مقدمات و آداب مستحب قبل نماز های روزانه
فهرست این نوشتار:
مقدّمه: نماز وسیله پرواز به عالم ملکوت!
اگر روح انسان، خدایى و از دیار ملکوت است، چنانکه خداوند سبحان پس از آفرینش جسم او فرمود: «وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی; از روح خودم ]روحى که به من ارتباط دارد و متعلّق به من است [در او دمیدم»(1) و اگر وجودِ انسان غیر از جسم خاکى، جانى دارد که قدسى و از عالم بالاست و بلکه همو، حقیقت انسان را تشکیل مى دهد، باید پذیرفت که:
1- همان گونه که جسم انسان نیاز به منزل و مسکنى دارد که اسباب سکون و آرامش اعضا و جوارحش در آن فراهم گردد، و با استراحت در آن، نشاط و شادابى خود را پیوسته حفظ کند، روح انسان نیز نیازمندِ منزل و مأوایى است، تا با آرام گرفتن در آن، غبار خستگى و تیرگى را که از تعلّقات مادّى بر چهره اش نشسته، از خویش بزداید و نشاط و شادابى ملکوتىِ نخستین خویش را، به دست آورد.
2- همان گونه که جسم انسان علاوه بر آرامش، نیازمند به غذایى است که انرژى هاى از دست رفته اش را برگرداند و کاستى هایش را جبران نماید، جان او نیز نیاز به غذایى معنوى و ملکوتى دارد، تا با جذب آن، قوّت و توانِ از دست داده را، به دست آورد.
3- اگر جسم انسان، هر چند ساعتى، نیاز به آبى دارد که خود را با آن شستشو دهد و چرک و آلودگى را از بدن، دست و پا و صورتش دور نماید، روح آدمى نیز به شستشو نیازمند است که آلودگىِ گناه را با آن، از خود بزداید.
4- همان گونه که جسمِ انسان، به مونس و محبوبى محتاج است که به او عشق ورزد، و با ملاقات با او آرام گیرد، دردهاى دلش را نجوا کند، روح ملکوتى انسان نیز، محبوب و انیسى مى خواهد که با او انس گیرد و به رَوْح و ریحان برسد.
5- اگر جسم انسان سرى دارد که مرکزِ فرماندهى و اداره بدن، و به منزله عمودِ خیمه بدن است و بى آن، لحظه اى نمى تواند به حیاتش ادامه دهد، دینِ انسانِ مؤمن نیز، از سرى برخوردار است که با اتّصال به آن، به حیاتش استمرار مى بخشد و عمودى دارد که به وسیله آن، خیمه دینش برپا مى شود.
آرى! اگر بخواهى به همه اینها برسى:
باید نماز را وسیله پرواز خود به عالم بالا قرار دهى و نردبانى براى عروج به آسمانهاى فضیلت و قرب به خدا بشمرى، که فرمودند: «اَلصَّلاةُ مِعْراجُ الْمُؤمِنِ».(2)
باید غذاى روحِ خود را نیایش و نماز و دعا قرار دهى، تا قوّت و قدرتِ از دست رفته را بدان بازگردانى، که در حدیث آمده است: «نماز براى اهل عبادت از غذا براى گرسنگان و آب براى تشنگان لذیذتر و گواراتر است».(3)
و باید روح خود را در این نهر زلال نماز، هر شبانه روز پنج نوبت شستشو دهى، تا هرگونه گرد و غبارِ معاصى و غفلت را از آن بزدایى; همان گونه که در حدیث رسول اکرم(صلى الله علیه وآله) آمده است که به على(علیه السلام) فرمود: «به خدا سوگند! که نمازهاى پنج گانه براى امّت من چنین است (مانند نهرى است که تمام آلودگى ها را مى شوید)».(4)
و باید براى تولّدى دیگر به سراغ نماز بروى که رسول معظّم اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود: «اگر بنده اى با حضور قلب به نماز ایستد، هنگامى که نماز را به پایان مى برد، گویى تازه از مادر متولّد شده و گذشته او بخشوده خواهد شد».(5)
و اگر انیس و مونسى خواهى که دیدارِ آن مایه روشنى چشم تو گردد، به نماز برخیز که رسول اکرم(صلى الله علیه وآله)فرمود: «وَ قُرَّةُ عَیْنى فِى الصَّلاةِ; نور چشمانم نماز است».
و اگر مى خواهى عمود خیمه دین تو، همیشه برپا باشد، و از هرگونه آسیب معنوى و روحانى در امان بمانى، به سراغ نماز برو! که پیشوایان ما فرمودند: «اَلصَّلاةُ عَمُودُ الدّینِ».(6)
و بالاخره در این دنیاى پرغوغا و پر از هیاهوى مادّى و مملوّ از اسباب اندوه و نگرانى، اگر مى خواهى شادابى روح را حفظ کنى و کدورت ها را از چهره جان بزدایى و با نشاط و سرزنده باشى و در برابر مشکلات زانو نزنى و مانند کوه مقاومت کنى، دست به دامان نماز بزن که طبق روایتى از امام صادق(علیه السلام) هرگاه براى مولاى ما امیر مؤمنان على(علیه السلام)، مشکلى پیش مى آمد، به نماز مى ایستاد (و سپس حرکت مى کرد) و آنگاه امام(علیه السلام) آیه 45 سوره بقره را خواند: «(وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبرِ وَالصَّلاةِ); از صبر و نماز کمک بگیرید».(7)
کوتاه سخن این که آثار نماز در تربیت افراد و ارتقاى جامعه انسانى بیش از آن است که در وصف گنجد.
خدایا! به آن شهید لب تشنه کنار فرات، که ظهر عاشورا، با بدن آغشته به خون خویش و یارانش، نماز را به پا داشت و مخاطب به خطاب «اَشْهَدُ اَنَّکَ قَدْ اَقَمْتَ الصَّلاةَ»(8) گردید، تو را قسم مى دهیم که ما را نیز از برپا دارندگانِ حقیقى نماز قرار بده!
خدایا! ما را شیعه آن بانوى «شهیده»اى قرار ده که وقتى در محراب عبادت مى ایستاد، به گونه اى به سوى عالم بالا اوج مى گرفت که نور جمالش براى فرشتگانِ آسمان، مى درخشید، آن گونه که نورِ ستارگان براى اهل زمین مى درخشد، و به گونه اى حضور قلب داشت که خداى عزّوجلّ خطاب به ملائکه اش مى فرمود: «به کنیزم فاطمه بنگرید که به درگاهِ من ایستاده و تمام وجودش از خوف من لرزان است و با قلب و جانش به عبادتم روى آورده، گواه باشید پیروانش را از آتش دوزخ، امان داده ام».(9)
فلسفه آداب و تعقیبات نماز
راه یافتن به پیشگاه مولاى کریم، توانا و با عظمت; گفتگو با حضرت دوست و بهره مندى از محضرش و اعلامِ عشق و وفادارى به وى، نیاز به آماده ساختن مقدّمات از سویى، و جبران کاستى ها و عذرخواهى از عدم مراعات ادب حضور، از سوى دیگر دارد.
توجّه به این امور، فلسفه آداب و مقدّمات و تعقیبات نماز را روشن مى سازد. بنابراین، حکمت این آداب و مقدّمات و تعقیبات را مى توان در چند امر یادآور شد:
1ـ چون انسان نمازگزار به پیشگاه محبوبى ارجمند و مولایى کریم مى رود و با او به راز و نیاز مى پردازد، براى بهره مندى هرچه بیشتر از این فرصت گرانبها، قبل از ورود به نماز، باید خویشتن را با آداب و مقدّماتى که در روایات آمده است آماده کند، و خود را از هر چیزى که سبب پراکندگى اندیشه و حواس اوست، دور سازد; و پاک و آراسته، خوشبو(10) و مهیّا با شوق به وصال محبوب و خوف از کوتاهیهاى خود، در برابر حضرت حق به نماز ایستد.(11)
2ـ ممکن است پس از انجام نماز، بنده نمازگزار، از این محضرِ عظیم به طور کامل استفاده نکرده باشد، حضور قلب کافى نداشته و انجام فریضه اش با کاستى هایى همراه بوده، از این رو بجا آوردن نوافل و قرائت برخى از تعقیبات، کاستى ها را جبران مى کند و بنده از تقصیر خویش، به درگاه الهى پوزش مى طلبد.(12)
3ـ براى توفیقى که نصیب او شده که، این عبادت بزرگ را بجاى آورده، پس از نماز، سجده شکر بجا مى آورد و خدا را بر این توفیق عظیم، سپاس مى گوید.(13)
4ـ پس از انجام فریضه، آنگاه که هنوز در محضر الهى است و از نورانیّت نماز بهره مند است، موقع استجابت دعاست، لذا در آن لحظات نورانى، بنده نیازمند، بهترین خواسته ها را از مولاى کریمش مى طلبد و براى معاد و معاش، کرامت و عزّت نفس، کفاف و قناعت، رزق حلال و تبرّى از شیطان و امور مادّى و معنوى دیگر و حلّ مشکلات اجتماعى مردم، خداى را مى خواند، و براى خود و دیگران دعا مى کند.(14)
5ـ خواندن تعقیباتى که پس از نمازها وارد شده است و توجّه به معانى ارزشمند و مفاهیم بلند هر یک از آنها، پس از آن معراج روحانى، تأثیرى شگرف و اثرى عمیق، بر روح و جان نمازگزار خواهد داشت.
در این بخش به چند فصل پرداخته مى شود:
فصل اوّل: مقدّمات و آداب نماز
فصل دوم: تعقیبات نماز
فصل سوم: سجده شکر
مقدّمات و آداب مشترک
مقصود از آداب مشترک، مقدّمات و آدابى است که در هر نماز بویژه نمازهاى واجب یومیّه انجام آن، براى نمازگزار سفارش شده است. (البتّه اگر کسى نتواند تمام این آداب را بجا آورد به مقدارى که مى تواند انجام دهد).
آداب وضو
هنگامى که خواستى وضو بگیرى، نخست مسواک مى کنى که مطابق روایات دهان را خوشبو مى کند و حافظه را زیاد مى گرداند و بر حسنات انسان مى افزاید و مایه خشنودى پروردگار است; دو رکعت نماز با مسواک کردن برتر از هفتاد رکعت نماز بى مسواک است(1)، و اگر مسواک نباشد کافى
اَلْحَمْدُللهِِ الَّذى جَعَلَ الْمآءَ طَهُوراً وَلَمْ یَجْعَلْهُ نَجِساً.(3)
ستایش خاص خدایى است که آب را پاک کننده قرار داد و قرارش نداد ناپاک
وقتى خواستى دستان را بشویى بگو:
بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، اَللّهُمَّ اجْعَلْنى مِنَ التَّوّابینَ وَاجْعَلْنى مِنَ الْمُتَطَهِّرینَ.(4)
به نام خدا و به ذات خدا خدایا مرا از توبه کنندگان قرارم ده و نیز قرارم ده از پاکیزه کنندگان
سپس آب تمیز را سه بار در دهان کرده و مضمضه مى کنى و مى گویى:
اَللّهُمَّ لَقِّنى حُجَّتى یَوْمَ اَلْقاکَ وَاَطْلِقْ لِسانى بِذِکْرِکَ.(5)
خدایا دلیل قاطعى روز لقایت بر زبانم نِه و زبانم را به ذکر خودت باز کن
آنگاه سه بار آب تمیز را براى استنشاق در بینى مى کنى و مى گویى:
اَللّهُمَّ لا تُحَرِّمْ عَلَىَّ ریحَ الْجَنَّةِ، وَاجْعَلْنى مِمَّنْ یَشَمُّ ریحَها وَرَوْحَها وَطیبَها.(6)
خدایا بوى بهشت را بر من حرام مکن و قرارم ده از زمره کسانى که بوى آن و نسیمش و عطرش را ببوید
آنگاه نیّت وضو کرده، شروع مى کنى به شستن صورت براى وضو و مى گویى:
اَللّهُمَّ بَیِّضْ وَجْهى یَوْمَ تَسْوَدُّ فیهِ الْوُجُوهُ، وَلا تُسَوِّدْ وَجْهى یَوْمَ تَبْیَضُّ فیهِ الْوُجُوهُ.(7)
خدایا سفید گردان رویم را در آن روزى که روها سیاه گردد و سیاه نکن رویم را روزى که روها سفید گردد
پس از آن شروع به شستن دست راست مى کنى و در آن هنگام مى گویى:
اَللّهُمَّ اَعْطِنى کِتابى بِیَمینى، وَالْخُلْدَ فِى الْجِنانِ بِیَسارى، وَحاسِبْنى حِساباً یَسیراً.(8)
خدایا نامه عملم را بدست راستم ده و رقعه جاوید در بهشت را بدست چپم و حسابم را به آسانى برس
آنگاه دست چپ را مى شویى و مى گویى:
اَللّهُمَّ لاتُعْطِنى کِتابى بِشِمالى، وَلا مِنْ وَرآءِ ظَهْرى، وَلا تَجْعَلْها مَغْلُولَةً اِلى عُنُقى، وَاَعُوذُ بِکَ مِنْ مُقَطَّعاتِ النّیرانِ.(9)
خدایا مده نامه عملم را بدست چپم و نه پشت سرم و قرارش مده بسته به گردنم و پناه برم به تو از پاره هاى (سوزان) آتش
در مرحله بعد با رطوبت دست راست، قسمت جلوى سر را مسح مى کنى و مى گویى:
اَللّهُمَّ غَشِّنى بِرَحْمَتِکَ وَبَرَکاتِکَ وَعَفْوِکَ.(10)
خدایا بپوشان مرا به رحمت و برکات خود و آمرزشت
در پایان نیز دو پا رامسح مى کنى و مى گویى:
اَللّهُمَّ ثَبِّتْنى عَلَى الصِّراطِ یَوْمَ تَزِلُّ فیهِ الاَْقْدامُ، وَاجْعَلْ سَعْیى فیما یُرْضیکَ عنّى یا ذَاالْجَلالِ وَالاِْکْرامِ.(11)
خدایا مرا بر صراط ثابت بدار در آن روزى که قدمها بلغزد و کوششم را در کارى که تو را خشنود کند قرار ده اى صاحب بزرگوارى و کرامت
هنگامى که وضو به پایان رسید مى گویى:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ تَمامَ الْوُضُوءِ، وَتَمامَ الصَّلاةِ، وَتَمامَ رِضْوانِکَ وَالْجَنَّةَ.(12)
خدایا از تو مى خواهم درستى و کمال وضو و کمال نماز و کمال خشنودى تو و بهشت را
و همچنین مى گویى:
اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ.
ستایش خاص خدایى است که پروردگار جهانیان است
و نیز سوره قدر را مى خوانى،(13) و پس از آن عطر و بوى خوش استعمال مى کنى.
آداب ورود به مسجد برای نماز
1ـ پس از وضو اگر مى توانى به مسجد برو، هنگامى که به سمت مسجد حرکت مى کنى با حالت سکینه و وقار حرکت کن، و آنگاه که از خانه براى رفتن به مسجد خارج مى شوى مى گویى:
بِسْمِ اللهِ الَّذى خَلَقَنى فَهُوَ یَهْدینِ، وَالَّذى هُوَ یُطْعِمُنى وَیَسْقینِ، وَاِذا مَرِضْتُ فَهُوَ یَشْفینِ،
به نام آن خدایى که مرا آفرید و سپس راهنماییم کرد و آن کس که غذایم دهد و آبم نوشاند و هرگاه بیمار شوم او شفایم دهد
وَالَّذى یُمیتُنى ثُمَّ یُحْیینِ، وَالَّذى اَطْمَعُ اَنْ یَغْفِرَ لى خَطیئَتى یَوْمَ الدّینِ،
و آن که بمیراندم و باززنده ام کند و آن که طمع دارم بیامرزد خطایم را در روز رستاخیز
رَبِّ هَبْ لى حُکْماً وَاَلْحِقْنى بِالصّالِحینَ، وَاجْعَلْ لى لِسانَ صِدْق فِى الاْخِرینَ،
پروردگارا مرا فرزانگى بخش و به شایستگان ملحقم کن و خوش نامم گردان در نزد آیندگان
وَاجْعَلْنى مِنْ وَرَثَةِ جَنَّةِ النَّعیمِ، وَاغْفِرْ لاَِبى.(1)
و از وارثان بهشت پر نعمتم گردان و پدرم را بیامرز.
2ـ وقتى که خواستى داخل مسجد شوى، نخست ته کفش خود را وارسى کن تا آلودگى در آن نباشد، آنگاه نخست پاى راست را مقدّم مى دارى و در آن هنگام مى خوانى:
بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَمِنَ اللهِ وَاِلَى اللهِ، وَخَیْرُ الاَْسْمآءِ کُلِّها للهِِ، تَوَکَّلْتُ عَلَى اللهِ، وَلا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ،
به نام خدا و بذات خدا و از جانب خدا و بسوى خدا و بهترین همه نامها از آن خدا توکل کردم بر خدا و جنبش و نیرویى نیست مگر بخدا،
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدوَآلِ مُحَمَّد، وَافْتَحْ لى اَبْوابَ رَحْمَتِکَ وَتَوْبَتِکَ، وَاَغْلِقْ عَنّى اَبْوابَ مَعْصِیَتِکَ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آلش و درهاى رحمت و توبه ات را بسویم باز کن و درهاى نافرمانیت برویم ببند
وَاجْعَلْنى مِنْ زُوّارِکَ وَعُمّارِ مَساجِدِکَ، وَمِمَّنْ یُناجیکَ فى اللَّیْلِ وَالنَّهارِ، وَمِنَ الَّذینَ هُمْ فى صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ،
و مرا در زمره زائرانت و آبادکنندگان مساجدت قرارم ده و از کسانى که در شب و روز با تو به راز و نیازند و از کسانى که در نماز ترسانند
وَادْحَرْ عَنِّى الشَّیْطانَ الرَّجیمَ، وَجُنُودَ اِبْلیسَ اَجْمَعینَ.(2)
و دور گردان از من شیطان رانده و سپاهیان او را به تمامى.
آداب و مقدمات بجا آوردن نماز
نخست براى نماز، اذان و اقامه مى گویى، البتّه میان اذان و اقامه به سجده اى و یا نشستنى، فاصله مى اندازى و این دعا را در این میان مى خوانى:
الف) آداب نماز ظهر
هنگامى که اذان ظهر را شنیدى، وضو مى گیرى و اگر بتوانى به مسجد رفته، نماز تحیّت مسجد را مى خوانى و پس از دخول وقت به این امور مى پردازى:
1ـ با تحقّق زوال، نخست این دعا را مى خوانى:
سُبْحانَ اللّهِ وَلااِلهَ اِلاَّ اللّهُ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلاوَلَداً،
منزّه است خدا و معبودى جز خدا نیست و ستایش خاصّ خدایى است که نگرفته همسرى و نه فرزندى
اَللّهُمَّ اجْعَل قَلْبى بآرّاً، وَعَیْشى قآرّاً، وَرِزْقى دآرّاً،
خدایا دلم را نیک خواه و زندگانیم را بر قرار و روزیم را ریزان کن و برایم در کنار
وَاجْعَلْ لى عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِکَ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ مُسْتَقَرّاً وَقَراراً(1)
قبر رسول خود صلى اللّه علیه و آله منزلگاه و جایگاهى قرار ده
وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً.
و نیست برایش شریکى در فرمانروایى و نیست برایش سرپرستى از خوارى و به بزرگى او را تکبیر گوى.
در روایتى آمده است که امام باقر(علیه السلام) به یکى از یاران خود به نام محمّد بن مسلم فرمود: «بر این دعا محافظت کن، همچنان که از چشمهاى خود محافظت و مراقبت مى کنى».(1)
2ـ آدابى که در همه نمازها وارد شده است، به جاى مى آورى (که در آداب مشترک گذشت).
3ـ نوافل ظهر را به جاى مى آورى که هشت رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام).
4ـ در دو رکعت اوّل نافله ظهر، بهتر است در رکعت اوّل سوره حمد و توحید و در رکعت دوم حمد و سوره «کافرون» را بخوانى و پس از نماز، سه بار تکبیر بگویى و همچنین تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) را مى خوانى و مى گویى:
و هرچه بخواهى در این وقت دعا مى کنى و از خداوند حاجت مى طلبى; زیرا در حدیث آمده است که میان اذان و اقامه، دعا رد نمى شود،(2) و بعد از اقامه مى گویى:
اَللّهُمَّ اِلَیْکَ تَوَجَّهْتُ، وَمَرْضاتَکَ طَلَبْتُ، وَثَوابَکَ ابْتَغَیْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ،
خدایا فقط به تو رو کنم و خشنودى تو را جویم و پاداش نیکت خواهم و به تو ایمان دارم و بر تو توکل کنم
اَللّهُمَّ اِنّى ضَعیفٌ فَقَوِّ فى رِضاکَ ضَعْفى، وَخُذْ اِلَى الْخَیْرِ بِناصِیَتى،
خدایا من ناتوانم پس تقویت کن در خشنودى خود ناتوانى مرا و مهارم را بسوى کار خیر بکش
وَاجْعَلِ الاْیمانَ مُنْتَهى رِضاىَ، وَبارِکْ لى فیما قَسَمْتَ لى،
و ایمان را حد آخر خشنودى من در زندگى قرار ده و برکت ده برایم در آنچه روزیم کرده اى
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَافْتَحْ قَلْبى لِذِکْرِکَ، وَثَبِّتْنى عَلى دینِکَ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آلش و بگشا دلم را براى یاد کردنت و بر دین خودت پابرجایم دار
وَلا تُزِغْ قَلْبى بَعْدَ اِذْ هَدَیْتَنى، وَهَبْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً، اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ.(3)
و دلم را پس از این که راهنماییم کردى منحرف مساز و از نزد خود رحمتى به من ببخش که همانا تویى بخشنده.
وَبَلِّغْنى بِرَحْمَتِکَ کُلَّ الَّذى اَرْجُو مِنْکَ، وَاجْعَلْ لى وُدّاً وَسُرُوراً لِلْمُؤْمِنینَ، وَعَهْداً عِنْدَکَ.(2)
و به رحمتت مرا به تمامى آنچه از تو امید دارم برسان و قرار ده برایم محبّت و شادمانى براى مؤمنان و پیمانى در پیش تو.
در دو رکعت بعدى نافله، همان اعمال را جز آن تکبیرات به جاى مى آورى و سپس برمى خیزى، دو رکعت دیگر، نافله ظهر، مى خوانى و تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) و آن دعا را نیز پس از این چهار رکعت مى خوانى. دو رکعت آخر این نافله را میان اذان و اقامه به جاى مى آورى، یعنى براى نماز ظهر اذان مى گویى و سپس دو رکعتِ آخر از نوافل ظهر را به جاى مى آورى و آنگاه اقامه نماز را مى گویى.(3)
5ـ پس از گفتن اقامه مى گویى:
آنگاه براى نماز مهیّا مى شوى و با تمام توجّه بدان روى مى آورى، و کوچکى خویش و عظمت و جلال الهى را در نظر مى آورى و آن گونه باش که گویا او را مى بینى و بپرهیز از این که با او سخن بگویى; ولى دلت به جانب دیگر متوجّه باشد. با وقار و خشوع به نماز مى ایستى در حالى که دستهایت را بر روى رانهایت، مقابل سر زانو مى گذارى و میان قدمهایت به اندازه سه انگشت تا یک وجب فاصله باشد (البتّه این براى مردان است) و به مکان سجده نگاه مى کنى، و آنگاه نیّت نماز مى کنى قربة الى اللّه و تکبیرة الإحرام را مى گویى.
مستحب است شش تکبیر دیگر قبل از آن اضافه کنى; در هر تکبیرى دستها را بلند مى کنى و تا محاذى نرمه گوش مى آورى در حالى که کف دستها رو به قبله است. و همه انگشتها به غیر از انگشت بزرگ را به هم مى چسبانى، آنگاه دعاى تکبیرها را مى خوانى، بدین نحو که پس از تکبیر سوم مى گویى:
اَللّهُمَّ اَنْتَ الْمَلِکُ الْحَقُّ الْمُبینُ، لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ،
خدایا تویى پادشاه برحق آشکار معبودى جز تو نیست
اَللّهُمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعْوَةِ التّامَّةِ، وَالصَّلاةِ الْقآئِمَةِ،
خدایا اى پروردگار این دعوت تام و تمام و نماز برپا شده،
بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ الدَّرَجَةَ وَالْوَسیلَةَ، وَالْفَضْلَ وَالْفَضیلَةَ،
برسان محمّد صلى اللّه علیه و آله را به درجه و وسیله و برترى و فضیلت
سُبْحانَکَ اِنّى ظَلَمْتُ نَفْسى، فَاغْفِرْ لى ذَنْبى، اِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاَّ اَنْتَ.(4)
منزهى تو و براستى من بر خویشتن ستم کردم پس گناهم بیامرز که نیامرزد گناهان را جز تو
و پس از تکبیر پنجم مى گویى:
بِاللهِ اَسْتَفْتِحُ وَبِاللهِ اَسْتَنْجِحُ، وَبِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ اَتَوَجَّهُ،
بوسیله خداوند افتتاح نماز کنم و بوسیله خدا کامیابى جویم و به محمّد صلى اللّه علیه و آله رو کنم
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَکَ وَجیهاً فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ.(4)
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و قرارم ده به برکت ایشان در نزد خود از آبرومندان در دنیا و آخرت و از مقرّبان درگاهت.
لَبَّیْکَ وَسَعْدَیْکَ، وَالْخَیْرُ فى یَدَیْکَ، وَالشَّرُّ لَیْسَ اِلَیْکَ، وَالْمَهْدِىُّ مَنْ هَدَیْتَ،
بله آماده خدمتم خیر بدست توست و شر از تو نیست راه یافته کسى که تو راهنماییش کردى
عَبْدُکَ وَابْنُ عَبْدَیْکَ، ذَلیلٌ بَیْنَ یَدَیْکَ، مِنْکَ وَبِکَ وَلَکَ وَاِلَیْکَ،
بنده تو و زاده دو بنده دیگرت پیش درگاهت از تو و با تو و براى تو و بسوى توست
6ـ پس از آن به نماز ظهر مشغول مى شوى و آنچه را که در آداب مشترک گفته شد، مراعات مى کنى و حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته مى خوانى و افضل آن است که در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره «قدر» را بخوانى و در رکعت دوم سوره توحید را.(5) در رکعت دوم پس از تشهد و صلوات بر محمّد و آلش مستحب است بگویى:
وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ فى اُمَّتِهِ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.(6)
و بپذیر شفاعت او را و در مورد امتش و بالا بر درجه اش را
لا مَلْجَأَ وَلا مَنْجا وَلا مَفَرَّ مِنْکَ اِلاَّ اِلَیْکَ، تَبارَکْتَ وَتَعالَیْتَ،
نه پناهگاهى و نه جایى براى رهایى و نه گریزگاهى جز بسوى تو نیست
سُبْحانَکَ وَحَنانَیْکَ، سُبْحانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ الْحَرامِ.(5)
منزهى تو و من خواهان رحمتم برتر و والایى منزهى تو اى پروردگار خانه محترم
آنگاه برمى خیزى و سه بار تسبیحات اربعه را مى خوانى:
سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ.
پاک و منزه است خداوند، ستایش مخصوص خداست و هیچ معبودى جز خدا نیست، و خدا از همه چیز بزرگتر است.
7ـ پس از نماز نیز دعاها و تعقیبات نماز را بجا مى آورد.
و بعد از تکبیر هفتم مى خوانى:
وَجَّهْتُ وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ، عالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهادَةِ،
من رو بسوى آن کس کنم که آسمانها و زمین را آفرید داناى نهان و آشکار است
و خوب است که در پایان استغفارى نیز اضافه کنى، آنگاه به رکوع و سجود مى روى و بر مى خیزى. رکعت چهارم را نیز به همان نحو انجام مى دهى و تشهّد و سلام مى گویى و نماز را به پایان مى برى. پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و آنگاه تعقیبات نماز را بجا مى آورى.
ب) آداب نماز عصر:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
1ـ نخست نافله عصر را به جا مى آورى که آن هم هشت رکعت است و پس از پایان نوافل، با همان آدابى که گذشت، نماز عصر را مى خوانى.
2ـ در نماز عصر، سزاوار است که در رکعت اوّل پس از حمد، سوره «نصر» را بخوانى و یا سوره «تکاثر» را، و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره «توحید» را مى خوانى،(1) در نماز عصر نیز حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته و بصورت اخفات مى خوانى و در رکعت سوم و چهارم نیز، تسبیحات اربعه را مى خوانى و پس از تشهّد و سلام، تعقیبات مشترک و تعقیبات مخصوص نماز عصر را انجام مى دهى.
حَنیفاً مُسْلِماً وَما اَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ، اِنَّ صَلاتى وَنُسُکى وَمَحْیاىَ وَمَماتى للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ،
با حال اعتدال و تسلیم و از مشرکان نیستم همانا نماز و عبادت و زندگى و مرگ من
لا شَریکَ لَهُ وَبِذلِکَ اُمِرْتُ وَاَنَا مِنَ الْمُسْلِمینَ.(6)
از خدا پروردگار جهانیان است که شریکى براى او نیست و بدان مأمورم و من از مسلمانانم.
ج) آداب نماز مغرب
در نماز مغرب باید تلاش کرد تا در اوّل وقت انجام شود و در روایات فراوانى بر این امر تأکید شده است که نماز مغرب را از وقتش تأخیر نیندازید.(1)
اوّل وقت مغرب بنا بر احتیاط، زمانى است که سرخى که بعد از غروب آفتاب در مشرق پیدا مى شود از بالاى سر بگذرد.
در آداب نماز مغرب براى نمازگزار، امورى شایسته ذکر است:
1ـ آداب مشترک را که قبلاً بیان شد انجام مى دهى و براى نماز، اذان و اقامه مى گویى و آن دعاها را (که در بخش آداب مشترک گذشت) مى خوانى.
2ـ علاوه بر آن دعاها، میان اذان و اقامه مى گویى:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاِقْبالِ لَیْلِکَ، و َاِدْبارِ نَهارِکَ، وَحُضُورِ صَلَواتِکَ، وَاَصْواتِ دُعاتِکَ، وَتسْبیحِ مَلائِکَتِکَ،
خدایا از تو خواهم به حق رو آوردن شبت و رو گرداندن روزت و رسیدن وقت نمازهایت و آواز دعاکنندگان به درگاهت و تسبیح فرشتگانت
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ.
که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و این که توبه ام بپذیرى که براستى تویى توبه پذیر مهربان.
3ـ نماز مغرب را با آداب و شرایط بجا مى آورى و پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و تعقیبات نماز را مى خوانى.
4ـ نافله مغرب را که چهار رکعت است بجا مى آورى که بسیار مهم است و در سفر و حضر ترک نمى شود.(2) (شرح بیشتر آن در تعقیبات نماز مغرب خواهد آمد).
د) آداب نماز عشا
1ـ پس از آن که شفق پنهان شد و سرخى مغرب محو گردید،(1) براى نماز عشا اذان و سپس اقامه مى گویى، با رعایت همه آدابى که گذشت; سپس نماز عشا را با آداب و شرایطش شروع مى کنى و با توجّه به وسعت وقت عشا سزاوار است که قنوت و تعقیبات آن را طول دهى.(2)
2ـ پس از اتمام نماز عشا ابتدا تعقیبات آن را انجام مى دهى و در پایان نماز وُتَیره (نافله عشا) را مى خوانى.
نماز وتیره دو رکعت است و نشسته خوانده مى شود، مستحب است در آن نماز، صد آیه از آیات قرآن تلاوت شود و خوب است بعد از حمد در رکعت اوّل سوره واقعه یا سوره مُلک و در رکعت دوم پس از حمد، سوره توحید خوانده شود.(3) پس از نماز نیز براى خود (و سایر مؤمنان) دعا مى کنى.
ه) مقدّمات و آداب نماز صبح
با توجّه به این که فریضه صبح، در آغاز تلاش روزانه اقامه مى شود، لازم است به آن توجّه و عنایت ویژه اى شود، تا هر مسلمانى، با توشه اى مناسب و پشتوانه مطمئن معنوى، پا به عرصه تلاش گذارد; در فضیلت نماز صبح در ذیل آیه 78 سوره اسراء که خداوند فرمود: «(إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً); نماز صبح مورد مشاهده است»، روایاتى وارد شده است که مى گوید، نماز صبح مشهود ملائکه شب و روز است; زیرا در آغاز صبح، فرشتگانى که در شب مراقب بندگان خدایند جاى خود را به فرشتگان روز مى دهند، و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع صبح انجام مى گیرد، هر دو گروه فرشتگان آن را مشاهده کرده و بر آن گواهى مى دهند.(1)
براى نماز صبح نیز نمازگزار، علاوه بر انجام مقدّمات و آداب مشترک، خوب است به این امور نیز عنایت ورزد:
1ـ پیش از نماز صبح، نافله صبح را به جا آورد که دو رکعت است، در رکعت اوّل شایسته است، پس از حمد، سوره «کافرون»، و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره «توحید» را بخواند.(2)
2ـ پس از پایان نماز تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) بگوید.(3)
3ـ صد بار صلوات بفرستد که در روایتى به نقل از «من لا یحضره الفقیه» آمده است: هر کس ما بین نافله صبح و نماز صبح صد بار صلوات بفرستد، خداوند چهره اش را از آتش دوزخ محافظت مى کند (او را از آتش جهنّم نجات مى دهد).(4)
4ـ براى نماز صبح، اذان و اقامه بگوید و دعاهاى میان اذان و اقامه را بخواند.
5ـ پس از آن که اذان گفت، به سجده افتد و بگوید:
لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ رَبِّى سَجَدْتُ لَکَ خاضِعاً خاشِعاً.
معبودى جز تو نیست که پروردگار منى، براى تو فروتنانه و خاشعانه سجده کردم.
پس از آن سر بردارد و بگوید:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْأَلُکَ بِاِقْبالِ نَهارِکَ، وَاِدْبارِ لَیْلِکَ، وَحُضُورِ صَلَواتِکَ، وَاَصْواتِ دُعاتِکَ،
خدایا از تو مى خواهم به روى آوردن روزت و پشت کردن و سپرى شدن شبت و فرا رسیدن (وقت) نمازهایت و صداى آنان که تو را مى خوانند
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ، اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ،
آن که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و (با رحمت و لطفت) به من بازگردى، به یقین تو و فقط تو توبه پذیر مهربانى.
سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ، سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ.(5)
بسیار پاک و منزه است، پروردگار فرشتگان و روح. (خدایا) رحمتت بر غضب و خشمت پیشى دارد.
پس از گفتن اقامه، نماز صبح را با توجّه کامل ادا مى کند.
6ـ در قنوت نماز صبح مستحب است خوانده شود:
لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ،
معبودى نیست جز خداوند حلیم بزرگوار، معبودى نیست جز خداوند بلند مرتبه با عظمت،
سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الاَْرَضینَ السَّبْعِ، وَما فِیهِنَّ وَما بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ،
پاک و منزه است خداوندى که پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمین هاى هفتگانه است و آنچه در میان آنهاست و پروردگار عرش با عظمت است
وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، یا اَللّهُ الَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ،
و سلام بر رسولان و ستایش ویژه خدایى است که پروردگار جهانیان است اى خدایى که همانند او هیچ چیزى نیست و فقط او شنواى داناست،
اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَهُمْ،
از تو مى خواهم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و در فرج و گشایش کار آنان تعجیل فرمایى،
اَللّهُمَّ مَنْ کانَ اَصْبَحَ وَثِقَتُهُ وَرَجاؤُهُ غَیْرُکَ، فَاَنْتَ ثِقَتى وَرَجائى فِى الاُْمُورِ کُلِّها،
خدایا هر کس که صبح کند تکیه گاه و امیدش غیر از توست، ولى تکیه گاه و امیدم در تمامى امور، فقط تویى.
یا اَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، اِرْحَمْ ضَعْفى وَقِلَّةَ حیلَتى،
اى بخشنده ترین کسى که مورد درخواست قرار گرفته است. و اى مهربان ترین کسى که از او رحم و مهربانى طلب شده است. به ناتوانى و چاره اندکم رحم کن،
وَامْنُنْ عَلَىَّ بِالْجَنَّةِ طَوْلاً مِنْکَ، وَفُکَّ رَقَبَتِى مِنَ النّارِ،
و با بهشت که عطایى است از جانب تو، بر من منّت گذار و مرا از آتش دوزخ، آزاد گردان
وَعافِنى فى نَفْسى وَفى جَمیعِ اُمُورى، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(6)
و مرا در جانم و همه امورم عافیت بخش، به لطف و رحمتت، اى مهربان ترین مهربانان.
دعاهای قبل از نماز و در حال نماز
قبل از نماز، خواندن این دعاها مستحب است:
1ـ امام صادق(علیه السلام) نقل مى کند: امیر مؤمنان(علیه السلام) فرمود: هر کسى که براى نماز بر مى خیزد، اگر پیش از شروع نماز، این دعا را بخواند، با محمّد و آل محمّد(علیهم السلام) خواهد بود:
اَللّهُمَّ اِنّى اَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاُقَدِّمُهُمْ بَیْنَ یَدَىْ صَلاتى، وَاَتَقَرَّبُ بِهِمْ اِلَیْکَ،
خدایا بسوى تو رو کنم به محمّد و آلش و آنان را پیش روى نمازم قرار دهم و بوسیله ایشان بدرگاه تو تقرّب جویم
فَاجْعَلْنى بِهِمْ وَجیهاً فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ، مَنَنْتَ عَلَىَّ بِمَعْرِفَتِهِمْ،
پس مرا بوسیله ایشان آبرومند در دنیا و آخرت قرار ده و هم از مقربان درگاهت تویى که بر من منّت نهادى به شناساییشان
فَاخْتِمْ لى بِطاعَتِهِمْ وَمَعْرِفَتِهِمْ وَوِلایَتِهِمْ، فَاِنَّهَا السَّعادَةُ وَاخْتِمْ لى بِها، فَاِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.
پس ختم کن برایم به اطاعت و معرفت و ولایتشان که براستى سعادت همان است و بدان برایم ختم فرما که براستى تو بر هر چیز توانایى
سپس نماز مى گزارى و چون نمازت تمام شد، مى خوانى:
اَللّهُمَّ اجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد فى کُلِّ عافِیَة وَبَلاء،
خدایا قرار ده مرا با محمّد و آل محمّد در هر عافیت و بلایى
وَاجْعَلْنى مَعَ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد فى کُلِّ مَثْوىً وَمُنْقَلَب،
و قرارم ده با محمّد و آل محمّد در هر جایگاه و بازگشتگاهى
اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْیاىَ مَحْیاهُمْ، وَمَماتى مَماتَهُمْ، وَاجْعَلْنى مَعَهُمْ فِى الْمَواطِنِ کُلِّها،
خدایا زندگیم را زندگى ایشان و مرگم را مرگ ایشان قرار ده و مرا در تمام جاها با ایشان قرار ده
وَلاتُفَرِّق بَیْنى وَبَیْنَهُمْ، اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.(1)
و میان من و ایشان جدایى مینداز که براستى تو بر هر چیز توانایى.
2ـ از «صفوان جمّال» روایت شده است که امام صادق(علیه السلام) را دیدم پیش از تکبیرة الإحرام نماز، رو به قبله این جملات را مى خواند:
اَللّهُمَّ لا تُؤْیِسْنى مِنْ رَوْحِکَ، وَلاتُقَنِّطْنى مِنْ رَحْمَتِکَ،
خدایا مرا از نسیم جانبخش لطفت محروم مکن و از مهر و رحمتت نا امیدم مکن
وَلا تُؤْمِنّى مَکْرَکَ، فَاِنَّهُ لا یَاْمَنُ مَکْرَاللهِ اِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ.(2)
و از مکرت ایمنم مکن زیرا ایمن نشوند از مکر خدا جز مردم زیانکار.
3ـ وقتى خواستى قرائت نماز را آغاز کنى مستحب است کلمه «اَعُوذُ بِاللّهِ السَّمِیعِ الْعَلیمِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجیم» را آهسته بگویى، پس از آن سوره حمد را با حضور قلبِ کامل، و با توجّه به تفکّر در معانى آن مى خوانى، چون سوره حمد به پایان رسید، به اندازه یک نفس، ساکت مى شوى، سپس سوره اى از قرآن را مى خوانى، البتّه بهتر است، سوره نبأ (عمّ یتسائلون…) یا «هل اتى» و یا سوره قیامت باشد. وقتى سوره به پایان رسید، باز هم به اندازه یک نفس ساکت مى شوى و آنگاه دست را براى تکبیر بلند مى کنى و به رکوع مى روى، و انگشتان را به هنگامى که دستها را بر روى زانو گذاشتى، باز مى کنى، کمر را خم کرده و گردن را کشیده، مساوى با کمر و نظرها را به میان قدمها مى افکنى، و یکبار مى گویى: سُبْحانَ رَبِّىَ الْعَظِیمِ وَبِحَمْدِهِ (یا سه بار سبحان الله). بهتر است این ذکر را هفت مرتبه، یا پنج مرتبه و یا سه مرتبه بگویى.(3) پیش از گفتن ذکر رکوع سزاوار است این دعا را بخوانى:
اَللّهُمَّ لَکَ رَکَعْتُ، وَلَکَ اَسْلَمْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، وَاَنْتَ رَبّى،
خدایا براى تو رکوع کردم و براى تو تسلیم شدم و به تو ایمان آوردم و بر تو توکل کردم و تویى پروردگار من
خَشَعَ لَکَ سَمْعى وَبَصَرى، وَشَعْرى وَبَشَرى، وَلَحْمى وَدَمى، وَمُخّى وَعِظامى وَعَصَبى،
خاشع شد براى تو گوش و چشم و مو و پوست و گوشت و خون و مخ و استخوان و رگم
وَما اَقَلَّتْهُ قَدَماىَ غَیْرَ مُسْتَنْکِف، وَلا مُسْتَکْبِر وَلا مُسْتَحْسِر.(4)
و (خلاصه) آنچه را در پاهایم بر خود حمل کرده بدون سرپیچى و نه تکبّر ورزى و نه به حال خستگى مى شنود خدا هرکس او را ستایش کند.
سپس سر را از رکوع برمى دارى و مى ایستى و مى گویى: سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهُ.(5)
آنگاه تکبیر مى گویى و با نهایت خضوع و خشوع به سجده مى روى و به هنگام رفتن به سجده، نخست کف دست ها را پهن کرده و بر زمین مى گذارى و آنگاه زانوها را مى گذارى و بر زمین یا چیزى که از زمین مى روید غیر از خوردنیها و پوشیدنیهاسجده مى کنى و بهتر است بر تربت امام حسین(علیه السلام) سجده کنى و ذکر سجود را مى گویى. بهتر است هفت مرتبه یا پنج مرتبه و یا سه مرتبه بگویى: سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَبِحَمْدِهِ (یک مرتبه هم کافى است).(6)
پیش از ذکر سجود بهتر است این دعا را بخوانى:
اَللّهُمَّ لَکَ سَجَدْتُ، وَبِکَ آمَنْتُ،وَلَکَ اَسْلَمْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ، وَاَنْتَ رَبّى،
خدایا براى تو سجده کردم و به تو ایمان آوردم و براى تو تسلیمم و بر تو توکل کنم و تویى پروردگار من
سَجَدَ وَجْهى لِلَّذى خَلَقَهُ، وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ،
سجده کرد چهره ام براى کسى که او را آفرید و گوش و چشمش را شکافت
اَلْحَمْدُ للهِِ رَبِّ الْعالَمینَ، تَبارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الْخالِقینَ.(7)
ستایش خاص خدا پروردگار جهانیان است خجسته باد خدا بهترین آفریننده
وقتى ذکرسجده را گفتى، سراز سجده برمى دارى و مى نشینى و پس از گفتن تکبیر مى گویى:
اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَاَتُوبُ اِلَیْهِ.(8)
آمرزش خواهم از خدا و بسویش توبه کنم
و همچنین مى گویى:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لى وَارْحَمْنى، وَاجْبُرْنى وَادْفَعْ عَنّى وَعافِنى،
خدایا مرا بیامرز و به من رحم کن و حالم نیکو کن و از من دفاع کن و تندرستم بدار
اِنّى لِما اَنْزَلْتَ اِلَىَّ مِنْ خَیْر فَقیرٌ،تَبارَکَ اللهُ رَبُّ الْعالَمینَ.(9)
که من بدان خیرى که برایم بفرستى نیازمندم خجسته است خدا پروردگار جهانیان
آنگاه تکبیر گفته و براى سجده دوم مى روى و همانند سجده اوّل عمل مى کنى، سپس سر از سجده برمى دارى و اندکى مى نشینى و بر مى خیزى و در همان حال برخاستن مى گویى:
بِحَوْلِ اللهِ وَقُوَّتِهِ اَقُومُ وَاَقْعُدُ.(10)
بایستم و بنشینم به جنبش خدا و نیروى او این چنین است خدا پروردگار من.
وقتى که ایستادى و بدنت کاملاً آرام گرفت، حمد را مى خوانى و سپس سوره اى را قرائت مى کنى و بهتر است، سوره توحید باشد و پس از اتمام سوره توحید مستحب است سه بار بگویى: کَذلِکَ اللهُ رَبّى.(11) سپس تکبیر مى گویى و دستها را براى قنوت بلند مى کنى، تا مقابل صورت مى آورى در حالى که کف دستها رو به آسمان باشد، انگشت ها را به جز انگشت بزرگ به هم مى چسبانى; خوب است براى قنوت کلمات فرج را بخوانى:
لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْحَلیمُ الْکَریم، لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ،
معبودى نیست جز خداى بردبار کریم معبودى نیست جز خداى والاى بزرگ
سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الاَْرَضِینَ السَّبْعِ،
منزّه است خدا پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمینهاى هفتگانه
وَما فِیهِنَّ وَما بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ.(12)
و آنچه در آنها و بین آنها و آنچه زیر آنهاست و پروردگار عرش بزرگ و ستایش خاصّ خدا پروردگار جهانیان است
و پس از آن مى گویى:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا، وَعافِنا، وَاعْفُ عَنّا فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ،
خدایا بیامرز ما را و به ما رحم کن و تندرستمان بدار و از ما بگذر در دنیا و آخرت که
اِنَّکَ عَلى کُلِّ شَىْء قَدیرٌ.(13)
همانا تو بر هر چیز توانایى
سپس دعا مى کنى و هرچه مى خواهى از خدا بخواه.
سزاوار است قنوت نماز را طول داده و دعاهاى قنوت را که فراوان است بخوانى.
پس از آن تکبیر گفته به رکوع و سجود مى روى و به همان نحو که در رکعت اوّل گفته شد، انجام مى دهى و آنگاه براى تشهّد مى نشینى. مستحب است که در حال تشهّد متورّکاً بنشینى (یعنى روى ران چپ نشسته و روى پاى راست را بر کف پاى چپ مى گذارى). پیش از تشهد مستحب است بگویى:
بِسْمِ اللّه وَبِاللهِ وَالاَْسْمآءُ الْحُسْنى کُلُّها للهِِ.(14)
به نام خدا و به ذات خدا و همه نامهاى نیکو از آن خداست.
آنگاه تشهّد را شروع مى کنى و اگر نماز صبح باشد سلام نماز را داده و نماز را به پایان مى رسانى و اگر نماز سه رکعتى و یا چهار رکعتى باشد، برمى خیزى و تسبیحات اربعه را مى خوانى و آنگاه رکوع و سجود و تشهّد و سلام بجا مى آورى و نماز را به پایان مى برى.
وقتى که نماز به پایان رسید، به تعقیبات نماز مى پردازى که درباره آن تأکید فراوان شده است.
تعقیبات نماز، یعنى اذکار و دعاهایى که بعد از نماز خوانده مى شود، در واقع کاستى هاى نماز را برطرف مى سازد و از سوى دیگر آثار نماز را در روح و جان راسخ تر مى کند.
درباره تعقیبات در فصل دوم به طور مشروح بحث خواهد شد.
مقدّمات و آداب مخصوص هر نماز
الف) آداب نماز ظهر
هنگامى که اذان ظهر را شنیدى، وضو مى گیرى و اگر بتوانى به مسجد رفته، نماز تحیّت مسجد را مى خوانى و پس از دخول وقت به این امور مى پردازى:
1ـ با تحقّق زوال، نخست این دعا را مى خوانى:
سُبْحانَ اللّهِ وَلااِلهَ اِلاَّ اللّهُ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ صاحِبَةً وَلاوَلَداً،
منزّه است خدا و معبودى جز خدا نیست و ستایش خاصّ خدایى است که نگرفته همسرى و نه فرزندى
وَلَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ، وَلَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىٌّ مِنَ الذُّلِّ، وَکَبِّرْهُ تَکْبیراً.
و نیست برایش شریکى در فرمانروایى و نیست برایش سرپرستى از خوارى و به بزرگى او را تکبیر گوى.
در روایتى آمده است که امام باقر(علیه السلام) به یکى از یاران خود به نام محمّد بن مسلم فرمود: «بر این دعا محافظت کن، همچنان که از چشمهاى خود محافظت و مراقبت مى کنى».(1)
2ـ آدابى که در همه نمازها وارد شده است، به جاى مى آورى (که در آداب مشترک گذشت).
3ـ نوافل ظهر را به جاى مى آورى که هشت رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام).
4ـ در دو رکعت اوّل نافله ظهر، بهتر است در رکعت اوّل سوره حمد و توحید و در رکعت دوم حمد و سوره «کافرون» را بخوانى و پس از نماز، سه بار تکبیر بگویى و همچنین تسبیحات حضرت زهرا(علیها السلام) را مى خوانى و مى گویى:
اَللّهُمَّ اِنّى ضَعیفٌ فَقَوِّ فى رِضاکَ ضَعْفى، وَخُذْ اِلَى الْخَیْرِ بِناصِیَتى،
خدایا من ناتوانم پس تقویت کن در خشنودى خود ناتوانى مرا و مهارم را بسوى کار خیر بکش
وَاجْعَلِ الاْیمانَ مُنْتَهى رِضاىَ، وَبارِکْ لى فیما قَسَمْتَ لى،
و ایمان را حد آخر خشنودى من در زندگى قرار ده و برکت ده برایم در آنچه روزیم کرده اى
وَبَلِّغْنى بِرَحْمَتِکَ کُلَّ الَّذى اَرْجُو مِنْکَ، وَاجْعَلْ لى وُدّاً وَسُرُوراً لِلْمُؤْمِنینَ، وَعَهْداً عِنْدَکَ.(2)
و به رحمتت مرا به تمامى آنچه از تو امید دارم برسان و قرار ده برایم محبّت و شادمانى براى مؤمنان و پیمانى در پیش تو.
در دو رکعت بعدى نافله، همان اعمال را جز آن تکبیرات به جاى مى آورى و سپس برمى خیزى، دو رکعت دیگر، نافله ظهر، مى خوانى و تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) و آن دعا را نیز پس از این چهار رکعت مى خوانى. دو رکعت آخر این نافله را میان اذان و اقامه به جاى مى آورى، یعنى براى نماز ظهر اذان مى گویى و سپس دو رکعتِ آخر از نوافل ظهر را به جاى مى آورى و آنگاه اقامه نماز را مى گویى.(3)
5ـ پس از گفتن اقامه مى گویى:
اَللّهُمَّ رَبَّ هذِهِ الدَّعْوَةِ التّامَّةِ، وَالصَّلاةِ الْقآئِمَةِ،
خدایا اى پروردگار این دعوت تام و تمام و نماز برپا شده،
بَلِّغْ مُحَمَّداً صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ الدَّرَجَةَ وَالْوَسیلَةَ، وَالْفَضْلَ وَالْفَضیلَةَ،
برسان محمّد صلى اللّه علیه و آله را به درجه و وسیله و برترى و فضیلت
بِاللهِ اَسْتَفْتِحُ وَبِاللهِ اَسْتَنْجِحُ، وَبِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ اَتَوَجَّهُ،
بوسیله خداوند افتتاح نماز کنم و بوسیله خدا کامیابى جویم و به محمّد صلى اللّه علیه و آله رو کنم
اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاجْعَلْنى بِهِمْ عِنْدَکَ وَجیهاً فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبینَ.(4)
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و قرارم ده به برکت ایشان در نزد خود از آبرومندان در دنیا و آخرت و از مقرّبان درگاهت.
6ـ پس از آن به نماز ظهر مشغول مى شوى و آنچه را که در آداب مشترک گفته شد، مراعات مى کنى و حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته مى خوانى و افضل آن است که در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، سوره «قدر» را بخوانى و در رکعت دوم سوره توحید را.(5) در رکعت دوم پس از تشهد و صلوات بر محمّد و آلش مستحب است بگویى:
وَ تَقَبَّلْ شَفاعَتَهُ فى اُمَّتِهِ وَارْفَعْ دَرَجَتَهُ.(6)
و بپذیر شفاعت او را و در مورد امتش و بالا بر درجه اش را
آنگاه برمى خیزى و سه بار تسبیحات اربعه را مى خوانى:
سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَلا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ وَاللّهُ اَکْبَرُ.
پاک و منزه است خداوند، ستایش مخصوص خداست و هیچ معبودى جز خدا نیست، و خدا از همه چیز بزرگتر است.
و خوب است که در پایان استغفارى نیز اضافه کنى، آنگاه به رکوع و سجود مى روى و بر مى خیزى. رکعت چهارم را نیز به همان نحو انجام مى دهى و تشهّد و سلام مى گویى و نماز را به پایان مى برى. پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و آنگاه تعقیبات نماز را بجا مى آورى.
ب) آداب نماز عصر:
1ـ نخست نافله عصر را به جا مى آورى که آن هم هشت رکعت است و پس از پایان نوافل، با همان آدابى که گذشت، نماز عصر را مى خوانى.
2ـ در نماز عصر، سزاوار است که در رکعت اوّل پس از حمد، سوره «نصر» را بخوانى و یا سوره «تکاثر» را، و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره «توحید» را مى خوانى،(1) در نماز عصر نیز حمد و سوره جز بسم اللّه الرّحمن الرّحیم را آهسته و بصورت اخفات مى خوانى و در رکعت سوم و چهارم نیز، تسبیحات اربعه را مى خوانى و پس از تشهّد و سلام، تعقیبات مشترک و تعقیبات مخصوص نماز عصر را انجام مى دهى.
ج) آداب نماز مغرب
در نماز مغرب باید تلاش کرد تا در اوّل وقت انجام شود و در روایات فراوانى بر این امر تأکید شده است که نماز مغرب را از وقتش تأخیر نیندازید.(1)
اوّل وقت مغرب بنا بر احتیاط، زمانى است که سرخى که بعد از غروب آفتاب در مشرق پیدا مى شود از بالاى سر بگذرد.
در آداب نماز مغرب براى نمازگزار، امورى شایسته ذکر است:
1ـ آداب مشترک را که قبلاً بیان شد انجام مى دهى و براى نماز، اذان و اقامه مى گویى و آن دعاها را (که در بخش آداب مشترک گذشت) مى خوانى.
2ـ علاوه بر آن دعاها، میان اذان و اقامه مى گویى:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ بِاِقْبالِ لَیْلِکَ، و َاِدْبارِ نَهارِکَ، وَحُضُورِ صَلَواتِکَ، وَاَصْواتِ دُعاتِکَ، وَتسْبیحِ مَلائِکَتِکَ،
خدایا از تو خواهم به حق رو آوردن شبت و رو گرداندن روزت و رسیدن وقت نمازهایت و آواز دعاکنندگان به درگاهت و تسبیح فرشتگانت
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ.
که درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و این که توبه ام بپذیرى که براستى تویى توبه پذیر مهربان.
3ـ نماز مغرب را با آداب و شرایط بجا مى آورى و پس از نماز سه بار تکبیر مى گویى و تعقیبات نماز را مى خوانى.
4ـ نافله مغرب را که چهار رکعت است بجا مى آورى که بسیار مهم است و در سفر و حضر ترک نمى شود.(2) (شرح بیشتر آن در تعقیبات نماز مغرب خواهد آمد).
د) آداب نماز عشا
1ـ پس از آن که شفق پنهان شد و سرخى مغرب محو گردید،(1) براى نماز عشا اذان و سپس اقامه مى گویى، با رعایت همه آدابى که گذشت; سپس نماز عشا را با آداب و شرایطش شروع مى کنى و با توجّه به وسعت وقت عشا سزاوار است که قنوت و تعقیبات آن را طول دهى.(2)
2ـ پس از اتمام نماز عشا ابتدا تعقیبات آن را انجام مى دهى و در پایان نماز وُتَیره (نافله عشا) را مى خوانى.
نماز وتیره دو رکعت است و نشسته خوانده مى شود، مستحب است در آن نماز، صد آیه از آیات قرآن تلاوت شود و خوب است بعد از حمد در رکعت اوّل سوره واقعه یا سوره مُلک و در رکعت دوم پس از حمد، سوره توحید خوانده شود.(3) پس از نماز نیز براى خود (و سایر مؤمنان) دعا مى کنى.
ه) مقدّمات و آداب نماز صبح
با توجّه به این که فریضه صبح، در آغاز تلاش روزانه اقامه مى شود، لازم است به آن توجّه و عنایت ویژه اى شود، تا هر مسلمانى، با توشه اى مناسب و پشتوانه مطمئن معنوى، پا به عرصه تلاش گذارد; در فضیلت نماز صبح در ذیل آیه 78 سوره اسراء که خداوند فرمود: «(إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کانَ مَشْهُوداً); نماز صبح مورد مشاهده است»، روایاتى وارد شده است که مى گوید، نماز صبح مشهود ملائکه شب و روز است; زیرا در آغاز صبح، فرشتگانى که در شب مراقب بندگان خدایند جاى خود را به فرشتگان روز مى دهند، و چون نماز صبح در همان آغاز طلوع صبح انجام مى گیرد، هر دو گروه فرشتگان آن را مشاهده کرده و بر آن گواهى مى دهند.(1)
براى نماز صبح نیز نمازگزار، علاوه بر انجام مقدّمات و آداب مشترک، خوب است به این امور نیز عنایت ورزد:
1ـ پیش از نماز صبح، نافله صبح را به جا آورد که دو رکعت است، در رکعت اوّل شایسته است، پس از حمد، سوره «کافرون»، و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره «توحید» را بخواند.(2)
2ـ پس از پایان نماز تسبیح حضرت زهرا(علیها السلام) بگوید.(3)
3ـ صد بار صلوات بفرستد که در روایتى به نقل از «من لا یحضره الفقیه» آمده است: هر کس ما بین نافله صبح و نماز صبح صد بار صلوات بفرستد، خداوند چهره اش را از آتش دوزخ محافظت مى کند (او را از آتش جهنّم نجات مى دهد).(4)
4ـ براى نماز صبح، اذان و اقامه بگوید و دعاهاى میان اذان و اقامه را بخواند.
5ـ پس از آن که اذان گفت، به سجده افتد و بگوید:
لا اِلهَ اِلاَّ اَنْتَ رَبِّى سَجَدْتُ لَکَ خاضِعاً خاشِعاً.
معبودى جز تو نیست که پروردگار منى، براى تو فروتنانه و خاشعانه سجده کردم.
پس از آن سر بردارد و بگوید:
اَللّهُمَّ اِنّى اَسْأَلُکَ بِاِقْبالِ نَهارِکَ، وَاِدْبارِ لَیْلِکَ، وَحُضُورِ صَلَواتِکَ، وَاَصْواتِ دُعاتِکَ،
خدایا از تو مى خواهم به روى آوردن روزت و پشت کردن و سپرى شدن شبت و فرا رسیدن (وقت) نمازهایت و صداى آنان که تو را مى خوانند
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تَتُوبَ عَلَىَّ، اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ،
آن که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و (با رحمت و لطفت) به من بازگردى، به یقین تو و فقط تو توبه پذیر مهربانى.
سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ، رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ، سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ.(5)
بسیار پاک و منزه است، پروردگار فرشتگان و روح. (خدایا) رحمتت بر غضب و خشمت پیشى دارد.
پس از گفتن اقامه، نماز صبح را با توجّه کامل ادا مى کند.
6ـ در قنوت نماز صبح مستحب است خوانده شود:
لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ الْعَلِىُّ الْعَظیمُ،
معبودى نیست جز خداوند حلیم بزرگوار، معبودى نیست جز خداوند بلند مرتبه با عظمت،
سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الاَْرَضینَ السَّبْعِ، وَما فِیهِنَّ وَما بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ،
پاک و منزه است خداوندى که پروردگار آسمانهاى هفتگانه و زمین هاى هفتگانه است و آنچه در میان آنهاست و پروردگار عرش با عظمت است
وَسَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلینَ، وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ، یا اَللّهُ الَّذى لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ،
و سلام بر رسولان و ستایش ویژه خدایى است که پروردگار جهانیان است اى خدایى که همانند او هیچ چیزى نیست و فقط او شنواى داناست،
اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَهُمْ،
از تو مى خواهم که بر محمّد و آل محمّد درود فرستى و در فرج و گشایش کار آنان تعجیل فرمایى،
اَللّهُمَّ مَنْ کانَ اَصْبَحَ وَثِقَتُهُ وَرَجاؤُهُ غَیْرُکَ، فَاَنْتَ ثِقَتى وَرَجائى فِى الاُْمُورِ کُلِّها،
خدایا هر کس که صبح کند تکیه گاه و امیدش غیر از توست، ولى تکیه گاه و امیدم در تمامى امور، فقط تویى.
یا اَجْوَدَ مَنْ سُئِلَ، وَیا اَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ، اِرْحَمْ ضَعْفى وَقِلَّةَ حیلَتى،
اى بخشنده ترین کسى که مورد درخواست قرار گرفته است. و اى مهربان ترین کسى که از او رحم و مهربانى طلب شده است. به ناتوانى و چاره اندکم رحم کن،
وَامْنُنْ عَلَىَّ بِالْجَنَّةِ طَوْلاً مِنْکَ، وَفُکَّ رَقَبَتِى مِنَ النّارِ،
و با بهشت که عطایى است از جانب تو، بر من منّت گذار و مرا از آتش دوزخ، آزاد گردان
وَعافِنى فى نَفْسى وَفى جَمیعِ اُمُورى، بِرَحْمَتِکَ یا اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(6)
و مرا در جانم و همه امورم عافیت بخش، به لطف و رحمتت، اى مهربان ترین مهربانان.
نماز جماعت
نماز جماعت از مهمترین مستحبّات و از بزرگترین شعائر اسلامى است و در روایات، فوق العاده روى آن تأکید شده است. مخصوصاً براى همسایگان مسجد یا کسى که صداى اذان مسجد را مى شنود، بیشتر سفارش شده و سزاوار است انسان تا مى تواند نمازش را با جماعت بخواند، حتّى برخى از فقها گفته اند، حاضر نشدن به نماز جماعت اگر از روى بى اعتنایى و سبک شمردن باشد، حرام است.
مستحب است انسان صبر کند که نماز را به جماعت بخواند، و نماز جماعت، از نماز فرادا در اوّل وقت بهتر است و نیز جماعتى که مختصر بخوانند از نماز فرادا که آن را طول دهند برتر است.
چند روایت درباره فضیلت نماز جماعت:
درباره فضیلت نماز جماعت و سرزنش کسانى که از آن روى گردانند روایات بسیارى نقل شده است که به بخشى از آن اکتفا مى کنیم:
1ـ در روایتى آمده است که اگر یک نفر به امام جماعت اقتدا کند هر رکعت آن، ثواب 150 نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا کنند، هر رکعت ثواب 600 نماز و هر قدر عدد نمازگزاران بیشتر شود، ثواب نمازشان بیشتر خواهد شد و اگر عدد آنان از ده نفر بگذرد، اگر تمام آسمانها کاغذ و دریاها مرکّب و درخت ها قلم و ملائکه و انس و جن نویسنده شوند، نمى توانند ثواب یک رکعت آن را بنویسند.(1)
2ـ از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که فرمود: «هر کس نماز مغرب و عشا و نماز صبح را در مسجد به جماعت بخواند، گویا همه شب را به شب زنده دارى سپرى کرده است».(2)
3ـ در روایت دیگرى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) مى خوانیم: «هر کس که به قصد شرکت در نماز جماعت به سوى مسجد قدم بردارد، در برابر هر گامى که بر مى دارد حسنات زیادى براى او نوشته مى شود… و اگر در همان حال بمیرد، خداوند هزاران فرشته را بر او مى گمارد که در قبر به سراغش مى روند و به او مژده و بشارت مى دهند و در تنهایى همدم او مى گردند و تا روز قیامت براى او استغفار مى کنند».(3)
4ـ امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود: «آن کس که بدون علّت (و عذر موجّه) در مسجد با مسلمانان نماز نگذارد، نماز او، نماز نیست».(4)
نماز جماعت آداب و شرایطى دارد که براى آگاهى از آنها به رساله هاى توضیح المسائل مراجعه شود.
با عرض سلام و خسته نباشید!. من سوالی درباره مفاتیح الجنان دارم. راستش من بسیار بسیار دوست دارم که نمازم را کامل و حتی با تمام مستحبات آن یاد بگیرم و بخوانم و نافله هم بخوانم اما منبعی که به کاملا صحیح و معتبر بودنش اعتماد کامل داشته باشم نمیشناسم و فقط مفاتیح الجنان در دست دارم و نمیدانم که آیا آنچه که از آداب نماز و وضو و نافله و نماز شب گفته شده در آن درست و معتبرهست یا نه؟ ومخصوصا مخصوصا برام بسیار اهمیت دارد که حتما از اهل بیت(ع) هست یا نه؟ این واقعا برام مهم هست ک وقتم را صرف آموختن آدابی که پیش پروردگار اعتبار ندارد(بخاطر اینکه از ائمه(ع) نباشد)نکنم! خیلی خیلی ازتون ممنون میشم به سوال من پاسخ کامل و واضح بدید! کدام منبع معتبر ترین هست برای آموختن این آداب که گفتم؟ مفاتیح الجنان یا منابع دیگر؟…لطفا حتما پاسخی به من بدید که من تکلیفم روشن بشه. خدا صراط مستقیم رو براتون روشن کنه و اجرتون با مولا صاحب الزمان (عج).
سلام علیکم
اولین منبع در آداب و مستحبات نماز رساله توضیح المسائل مرجع شما هست. مفاتیح الجنان یکی از کتب بسیار خوب و معتبر هست حتما استفاده کنید چون مورد استفاده بزرگان هم بوده است.
آیت الله بهجت بسیار سفارش به کتاب اقبال الاعمال سید بن طاووس داشتند و شاگردان ایشان ملزم به استفاده از این کتاب بودند. کتاب بعدی حلیه المتقین با بازنگری آیت الله مکارم شیرازی هست که مستحبات را جمع آوری کرده و روی وب سایت ایشان هم نسخه الکترونیکی آن موجود هست.
وفقکم الله لکل الخیر
بعد اگر سرپرست خانواده قبول نکند که باید خمس پرداخت کند با وجود راهنمایی های فرزندانش و … چه باید کرد؟
سلام علیکم
اینجا کلیک کنید و کامل بخوانید.
ضمنا بگویید که یک واجب الهی هست، حداقل خمس را حساب کنند، بدانند چقدر بر ذمه دارند، گاهی مقدار بسیار ناچیزی هست، بیست هزار، سی هزار… خوب نیست انسان بخاطر دنیا خود را جهنمی کند. در هر حال همین را هم میتوان قسطی بپردازند، یا اگر فقیری را می شناسند، اجازه بگیرند و به عنوان هدیه به فامیل فقیر بدهند، اما در هر حال این یک واجب الهی است و حتما حتما باید با اجازه مرجع تقلید باشد.
وفقکم الله لکل الخیر
سلام و خسته نباشید خدمت حضرتعالی، نماز خواندن در خانه ای که خمس و زکاتش را نپرداخته است چه حکمی دارد؟و اینکه بعضی میگویند زمانی که به مکه برویم خمس وزکات را میپردازیم و حکم نماز هایی که قبل از مکه رفتن فردو نپرداختن خمس و زکات خوانده شده چیست؟با تشکر از پاسخگویی شما
سلام علیکم
اگر با عین پولی که خمس و زکات آن را نداده ملکی بخرد، تصرف او در آن ملک حرام و نمازش هم در آن باطل است. حکم شرعی واضح است اگر بداند که خمس واجب شده و نپردازد نمازهای او دارای اشکال هست، و بهانه حج و عمره چیزی را عوض نمی کند.
از اینجا کلیک کنید و به صورت کامل بخوانید.
وفقکم الله لکل الخیر