پيش گوئى قرآن از انجام مناسك حج و پيروزى مسلمين در خيبر

پرسش : قرآن انجام مناسک حجو پیروزى مسلمین را در جنگ خیبر چگونه پیش گوئى کرده است؟

پاسخ اجمالی:

پيامبر(ص) خواب ديد مسلمانان براى حج وارد مسجد الحرام مى شوند؛ گروهى تصور کردند كه در همان سال اين خواب تحقق مى يابد لذا به سوى مكه حركت كردند ولی مشركان مكه آنها را در حديبيه متوقف كردند که به صلح معروف حديبيه انجاميد. به این خاطر گروهى به ترديد افتادند و حتّى بعضى، از پيامبر(ص) بازخواست كردند كه چرا اين وعده تحقق نيافت؟ پيامبر(ص) فرمود: «من نگفتم امسال تحقق خواهد يافت؛ بلكه گفتم در آينده نزديك». در اين هنگام آيه 27 سوره فتح نازل شد و بر صدق اين رؤيا تأکید كرد. 

پاسخ تفصیلی:

خداوند در سوره فتح آیه27 از دو حادثه مهمّ مربوط به آینده مسلمین پرده برمى دارد. نخست این که در آینده نزدیکى على رغم مخالفت شدیدى که مشرکان، نسبت به ورود مسلمانان در مکه و مسجدالحرام و انجام مناسک حج و عمره داشتند، شما وارد مسجد الحرام مى شوید و این مراسم پرشکوه را در نهایت امنیت انجام خواهید داد، و دیگر این که پیروزى چمشگیرى نیز قبل از آن نصیب شما خواهد شد، مى فرماید:

(خداوند آنچه را به پیامبرش در رویا نشان داد، به حق راست گفت؛ بطور قطع همه شما به خواست خداوارد مسجدالحرام مى شوید در نهایت امنیت و در حالى که سرهاى خود را تراشیده یا کوتاه کرده اید و از هیچ کس ترس و وحشتى ندارید؛ ولى خداوند چیزهایى را مى دانست که شما نمى دانستید [و در این تاخیر حکمتى بود]؛ و قبل از آن، فتح نزدیکى [در خیبر براى شما] قرارداده است)؛

«لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّوْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ اِنْ شَاءَ اللهُ آمِنِینَ مُحَلِّقِینَ رُءُوسَکُمْ وَمُقَصِّرِینَ لاَ تَخَافُونَ فَعَلِمَ مَا لَمْ تَعْلَمُوا فَجَعَلَ مِنْ دُونِ ذَلِکَ فَتْحاً قَرِیباً»(1).
این آیهنشان مى دهد که پیامبر(صلى الله علیه وآله) خوابى دیده بود که مطابق آن مسلمانان براى انجام مراسم زیارتخانه خداوارد مسجد الحرام مى شوند؛ گروهى اعتقاد داشتند که در همان سال و بدون فاصله این خواب تحقق مى یابد.
هنگامى که مسلمانان به سوى مکه براى زیارتحرکت کردند، و مشرکان مکه آنها را در حدیبیه ـ روستایى در 20 کیلومترى مکه که به مناسبت چاه یا درختى که در آنجا بود به این نام نامیده مى شد ـ متوقف کردند وبه صلح معروف حدیبیه انجامید. گروهى به تردید افتادند که این خواب شاید واقعیت پیدا نکند حتّى بعضى، از پیامبر(صلى الله علیه وآله) در این زمینه سوال کردند که چرا این خواب رحمانى شما تحقق نیافت؟ پیامبر فرمود: «من نگفتم امسال تحقق خواهد یافت؛ بلکه گفتم در آینده نزدیک»(2).
در این هنگام آیه فوق نازل شد و نخست تاکید بر صدق این رویا کرد، و سپس انگشت روى جزئیات گذاشت که بزودى وارد مسجد الحرام خواهید شد و مراسم حجرا با کمال امینت به جا خواهید آورد و علاوه بر آن پیروزى چشمگیرى قبل از انجام این مراسم، نصیب شما خواهد شد.
این پیشگویى مطابق آنچه تمام مورخین نوشته اند تحقق یافت و سال بعد از جریان حدیبیه (سال هفتم هجرت) مسلمانان موفق شدند که با گروه عظیمى مراسم عمره را به جا آورند، و این مراسم عُمرَهُ القَضاء نامیده شد؛ چرا که در واقع قضاى عمره بود که همه مایل بودند در سال قبل انجام شود.
از مجموع آنچه گفته شد، چنین نتیجه مى گیریم که: در این بخش از آیات با قاطعیت از یک مساله غیر قابل پیش بینى که مورد تضاد شدید میان مسلمین و مشرکان مکه قرار داشت، پرده برداشته شده و حتى به جزئیات آن نیز اشاره شده است و مقارنت آن با پیروزى دیگرى نیز براى مسلمین پیشگویى شده که این خود بیان مضاعفى است مربوط به این پیشگویى مهم.
در این که فتح قریب چه بوده است؟ در میان مفسران گفتگو است؛ زیرا دو پیروزى مهم، نزدیک این جریان، براى مسلمانان واقع شد؛ یکى صلح حدیبیهبود که از جهات زیادى، براى مسلمانان موجب گشایش شد بطورى که فتح المبین نامیده شد(3) و دیگر فتح خیبر در آغاز سال هفتم هجرى به فاصله چند ماه بعد از ماجراى حدیبیه بود، و ظاهر این است که فتح قریب اشاره به ماجراى دوم است آن چنان که بسیارى از محققان اختیار کرده اند؛ زیرا در آیه19 سورهفتح مى فرماید: «وَمَغَانِمَ کَثِیرَهً یَاْخُذُونَهَا وَکَانَ اللهُ عَزِیزاً حَکِیماً»؛ (و [همچنین] غنایم بسیارى که آن را به دست مى آورند؛ و خداوند شکست ناپذیر و حکیم است).
درست است که غنیمت مفهوم وسیعى دارد و هر گونه غنیمت مادّى و معنوى را شامل مى شود ولى در این گونه موارد، بیشتر غنائم ظاهرى را تداعى مى کند و مى دانیم که غنائم ظاهرى در فتح خیبر بود نه در صلح حدیبیه.
بنابراین به خوبى مى توان نتیجه گرفت که این گونه پیشگویى هاى دقیق، آن هم با قاطعیت تمام، و نه به صورت احتمال، جز از طریق ارتباط با عالم غیب ممکن نیست.(4)

پی نوشت:
(1). سوره فتح، آيه 27.
(2). در اين كه اين سؤال را چه كسى از پيامبر(صلى الله عليه وآله) كرد،آلوسى در روح المعانى روايتى نقل مى كند نخست اين كه: عبدالله بن ابى و عبدالله بن نفيل و رفاعة بن حرث به عنوان اعتراض گفتند: «به خدا سوگند نه سرهاى خود را به عنوان مراسم عمره تراشيديم و نه موهاى خود را كوتاه كرديم و نه چشممان به مسجد الحرام افتاد» و در اين هنگام بود كه آيه فوق نازل شد و تأكيد بر صدق اين رؤيا و تحقق آن نمود. ديگر اين كه سؤال كننده عمر بن خطاب بود (روح المعانى جلد 26 صفحه 109) ولى طبرسى در مجمع البيان روايت ديگرى نقل مى كند و آن اين كه عمر گفت: «به خدا سوگند از آن زمان كه اسلام را پذيرفتم هرگز شك و ترديدى به خود راه ندادم جز آن روز كه مشركان مانع از مراسم عمره ـ در سال حديبيه سال ششم هجرت ـ شدند خدمت پيامبر (صلى الله عليه وآله) رسيدم و گفتم: “مگر ما بر حق نيستيم، مگر شما نفرموديد در آينده نزديك طواف خانه خدا خواهيم كرد پس چه شد؟” پيامبر (صلى الله عليه وآله) فرمود: “ما بر حقيم ولى من به تو خبر ندادم كه امسال اين مسأله انجام مى شود”» (مجمع البيان جلد 9 صفحه 119 با تلخيص) همين حديث در كتاب صحيح بخارى و صحيح مسلم با مختصر تفاوتى نقل شده است.
(3). براى پى بردن به اهميت صلح حديبيه و پيامدهاى آن براى مسلمين، به تفسير نمونه ذيل آيات 1 تا 3 سوره فتح مراجعه فرمائيد.
(4). گردآوري از کتاب: پيام قرآن، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه، تهران، 1386 هـ.ش، ج 8، ص 283.