مقدّمات و آداب سفر
با توجّه به این که غالباً رفتن به زیارت، با مسافرتى همراه است (و به تعبیر دیگر: زیارت از مصادیق سفر مى باشد) شایسته است زائران از انجام آداب سفر و مقدّمات آن غافل نباشند; اجمالى از این آداب و مقدّمات (که تفصیل آن در بحارالانوار، جلد 97; کتاب المزار، صفحه 101 به بعد و در وسائل الشیعه، جلد 8; ابواب آداب سفر از کتاب الحجّ، صفحه 248 به بعد وارد شده) عبارت است از:
1- در بعضى از روایات(1) آمده است که انتخاب بعضى از روزهاى هفته براى مسافرت بهتر است ولى چنانچه انسان سفر خود را با صدقه(2) و دعا(3) شروع کند ان شاء الله گرفتار مشکلى نخواهد شد.
2ـ با امیدوارى حرکت کند و از فال بد زدن بپرهیزد چرا که از روایات به دست مى آید آن گونه که تو تفأل برخود کنى همان برایت پیش مى آید; اگر آسان بگیرى آسان و اگر سخت بگیرى سخت مى شود و اگر آن را چیزى به حساب نیاورى مشکلى پیش نمى آید.(4)
3ـ قبل از سفر صدقه بدهد که در روایتى از امام باقر(علیه السلام) آمده: «هر زمان امام سجّاد(علیه السلام) پاى در رکاب مى گذاشت با صدقه دادن در حدّ توان خود، سلامتى را از خداوند عزّوجل طلب مى کرد و هنگام بازگشت از سفر نیز به شکرانه سلامتى سفر به اندازه توان خویش صدقه مى داد و حمد و شکر خدا بجاى مى آورد».(5) و نیز آمده است: صدقه بده و هر روز که خواستى از منزل خارج شو(6) و اگر چیز ناگوارى به دلت راه پیدا کرد، به اوّلین مسکینى که برخورد مى کنى صدقه بده سپس حرکت کن که خداوند، خطر را از شما دور مى کند.(7)
4ـ قبل از سفر دو رکعت نماز بخواند و همه چیز خود را به خدا بسپارد و بگوید:
«اَللّهُمَّ إِنّی أَسْتَوْدِعُکَ نَفْسی، وَأَهْلی، وَمالی، وَذُرِّیَّتی، وَدُنْیای وَآخِرَتی، وَأَمانَتی، وَخاتِمَةَ عَمَلی; خداوندا من خودم و خانواده ام و اموالم و فرزندانم و دنیا و آخرتم و امانتها و پایان کارم را به تو مى سپارم».
به سندهاى معتبر نقل شده است که: آن نماز و این دعا بهترین جانشین او بر اهل بیتش است و کسى که این دعا را بخواند به آنچه درخواست نموده، مى رسد.(8)
5ـ پس از خروج از خانه، بر در منزل و رو به آن سمتى که به سوى آن، سفرش را آغاز مى کند، مى ایستد و هر کدام از حمد و آیة الکرسى و فلق و ناس و اخلاص را از پیش رو و جانب راست و چپ مى خواند و سپس مى گوید:
«اَللّهُمَّ احْفَظْنی، وَاحْفَظْ ما مَعِىَ، وَسَلِّمْنی، وَسَلِّمْ ما مَعِىَ، وَبَلِّغْنی، وَبَلِّغْ ما مَعِىَ بِبَلاغِکَ الْحَسَنِ الْجَمیلِ; خداوندا مرا حفظ کن و آنچه با من است نیز حفظ کن و مرا و آنچه با من است سالم بدار و مرا و هر چه با من است به بهترین صورت به مقصد برسان».
کسى که چنین کند خداوند او و آنچه همراه اوست را حفظ مى کند و به مقصد مى رساند.(9)
6ـ مقدارى از تربت امام حسین(علیه السلام) بردارد و بگوید:
«اَللّـهُمَّ إِنَّ هذِهِ طینَةُ قَبْرِ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ، وَلِیِّکَ وَابْنِ وَلِیِّکَ، اِتَّخَذْتُها حِرْزاً لِما اَخافُ، وَلِما لا اَخافُ; خداوندا این خاک پاک قبر امام حسین(علیه السلام) است همان ولىّ و فرزند ولىّ تو; من آن را پناهى براى آنچه از آن مى ترسم و آنچه از آن نمى ترسم قرار داده ام».
اگر چنین کند به برکت این کار در پناه خدا خواهد بود.(10)
7ـ پس از حرکت، در مسیر راه مى گوید:
«اَللّهُمَّ خَلِّ سَبیلَنا، وَأَحْسِنْ تَسْییرَنا، وَأَحْسِنْ عافِیَتَنا; خداوندا راه ما را بگشاى و مسیر و عافیت ما را نیکوگردان».(11)
8ـ و بگوید:بِسْمِ اللهِ وَبِاللهِ، وَمِنَ اللهِ وَاِلـَى اللهِ، وَفى سَبِیلِ اللهِ،
* * * * * به نام خدا و به خدا و از خدا و بسوى خدا و در راه خدا
اَللّـهُمَّ اِلَیْکَ اَسْلَمْتُ نَفْسى، وَ اِلَیْکَ وَجَّهْتُ وَجْهى، وَاِلَیْکَ فَوَّضْتُ اَمْرى،
خدایا به تو تسلیم کردم خودم را و بدرگاه تو گرداندم رویم را و به تو واگذاردم کارم را
فَاحْفَظْنى بِحِفْظِ الاِْیْمانِ، مِنْ بَیْنِ یَدَىَّ وَمِنْ خَلْفى، وَعَنْ یَمینى وَعَنْ شِمالى،
پس نگهداریم کن به نگهدارى ایمان از پیش رویم و از پشت سرم و از راستم و از چپم
وَمِنْ فَوْقى وَمِنْ تَحْتى، وَادْفَعْ عَنّى بِحَوْلِکَ وَقُوَّتِکَ،
و از بالاى سرم و از زیر پایم و پشتیبانى کن از من به قدرت و نیروى خودت
فَاِنَّهُ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.(12)
زیرا که قدرت و نیرویى نیست جز به خداى والاى بزرگ.
9ـ وقتى سوار بر مرکب شود بگوید:
بِسْمِ اللهِ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلاَّبِاللهِ،«اَ لْحَمْدُ للهِِ الَّذی هَدانا لِهذا وَ ما کُنّا لِنَهْتَدِیَ لَوْلا أَنْ هَدانَا اللهُ»(13)،
با نام خدا آغاز مى کنم، هیچ جنبش و نیرویى جز با مدد الهى انجام نمى پذیرد، ستایش مخصوص خدایى است که ما را به سمت این سفر خیر رهنمون شد و اگر هدایت او نبود ما به سوى آن رهنمون نمى شدیم،
«سُبْحانَ الّذی سَخَّرَ لَنا هذا وَما کُنّا لَهْ مُقْرِنینَ».(14)
منزّه است خدایى که این مرکب را مسخّر ما قرارداد وگرنه ما توانایى تسخیر آن را نداشتیم.
که اگر چنین کند خودش و مرکبش محفوظ مى ماند، تا پیاده شود.(15)
10ـ در مواقع احساس خطر، آیه 80 سوره اسراء را تلاوت کند:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْق، وَأَخْرِجْنى مُخْرَجَ صِدْق، وَاجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً».
پروردگارا! مرا در هر کار با صداقت وارد کن و با صداقت خارج ساز و از سوى خود حجّتى یارى کننده برایم قرار ده.
همچنین خواندن آیة الکرسى در چنین مواردى بسیار خوب است.(16)
11ـ اگر به منزلى رسید که قصد استراحت در آن را دارد قبل از خواب، تسبیح فاطمه زهرا(علیها السلام) را بگوید، سپس آیة الکرسى تلاوت کند که تا صبح از هر خطرى محفوظ بماند.(17)
12ـ اگر تنها مسافرت مى کند بگوید:
«ما شاءَ اللهُ لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إلاَّ بِاللهِ، اَللّهُمَّ آنِسْ وَحْشَتی، وَأَعِنّی عَلى وَحْدَتی، وَأَدِّ غـَیـْبَـتـی».(18)
آنچه خدا بخواهد تحقق مى یابد، هیچ جنبش و نیرویى جز با مدد الهى انجام نمى گیرد خداوندا وحشت مرا به انس تبدیل فرما و مرا بر تنهایى ام یارى ده و در غیاب من به جاى من باش.
و بهتر است انسان تا امکان دارد تنها سفر نکند.(19)
13ـ به دوستان و همراهان کمک کند و در رفع نیازهاى آنان مضایقه ننماید و حقیقتاً نسبت به آنان متواضع و دوست و مهربان باشد. از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است: «مَا اصْطَحَبَ إِثْنانِ إِلاَّ کانَ أَعْظَمُهُما أَجْراً وَأَحَبَّهُما إِلَى اللهِ أَرْفَقَهُما لِصاحِبِهِ; هرگاه دو نفر با یکدیگر همراه شوند آن کس که بیشتر محبّت و کمک کند نزد خدا محبوب تر و پاداشش بیشتر است».(20)
در روایت دیگرى از امام سجّاد(علیه السلام) وارد شده که حضرتش سفر نمى کرد مگر با کسانى که او را نشناسند تا بتواند در مسیر راه، به همراهانش کمک نماید.(21)
در روایتى دیگر از رسول گرامى(صلى الله علیه وآله) نقل شده که وقتى با اصحابش در سفر بود و مى خواستند گوسفندى بکشند، یکى گفت: کشتن گوسفند با من! دیگرى گفت: کندن پوست آن با من! و سوّمى گفت:
پختن آن با من! و حضرتش فرمود: تهیّه هیزمش با من! گفتند: یا رسول الله شما زحمت نکشید ما خود، انجامش مى دهیم. فرمود: مى دانم، ولى دوست ندارم نسبت به شما امتیازى پیدا کنم; زیرا حق تعالى دوست ندارد که ببیند بنده اش براى خود امتیازى نسبت به دیگران قائل است.(22)
14ـ به ما دستور داده شده: «با کسانى که از جهت خرج کردن و تمکّن مالى در ردیف شما نیستند، مسافرت نکنید، مبادا آنها احساس حقارت کنند!».(23)
15ـ دقیقاً مراقب انجام نمازهاى واجب باشد که بسیار مهم است; زیرا از کمال غفلت زائر است با آن که براى تقرّب به سوى خدا و رسیدن به ثواب زیارت و حج و عمره و مشاهد مشرّفه، به سفر مى رود، در مسیر راه، نسبت به نماز و شرایط و حدود، و بجا آوردن آن در اوّل وقت، بى مبالاتى و بى توجّهى داشته باشد; در حالى که از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که فرمود: «نماز فریضه از بیست حجّ (مستحبّ) بهتر است».(24)
16ـ بعد از نمازهاى قصر ـ اگر وقت دارد ـ سى مرتبه تسبیحات اربعه را فراموش نکند که روى آن تأکید شده است.(25)
17ـ ناگفته پیداست: آنچه درباره دعا و صدقات براى حفظ جان و مال و خانواده، از خطرات در بالا گفته شد به این معنا نیست که انسان احتیاط را از دست دهد و مراقبت هاى لازم را براى حفظ خویش و اموالش انجام ندهد; بلکه مقصود این است: هر چه براى حفظ خود و اموال خویش در توان دارد انجام دهد و بقیّه را به خدا بسپارد چرا که در روایت آمده است دعاى افراد سهل انگار مستجاب نمى شود.
بنابراین، باید در جادّه هاى خطرناک قدم نگذارد; خصوصاً در رانندگى امورى را که براى ایمنى توصیه شده است فراموش نکند، از سرعت غیر مجاز بپرهیزد، با احتیاط حرکت کند و وسایل لازم را که در سفرهاى زمستانى یا تابستانى مورد نیاز است با خود بردارد.
این سخن را با حدیث پرمعنایى پایان مى دهیم: امام صادق(علیه السلام) به یکى از یارانش فرمود: «اِعْقِلْ راحِلَتَکَ وَتَوَکَّلْ; با توکّل زانوى اشتر ببند».(26)
