منظور قرآن از منزلگاههای متعدد ماه در آیه 39 سوره یس چیست

 

قرآن و منزلگاههایی برای ماه!

پرسش : علم ثابت کرده است که ماه همواره در مسیر مشخصی در حال حرکت است و هیچ جایی توقف نمی کند؛ حال منظور قرآن از منزلگاههای متعدد ماه در آیه39 سوره یس چیست؟!

پاسخ اجمالی:

آیه ای که بعد از همین آیه قرار دارد، برای خورشيد و ماه حركت مداوم و منظم قائل است؛ بنابراین تعبیر «منزل» برای ماه، به معنی «جایگاهی مکانی» برای «توقف» نیست. تعبیر «منزل» در اینجا به معنی «جایگاه زمانی» در مدار گردشی ماه است، که بشر ماه را در آن جایگاه زمانی به اندازه و شکل مشخص می بیند. چنانکه ماه در 28 روز از 30 روز، هر روز به اندازه مشخصی دیده می شود تا اینکه به شکل هلال باریک و شبیه شاخه کهنه درخت خرما در می آید و دو روز از ماه به محاق رفته و دیده نمی شود. وقتی ایّام ماه 29 روز است این جایگاه ها 27 تا می شود.

پاسخ تفصیلی:

در آیه39 سوره یس می خوانیم: «وَ الْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتىَ‏ عَادَ کاَلْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ»؛ (ما براى ماه منزل هایى قرار دادیم و به هنگامى که این منزل ها را طى کرد سرانجام به صورت شاخه کهنه قوسى شکل زرد رنگ خرما در مى آید).
در این آیهخداوند برای ماه «منزل هایی» برشمرده است که وقتی ماه مسیری را طی کرد به این منزل ها می رسد و بعد از پیمودن این منزل ها سرانجام به صورت قوسی شکل در می آید. امّا آنچه توسط علم ثابت شده این است که ماه پیوسته در مسیر مشخصی در حال حرکت است و هرگز توقف ندارد که منزلگاهی داشته باشد! بر این اساس چنین تصور می شود که آنچه در قرآنآمده با علم روز منافات دارد!
امّا چنین تصوّری درست نیست؛ چرا که آیهبعدی (آیه 40 سورهیس) برای خورشید و ماه حرکت مداوم و منظم قائل است: «لَا الشَّمْسُ یَنبَغِی لَهَا اَن تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ»؛ (نه خورشید را سزاست که به ماه رسد، و نه شب بر روز پیشى مى گیرد؛ و هر یک در مسیر خود شناورند).
این آیهمی گوید که خورشید و ماه همیشه در «مسیر» خود در حال «حرکت و شناور» هستند. این حرکت مداوم آن قدر «منظّم» است که هیچ گاه یکی بر دیگری پیشی نمی گیرد. «شناوری» با «توقف» ماه در یک منزلگاه مکانی منافات دارد. بنابراین منظور از «منزل»، «جایگاه مکانی» برای «توقف» ماه نیست که به اشتباه به ذهن خطور می کند؛ بلکه به «موقعیت های مختلف زمانی» ماه که نسبت به بیننده ای که در مدار مشخصی از زمین شاهد آن می باشد اطلاق می شود. به عبارت دیگر منظور از «منازل» همان منزلگاه هاى بیست و هشت گانه اى است که ماه قبل از «محاق» و تاریکى مطلق طى مى کند. هنگامى که ماه، سى روز تمام باشد تا شب بیست و هشتم در آسمان قابل رویت است و شکل و اندازه های مختلفی دارد. در شب بیست و هشتم نیز به صورت هلال بسیار باریک زرد رنگ و کم نور و کم فروغ در مى آید و در دو شب باقی مانده قابل رویت نیست که آن را «محاق» مى نامند. البته در ماه هایى که بیست و نه روز است تا شب بیست و هفتم معمولا ماه در آسمان دیده مى شود و دو شب باقیمانده محاق است.
این منزلگاه ها کاملا دقیق و حساب شده است به طورى که منجمان از صدها سال قبل مى توانند طبق محاسبات دقیقى که دارند آن را پیش بینى کنند! این نظام عجیب به زندگى انسان ها نظم مى بخشد و یک تقویم طبیعى آسمانى است که با سواد و بی سواد توانایى خواندن آن را دارد؛ به طورى که اگر انسان کمى دقت و ممارست در وضع ماه در شبهاى مختلف داشته باشد مى تواند با نگاه کردن وضع آن را دقیقا و یا تقریبا بداند آن شب کدام شب از ماه است. زیرا در آغاز ماه نوک هاى هلال رو به طرف بالا است و تدریجا بر حجم ماه افزوده مى شود تا هفتم که نیمى از دایره کامل ماه آشکار مى شود و باز بر آن افزوده مى شود تا چهاردهم که به صورت بدرکامل در مى آید. از آن به بعد از سمت پائین ماه کم مى شود تا بیست و یکم که باز به صورت نیم دایره در مى آید و دوباره از حجم آن کاسته مى شود تا شب بیست و هشتم که به صورت هلال ضعیف کمرنگى در مى آید که نوک هاى آن رو به طرف پائین است.
همان طور که از نظر علمی ثابت شده است نور ماه از خودش نیست بلکه از خورشید است و به همین جهت (مانند هر کره اى دیگر) همیشه تقریبا نصف آن روشن است و قریب به نصف دیگرش که روبه روى خورشید نیست تاریک است و با توجه به جایگاهی که یک ناظر از روی زمین به ماه نگاه می کند در طول سی روز مقدار مشخصی از این نور را می بیند و این دگرگونى هم چنان هست تا دوباره به وضع اولش برگردد. اگر ماه را در صورت هلالى اش فرض کنیم، روز به روز قسمت بیشترى از سطح آن که در برابر آفتاب است به طرف زمین قرار مى گیرد تا برسد به جایى که تقریبا تمامى یک طرف ماه که مقابل خورشید قرار گرفته به طرف زمین هم قرار گیرد.(ماه شب چهارده) از آن شب به بعد دوباره رو به نقصان نهاده تا برسد به حالت اولش که هلال بود. به خاطر همین اختلاف که در صورت ماه پیدا مى شود آثارى در دریا و خشکى و در زندگى انسانها نیز پدید مى آید که در علوم مربوط به خودش بیان شده است.(1)
بیان این نکات در آیات فوق در زمانی که قواعد هیئت و نجوم بطلمیوس در سراسر جهان حاکمبود، بر عظمت علمی قرآنمی افزاید. قواعدی که معتقد بود که خورشید و ماه از خود حرکتى ندارند بلکه در نقطه اى ساکن و بى حرکت قرار داده شده اند و هر یک از آنها در فلکى دایره مانند و بلورین قرار گرفته اند که آن فلک ‏ها در حال حرکت هستند. این نظریّه هزار و پانصد سال در جهان حکومت کرد تا اینکه در حدود سیصد، چهارصد سال قبل توسّط گالیله و کپلر باطل شد. در حالى که قرآنمجید، هزار و چهارصد سال قبل بطلان این نظریّه را اعلام کرد.(2)

پی نوشت:

(1). رک: الميزان فى تفسير القرآن، طباطبايى‏، سيّد محمّد حسين‏، ترجمه: موسوى همدانى، سيد محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامى جامعه ى مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 هـ ش، چاپ پنجم، ج ‏17، ص 133؛ تفسير نمونه، مكارم شيرازى‏، ناصر، دار الكتب الاسلاميه‏، تهران‏، 1374 هـ ش‏، چاپ سى و دوم، ج ‏18، ص 384 – 385.

(2). رک: سوگندهاى پر بار قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم‏، 1386 هـ ش‏، چاپ دوم، ص 73.