نامگذاري سوره ها
سوره هاى قرآن به دست چه كسى و بر اساس چه معيارى، نام گذارى شده است؟
برخى از مفسران در رابطه با نام گذارى سوره هاى قرآنى، معيارهاى زير را ارائه داده اند:
1. نام سوره گاهى با عنوانى كه در آن سوره واقع شده يا با موضوعى كه در آن سوره از آن بحث شده، انتخاب مى شود. براى مثال: نام گذارى سوره «نساء» به اعتبار بيان احكام زنان، سوره «مائده» به لحاظ سخن رفتن از مائده آسمانى، سوره «انعام» به جهت سخن از چهار پايان، سوره «نحل» به علت تكيه بر زنبور عسل و سوره «نمل» به جهت به ميان آمدن نام مورچگان در آن است. در قرآن هاى قديمى، ابتداى سوره مى نوشتند: «سورةٌ تُذكر فيها البقرة»؛ «سوره اى كه در آن گاو ذكر مى گردد» و «سورةٌ يذكر فيها آل عمران»؛ «سوره اى كه در آن از آل عمران سخن به ميان مى آيد».
2. گاهى جمله اى از اول سوره را معرف و نام آن سوره قرار مى دهند، چنان كه گفته مى شود: سوره «اقرا بسم ربك»، «انا انزلناه»، «حم سجده» و نظاير آنها.
3. گاهى با وصفى كه سوره دارد، به معرفى آن مى پردازند. براى مثال سوره حمد به مناسبت اينكه در اول قرآن آمده، «فاتحة الكتاب» و به مناسبت هفت آيه بودنش «سبع المثانى» ناميده مى شود و يا سوره «قل هوالله» به لحاظ اينكه مشتمل بر توحيد خالص است «سوره اخلاص» ناميده مى شود.
4. گاهى تسميه سوره به لحاظ نوع حروف مقطعه موجود در آن است مانند: سوره ق، ص، حم، عسق و….
شاید این مطالب را هم بپسندید:
حاصل سخن اينكه اين عمل به صورت طبيعى، شكل گرفته و نمى توان گفت به دستور رسول اكرم صلى الله عليه و آله بوده است. به همين دليل بسيارى از سوره ها، بيش از يك اسم دارند؛ مانند بقره، آل عمران، نحل، توبه، غاشيه و…89.
اما براساس نظريه ديگرى ـ كه نام گذارى را توقيفى مى داند ـ هر سوره اى در قرآن كريم، هم زمان با حيات رسول اكرم صلى الله عليه و آله داراى نام و عنوان يا نام ها و عناوينى است كه از طريق وحى معين و مشخص شده بود.
در نظريه سومى؛ علاوه بر معين بودن اسامى سوره ها در زمان حيات پيامبر صلى الله عليه و آله پس از وفات آن حضرت نيز هر سوره اى حتى بسيارى از آيات به جهت خصوصيات و مزايا و يا جهت مشتمل شدنشان بر موضوع خاصى داراى عناوين و اسامى ديگرى از جانب علما گرديد90.
89. ر.ك:
الف. طباطبايى، سيد محمدحسين، قرآن در اسلام، ص 218، انتشارات دارالكتب الاسلاميه؛
ب. زركشى، البرهان فى علوم القرآن، ج 1 ص 339، (انتشارات دارالكتب العلميه).
90. ر.ك:
الف. حجتى، سيد محمدباقر، پژوهشى در تاريخ قرآن كريم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1376، چاپ دوازدهم، ص 98؛
ب. معرفت، محمد هادى، تاريخ قرآن، (تهران: سمت، 1357، چاپ اول)، ص 77.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
