مکر خداوند چیست

 مکر خداوند!

در آیات آمده که خدا مکر دارد؛ آیا مکر قبیح نیست؟

نخست باید دانست؛ بسیاری از کلمات عربی که در فارسی نیز رایج شده‌اند، دگرگونی معنایی پیدا کرده‌اند. به طور مثال حیله در زبان فارسی همواره معنای منفی دارد؛ در حالی که حیله در زبان عربی به معنی چاره و راه حلّ عملی است؛ لذا برخی، علم فیزیک را «علم الحیل» می‌گفتند. و در فرهنگ ابجدی «حیله» به‌معنای مهارت و نیک‌اندیشی، قدرت تصرّف در کارها آمده است.

واژه‌ی مکر نیز در زبان فارسی همواره معنی منفی دارد؛ در حالی در زبان عربی هم در معنی مثبت به کار می‌رود هم در معنی منفی.

قاموس قرآن در معنی مکر گفته: «مکر: تدبیر؛ اعمّ از آن‌که در کار بد باشد یا در کار خوب».

در کتاب مفردات و اقرب الموارد گوید: «مکر آن است که شخص را به حیله‏ای (روشی عملی) از مقصودش منصرف کنی و آن، دو نوع است پسندیده و ناپسند.

در تفسیر المنار گفته: «مکر در اصل، تدبیر مخفی است که مکر شده را به آنچه گمان نمی‌کرد می‌کشد».

خداوند می‌فرماید:

<وَمَكَرُواْ وَمَكَرَ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ >[187]؛

آنها چاره‌اندیشی نمودند و تدبیری به کار بستند تا به حقّ زیانی برسانند؛ خدا نیز تدبیری نمود که آنها ندانسته به خود زیان زده [و به نفع راه حق شد]؛ لذا خدا بهترین تدبیرکنندگان و چاره کنندگان است».

پس این‌که در زبان فارسی، مکر و حیله را همواره در معنی منفی به کار می‌برند، دلیل نمی‌شود که در زبان عربی هم همین‌گونه باشد.

به طور مثال: واژه‌ی «مزخرف» در فارسی معنی منفی دارد در حالی که در عربی به معنی زینت داده شده است. لذا در فهم قرآن و روایات، باید به این اصل مهمّ توجّه داشت که اصطلاحات به درستی معنا شوند. «مکر» نیز به معنی تدبیر و برنامه‌ریزی و طبق نقشه کار کردن است در حالی که گاهی به معنی فریب نیز به کار می‌رود.

کفّار نقشه می‌کشند و برنامه‌ریزی می‌کنند و تدابیری به کار می‌گیرند تا به حقّ ضربه بزنند، خدا نیز نقشه می‌کشد و برنامه‌ریزی می‌کند و تدابیری به کار می‌گیرد که خود کفّار ضربه بخورند. چنان‌که در جبهه‌ی جنگ، فرمانده دشمن نقشه‌ی حمله می‌کشد، فرمانده خودی نیز نقشه حمله می‌کشد. کار هر دو را مکر و نقشه‌ی جنگی گویند.

[187]. آل عمران (3)، آیه 54.

• منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، خداشناسى / مؤلف محمدرضا كاشفى

ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات