؛ جهل و يا فهم و تصوّر ناصحيح مقدّمات، مانعى در شناخت عقل محسوب مى شود. بر اين اساس، كسانى كه درك و شناخت صحيحى از آموزه هاى سياسى ـ اجتماعى دين مبين اسلام ندارند يا تنها راه شناخت را حسّ و تجربه مى دانند؛ از ديدگاهى مادى به جهان مى نگرند و براى انسان تنها غاياتى مادى و اين جهانى باور دارند و براى وحى و شريعت جايگاهى قائل نيستند. حال اينان چگونه مى توانند به ضرورت «ولايت فقيه» براى اداره و رهبرى جامعه اسلامى در عصر غيبت پى ببرند؟!
بر اين اساس درك ولايت فقيه از طريق عقل، در گرو توجه به مسائل ياد شده است. امام خمينى (رحمه الله) مى فرمايد: «قضيه ولايت فقيه، بعد از تصور اطراف، موضوع، محمول و مورد آن، به گونه اى روشن است كه از مسائل نظرى شمرده نمى شود و احتياجى به بحث و دليل ندارد».[50] ليكن فهم و درك اين امر بديهى، مبتنى بر جهان بينى دينى، عقلانيت اسلامى و شناخت ماهيت و قلمرو اجتماعى آن است.[51]
[50]. كتاب البيع، ج 2، ص 467.
[51]. جهت مطالعه بيشتر ر.ك:
الف. انديشه هاى فقهى ـ سياسى امام خمينى؛
ب. جمعى از نويسندگان، فرهنگ واژه ها، ص 558؛
پ. خسروپناه، عبدالحسين، كلام جديد، ص 63.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «ولایت فقیه و جمهوری اسلامی ایران .»
