نزول قرآن در محیط افکار جاهلی و عقاید خرافی نشان از اعجاز آن است

پرسش : چگونه مى توان از معارف والای قرآنى به اعجاز آن پى برد؟

پاسخ اجمالی:

 قرآن در محیطی با افکار جاهلی و عقاید خرافی نازل شد که هیچ کس توانایی نکوهش این عقیده را نداشت. همانند بت های گوناگون و باور جاهلی، که فرشتگان را دختران خدا می دانست. در چنین شرایطی قرآن با قاطعیتی کم نظیر به کوبیدن این افکار و عقاید پرداخت. نزول قرآن در این شرایط، و بیان معارف ناب توحیدی، تنها معجزه ای از سوی خداوند می باشد.

پاسخ تفصیلی:

قرآن در محیطى ظاهر شد که پر از بت و بتکده بود؛ از بت هاى خانگى گرفته تا بت هاى قبیله اى و بت هاى بزرگ که جنبه عمومى داشت و مورد توجه هر شهر و دیار بود.
گاه بت هایى از خرما مى ساختند، و اتفاقاً در یک قحط سالى پس از خالى شدن انبارهاى آذوقه به آن حمله ور شدند و بندگان این خدا، خداى خود را با کمال جسارت خوردند و این شعر که هنوز در لابلاى اشعار دوران جاهلیت عرب به چشم مى خورد یادگار همان داستان است :
اَکَلَتْ حَنیفَهُ رَبَّها عامَ التَّقُحُّمَ و الَْمَجاعَهِ *** لَمْ یَحْذَرُوا مِن رَبِّهِم سُوءَ الْعَواقِبِ وَ التِّباعَهِ
«طایفه بنى حنیفه خداى خود را در سال قحطى و گرسنگى خوردند، و از عواقب شوم این عمل از خداى خود نترسیدند».
این منحط ترین و مضحک ترین فکر خرافى است که ممکن است به مغز انسانى خطور کند و شاید ضرب المثل معروف فارسى: «یا خدا را بخواه یا خرما را» نیز اشاره اى به همین داستان باشد که آن گروه خرافى یا مى بایست از خداى خود چشم بپوشند یا از خرما.

بسیارى از اعراب جاهلى، فرشتگان را دختران خدا مى دانستند، در حالى که خودشان حتى از شنیدن نام دختر (به واسطه شدت تحقیر زن در آن محیط) تنفر داشتند، چنانکه در آیه 17 سورهزخرف مى خوانیم: «وَ اِذَا بُشِّرَ اَحَدُهُمْ بِمَا ضَرَبَ لِلرَّحْمَانِ مَثَلا ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّاً وَهُوَ کَظِیمٌ»؛

(هر گاه یکى از آنها را به همان چیزى که براى خداوند رحمان شبیه قرار داده [به تولّد دختر] بشارت دهند، صورتش (از فرط ناراحتى) سیاه مى شود و خشمگین مى گردد).

با این که بحث بت پرستى چنان بر آن محیط مسلط بود که هیچ کس سخنى نازک تر از گل در نکوهش این عقیده بر زبان جارى نمى کرد؛ قرآن با قاطعیت بى نظیرى به کوبیدن این عقیده خرافى پرداخت و بر همین اساس گاه از زبان ابراهیم خلیل چنین نقل مى کند:
«قَالَ اَفَتَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ مَا لاَ یَنفَعُکُمْ شَیْئاً وَلاَ یَضُرُّکُمْ ـ اُفّ لَکُمْ وَلِمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللهِ اَفَلاَ تَعْقِلُونَ»؛

([ابراهیم] گفت: آیا جز خداچیزى را مى پرستید که نه کمترین سودى براى شما دارد، و نه زیانى به شما مى رساند؟! ـ اف بر شما و بر آنچه جز خدامى پرستید! آیا نمى اندیشید؟!).(1)

در جاى دیگر به داستان گوساله سامرى که جمعى از جهال بنى اسرائیل سخت به آن دل بسته، و به آن گرویده بودند، اشاره مى کند و مى فرماید: «اَفَلاَ یَرَوْنَ اَلاَّ یَرْجِعُ اِلَیْهِمْ قَوْلا وَلاَ یَمْلِکُ لَهُمْ ضَرّاً وَلاَ نَفْعاً»؛ (آیا نمى دیدند که [این گوساله] هیچ پاسخى به آنان نمى دهد، و مالک هیچ گونه سود و زیانى براى آنها نیست؟!).(2)
هنگامى که مى بینیم در چنین محیطى کسى برخاسته که توحید خالص و معارف ناب را با دقیقترین بیان که بزرگان فلاسفه نیز در برابر آن زانو مى زنند، ارائه مى دهد شک نخواهیم کرد که بیان چنین معارفى تنها از سوى خداو معجزه الهى مى باشد.(3)

پی نوشت:
(1). سوره انبياء، آيات 66 تا 67.
(2). سوره طه، آيه 89.
(3). گردآوري از کتاب: پيام قرآن‏، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 133.