معنی کل نفس ذائقة الموت
مرگ نفس از منظر قرآن
مراد از نفس در جمله «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ» نه روح انسانى چون معهود کلام خدا نيست که نسبت موت را به روح انسانى داده باشد تا ما آيه را هم حمل به آن کنيم./قبل و بعد آيه، سخن از انسان است.
منظور قرآن از هر نفسى چشنده مرگ است، چيست؟ نفس به چه گفته مى شود؟ آيا منظور روح مى باشد يا جسم انسان است؟
براى پاسخ به اين سؤال، ابتدا به معانى و موارد استعمال «نفس» در لغت و آيات قرآن کريم اشاره مى شود:
«کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنا تُرْجَعُونَ » [43].
1. کلمه «نفس» – آن طور که دقّت در موارد استعمالش افاده مى کند – در اصل به معناى همان چيزى است که به آن اضافه مى شود؛ پس «نفس الانسان» به معناى خود انسان و «نفس الشى ء» به معناى خود شى ء است و «نفس الحجر» به معناى همان حجر (سنگ) است. حتى در مورد خداى تعالى به همين منظور استعمال مى شود هم چنان که فرمود:
«کَتَبَ عَلى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ » [44]؛
«رحمت را بر خود واجب کرده است».
و نيز فرموده:
«وَ يُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ » [45]؛
«خدا شما را از خودش بيم مى دهد».
2. بعد از معناى اصلى؛ استعمالش در شخص انسانى که موجودى مرکب از روح و بدن است شايع گشته و معناى جداگانه اى شده، که بدون اضافه هم استعمال مى شود. مانند اين آيه شريفه که مى فرمايد:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«هُوَ الَّذِى خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها » [46]؛
«خدا آن کسى است که شما را از يک نفس (يک شخص) خلق کرده و همسر او را هم از او قرار داد».
و نيز مانند آيه:
«مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِى الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً وَ مَنْ أَحْياها فَکَأَنَّما أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً » [47]؛
«هر کس بکُشد کسى را نه در برابر (قتل) کسى يا تبهکارى در زمين، مانند آن است که همگى مردم را بکشد».
3. «نفس» را در روح انسانى نيز به تنهايى استعمال کردند؛ چون آنچه مايه تشخّص شخصى انسانى است علم و حيات و قدرت است که آن هم قائم به روح آدمى است و اين معنا در آيه شريفه:
«أَخْرِجُوا أَنْفُسَکُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ » [48].
«برون دهيد جان هاى خود را، امروز کيفر مى شويد به عذاب خوارى».
از آنچه گذشت اين معنا روشن گرديد که:
اولاً: مراد از نفس در جمله «کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ» [49] انسان است – که استعمال دومى از استعمالات سه گانه اين کلمه است – نه روح انسانى چون معهود کلام خدا نيست که نسبت موت را به روح انسانى داده باشد تا ما آيه را هم حمل به آن کنيم.
ثانياً: آيه شريفه عموميتش تنها در باره انسان ها است که شامل ملائکه و جن و ساير حيوانات نمى شود هر چند که بعضى از نامبردگان از قبيل جن و حيوان متصف به آن بشوند. و يکى از قرائنى که اختصاص آيه به انسان را مى رساند جمله اى است که قبل از آن واقع شده و مى فرمايد: «وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِکَ الْخُلْدَ » [50] و نيز جمله اى است که بعد از آن واقع شده و مى فرمايد: «وَ نَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً » [51] چون قبل و بعد آيه، سخن از انسان است.
- [41]. «الانسان خلق من شأن الدنيا و شأن الاخرة فاذا جمع اللّه بينهما صارت حياته فى الارض لانه نزل من شأن السماء الى الدنيا، فاذا فرق اللّه بينها صارت تلک…»، محمدباقر مجلسى، بحارالانوار، ج 6، ص 117، ح 4.
- [42]. مثنوى معنوى، دفتر سوم، ابيات 3434 ـ 3438.
- [43]. انبياء 21، آيه 35.
- [44]. انعام 6، آيه 12.
- [45]. آل عمران 3، آيه 28.
- [46]. اعراف 7، آيه 189.
- [47]. مائده 5، آيه 32.
- [48]. انعام 6، آيه 93.
- [49]. آل عمران 3، آيه 185؛ انبياء (21)، آيه 35.
- [50]. انبياء 21، آيه 34.
- [51]. انبياء 21، آيه 35.
منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى
