معني احتياط واجب چيست

معني احتياط واجب چيست

در جائی که مجتهد صریحاً فتوی ندارد بلکه می‌گوید احتیاط آن است که فلان گونه عمل شود این احتیاط را «احتیاط واجب» می گویند، و مقلّد یا باید به آن عمل کند و یا به مرجع تقلید دیگر با رعایت «اعلم فالاعلم» مراجعه نماید و امّا اگر فتوای صریحی داده مثلًا گفته است اقامه برای نماز مستحب ّ است سپس گفته احتیاط آن است که ترک نشود این را «احتیاط مستحب» می گویند، و مقلّد می‌تواند به آن عمل کند یا نکند، و در مواردی که می‌گوید «محل تأمّل» یا «محل ّ اشکال» است مقلّد می‌تواند عمل به احتیاط کند یا به دیگری مراجعه نماید، امّا اگر بگوید «ظاهر چنین است» یا «أقوی چنین است» این تعبیرها فتوا محسوب می‌شود و مقلّد باید به آن عمل کند.

[در فتوی مقلد حق رجوع به مجتهد دیگر را ندارد]

مسأله 7 اگر مجتهدِ اعلم در مسأله ای فتوی دهد، مقلّد آن مجتهد یعنی کسی که از او تقلید می‌کند نمی‌تواند (1) در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند، ولی اگر فتوی ندهد (2) و بفرماید: احتیاط آن است که فلان طور عمل شود، (3) مثلًا بفرماید: احتیاط آن است که در رکعت سوم و چهارم نماز سه مرتبه تسبیحات اربعه یعنی: «سُبحان َ اللّه ِ وَ الحَمدُ لِلّه ِ وَ لا إِله َ إِلّا اللّه ُ وَ اللّه ُ اکبَرُ» بگویند، مقلد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می گویند عمل کند و سه مرتبه بگوید، یا بنا بر احتیاط واجب (4) به فتوای مجتهدی که علم او از مجتهد اعلم کمتر و از مجتهدهای دیگر بیشتر است (5) عمل نماید، پس اگر او یک مرتبه گفتن را کافی بداند می‌تواند یک مرتبه بگوید و هم چنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل ّ تأمّل یا محل ّ اشکال است.

 (1) (گلپایگانی، صافی:) بنا بر احتیاط نمی‌تواند.. (سیستانی، فاضل:) مقلّد آن مجتهد نمی‌تواند..

(2) (فاضل:) و احتیاط واجب نماید، مقلّد می‌تواند یا به این احتیاط عمل کند یا به مجتهدی که علم او از مجتهد اوّل کمتر یا مساوی است رجوع نماید. [پایان مسأله]

(3) (خوئی، تبریزی، سیستانی:) مثلًا بفرماید: احتیاط آن است که در رکعت اوّل و دوّم نماز، بعد از سوره حمد یک سوره تمام بخواند، مقلّد باید یا به این احتیاط که احتیاط واجبش می گویند عمل کند و یا به فتوای مجتهد دیگری (خوئی، تبریزی: که تقلیدش جایز است سیستانی: با رعایت الاعلم فالاعلم) عمل نماید، پس اگر او فقط سوره حمد را کافی بداند، می‌تواند سوره را ترک کند و هم چنین است اگر مجتهد اعلم بفرماید مسأله محل تأمّل یا محل ّ اشکال است.

(4) [عبارت «بنا بر احتیاط واجب» در رساله آیات عظام: گلپایگانی و صافی نیست.]

(5) (بهجت:) بیشتر و یا مساوی است با احراز سایر شرایط تقلید..

(زنجانی:) مسأله اگر مجتهد اعلم در مسأله ای فتوا دهد، مقلّد آن مجتهد، یعنی کسی که از او تقلید می‌کند نمی‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر عمل کند. لازم به ذکر است که علاوه بر مواردی که بدون هیچ قیدی، نظری نقل می‌شود مواردی که در آن عباراتی نظیر «اقوی آن است»، «بنا بر اقوی»، «اظهر آن است»، و «بعید نیست» و مانند آن بکار رفته است فتوا می‌باشد. در این کتاب در برخی موارد کلمه احتیاط به کار رفته است؛ احتیاط بر سه قسم است:

الف: احتیاط مستحب؛ در جایی است که قید «استحبابی» یا «مستحب» همراه احتیاط آمده است، مثل آن که گفته شود: «احتیاط مستحب آن است که پیش از نماز اذان و اقامه گفته شود». عمل به احتیاط مستحب، واجب نیست، بلکه شایسته است.

ب: احتیاط واجب: در جایی است که قید «وجوبی» یا «واجب» همراه احتیاط دیده شود، مثل آن که گفته شود: بنا بر احتیاط واجب نماز خواندن در مکان غصبی باطل است. عمل به این گونه احتیاط، واجب بوده و نمی‌توان در آن به فتوای مجتهد دیگری رجوع نمود.

ج: احتیاط مطلق: در جایی است که احتیاط بدون هیچ قیدی بکار رفته است، مثل آن که گفته شود: بنا بر احتیاط باید از آب قلیلی که بعد از برطرف شدن عین نجاست برای آب کشیدن چیز نجس روی آن می‌ریزند و از آن جدا می‌شود اجتناب کرد. در احتیاط مطلق، می‌توان به احتیاط عمل ننموده، بلکه مطابق فتوای مجتهد دیگر با رعایت (الاعلم فالاعلم) رفتار کرد. عبارت «محل اشکال است» نیز در موارد احتیاط مطلق به کار می‌رود.

(مکارم:) مسأله در جائی که مجتهد صریحاً فتوی ندارد بلکه می‌گوید احتیاط آن است که فلان گونه عمل شود این احتیاط را «احتیاط واجب» می گویند، و مقلّد یا باید به آن عمل کند و یا به مجتهد دیگر مراجعه نماید و امّا اگر فتوای صریحی داده مثلًا گفته است اقامه برای نماز مستحب ّ است سپس گفته احتیاط آن است که ترک نشود این را «احتیاط مستحب» می گویند، و مقلّد می‌تواند به آن عمل کند یا نکند، و در مواردی که می‌گوید «محل تأمّل» یا «محل ّ اشکال» است مقلّد می‌تواند عمل به احتیاط کند یا به دیگری مراجعه نماید، امّا اگر بگوید «ظاهر چنین است» یا «أقوی چنین است» این تعبیرها فتوا محسوب می‌شود و مقلّد باید به آن عمل کند.

مسأله اختصاصی

(زنجانی:) مسأله 8 انسان نمی‌تواند برخی از مسائل را از یک مجتهد و برخی دیگر را از مجتهد دیگر تقلید کند، ولی اگر یکی از مجتهدین در یک باب مثلًا در باب نماز از دیگران اعلم باشد و مجتهد دیگر در باب دیگر مثلًا روزه اعلم باشد، باید در باب نماز از مجتهد اول و در باب روزه از مجتهد دوم تقلید کند.

[احتیاط مستحب]

مسأله 8 اگر مجتهد اعلم بعد از آن که در مسأله ای فتوی داده (1) احتیاط کند مثلًا بفرماید: ظرف نجس را که یک مرتبه در آب کر بشویند پاک می‌شود، اگر چه احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند مقلد او نمی‌تواند در آن مسأله به فتوای مجتهد دیگر رفتار کند (2)، بلکه باید یا به فتوی عمل کند، یا به احتیاط بعد از فتوی که آن را احتیاط مستحب ّ می گویند عمل نماید (3)، مگر آن که فتوای آن مجتهد نزدیکتر به احتیاط باشد.

این مسأله در رساله آیات عظام: فاضل و زنجانی نیست.

(1) (خوئی، تبریزی، سیستانی:) یا پیش از آن..

(2) (گلپایگانی:) مقلّد او می‌تواند در آن مسأله به فتوای او عمل کند و یک مرتبه بشوید و می‌تواند به فتوای مجتهدی که سه مرتبه شستن را لازم می‌داند رفتار کند و به عنوان احتیاط سه مرتبه بشوید. [پایان مسأله] (خوئی، تبریزی، سیستانی:) مقلد او می‌تواند عمل به این احتیاط را ترک کند و این را احتیاط مستحب ّ می گویند. [پایان مسأله]

(3) (بهجت:) بقیه مسأله ذکر نشده. (مکارم:) رجوع کنید به ذیل مسأله 7.

(صافی:) مسأله اگر مجتهد اعلم بعد از بیان فتوا در مسأله ای احتیاط کند، مثلًا بفرماید: یک مرتبه تسبیحات خواندن در رکعت سوم و چهارم کفایت می‌کند اگر چه احتیاط این است که سه مرتبه بخوانند، مقلّد می‌تواند به خواندن یک مرتبه اکتفا کند و می‌تواند رعایت احتیاط نموده، سه مرتبه بخواند و این احتیاط را احتیاط مستحب گویند.

• توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل،  اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.

---

س 48: احتیاط واجب چه معنایی دارد؟

ج: يعنى وجوب انجام يا ترک فعلى از باب احتياط.

س 49: آیا عبارت «فیه اشکال» که در بعضی از فتاوی ذکر می‏شود، دلالت بر حرمت دارد؟

ج: بر حسب اختلاف موارد، معناى آن فرق مى‏کند. اگر اشکال در جواز باشد دلالت بر حرمت در مقام عمل دارد.

س 50: عبارت‏های «فیه اشکال»، «مشکل»، «لایخلو من اشکال»، «لا اشکال فیه» فتواست یا احتیاط؟

ج: همه اين عبارت‏ها دلالت بر احتياط دارند، مگر عبارت «لا اشکال فيه» که فتوا است. اجوبه الاستفتائات .

س: در مسائلى كه حضرتعالى بنا بر احتياط واجب حكم مى‌فرماييد تكليف مقلد چيست و اگر مقلد در صورت تمايل بتواند از مرجع تقليدى كه در آن زمينه حكم صريح داده تقليد كند آيا اجازه دارد و در صورت جواز آيا مرجع مورد نظر حتماً بايد اعلم بعد از مرجع تقليد مكلف باشد و اگر اينگونه است چگونه بايد آن مرجع را تعيين كرد؟

ج) رجوع به مجتهدى که در آن مسأله احتياط ننموده است، مانع ندارد و بنابر احتياط، ترتيب الأعلم‌فالأعلم بايد رعايت شود و تعيين آن وظيفه مکلّف است. استفتائات جدید.

---

فرق بين احتياط مستحب و احتياط واجب

مسأله۱۱. «احتياط مستحب» هميشه همراه با فتوا است، و مقلّد مي‎تواند به فتوا، يا به احتياط، به دلخواه خود، عمل نمايد. مانند اين مسأله:

«ظرف نجس را اگر يك‌مرتبه در آب كر بشويند پاك مي‎شود، گرچه احتياط آن است كه سه‌مرتبه بشويند».

«احتياط واجب» همراه با فتوا نمي‎باشد و مقلّد بايد به همان احتياط عمل كند و به فتواي مجتهد ديگر نيز مي‎توان مراجعه نمود، مانند اين مسأله:

«احتياط آن است‌ كه بر برگ درخت انگور، اگر تازه باشد سجده نكنند». رساله توضيح المسائل آيت الله صافي گلپايگاني.

---

 

 

مسأله 11- «احتیاط مستحب» همیشه همراه با فتواست; یعنى مجتهد در آن مسأله، علاوه بر اظهار نظر، راه احتیاط را هم نشان داده است و مقلّد مى تواند در آن مسأله، به فتوا و یا به احتیاط عمل کند و نمى تواند به مجتهد دیگرى رجوع کند; مانند این مسأله:

«ظرف نجس را اگر یک مرتبه در آب کُر بشویند پاک مى شود، هرچند احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند.»

«احتیاط واجب» همراه با فتوا نمى باشد و مقلّد باید به همان احتیاط عمل کند و مى تواند به فتواى مجتهد دیگر مراجعه کند، مانند این مسأله:

«احتیاط آن است که بر برگ درخت انگور، اگر تازه باشد، سجده نکنند.». رساله احكام نوجوانان .

عمل نکردن به احتیاط واجب بدون عدول به فتوای دیگری

پرسش : حکم عمل بر خلاف احتیاط واجب مرجع بدون اینکه عدول به فتوای مرجع دیگری کرده باشد چه حکمی دارد؟
پاسخ : مقلد باید به استناد فتوای مرجعی عمل نماید و به غیر آن صحیح نیست ولی اگر عملی انجام داده و بعدا از مرجعی تقلید کند که آنرا صحیح می داند کافی است.

رجوع به مجتهد دیگر در احتیاط واجبی که به آن عمل کرده

پرسش : اگر شخصی پس از این که یک بار و یا چند بار از معظم له در مسائلی که ایشان احتیاط واجب کرده اند تقلید نمود، آیا می تواند به مرجع دیگری در این زمینه (مسائل احتیاط واجب تقلید شده) رجوع کند؟
پاسخ : اشکالی ندارد.

احتیاط واجب و مستحب

پرسش : فرق احتیاط مستحب و احتیاط واجب چیست؟
پاسخ : در جایى که مجتهد صریحاً فتوا ندارد، بلکه مى‏گوید احتیاط آن است که فلان گونه عمل شود، این احتیاط را «احتیاط واجب» مى‏گویند و مقلّد یا باید به آن عمل کند و یا به مجتهد مساوی یا مجتهدی که بعد از مرجع تقلید فرد، اعلماز دیگر مجتهدان باشد مراجعه نماید ولی اگر فتواى صریحى داده، مثلًا گفته اقامه براى نماز مستحب است، سپس گفته احتیاط آن است که ترک نشود، این را «احتیاط مستحب» مى‏گویند و مقلّد مى‏تواند به آن عمل کند یا نکند.

فلسفه احتیاط واجب در احکام [اصطلاحات فقهی ]

پرسش : لطفا در صورت امکان فلسفه بیان احتیاط واجب از طرف مرجع تقلید را بیان نمائید، و به عبارت دیگر در چه مواردی به جای اینکه مرجع تقلید فتوای صریح بیان کند می تواند احتیاط واجب نماید و ایا در موارد متعددی که حضرتعالی می فرمائید ممکن است که وظیفه مکلف تفاوتی داشته باشد؟

پاسخ : در مواردی که ادله ابهام شدید دارد مرجع برای رعایت حال خود و مقلدین حکم به احتیاط می دهد.

رجوع به مجتهد دیگر در احتیاطات واجب . [اصطلاحات فقهی ]

پرسش : آیا در احتیاطات واجب مى توان به هر مجتهدى مراجعه کرد؟

پاسخ : رجوع به مجتهدى که اعلم یا حداقل مساوى دیگران باشد، مانعى ندارد.

فراموش کردن مرجعی که در احتیاط واجب به فتوای ایشان رجوع کرده [تقلید از چند مرجع ]

پرسش : اگر مقلد، در چندین مسأله که حکمشان احتیاط واجب است، در هرکدام به فتوای مرجع تقلیدی دیگر رجوع کند، آیا لازم است که هنگام اجرای آن احکام، یادش باشد به کدام مرجع رجوع کرده یا همین که فتوای رجوع شده به آن در ذهنش باشد کافی است؟ مثلا راجع به وجوب شرکت در نماز جمعه، لازم است همیشه بداند که به مقام معظم رهبری رجوع کرده یا اگر این را فراموش کند، ولی حکم در ذهنش باشد کافی است؟

پاسخ : فراموش کردن مرجعی که در احتیاط واجب به فتوای ایشان رجوع کرده اشکالی ندارد همینکه بداند فتوایی که به آن رجوع کرده چیست، کفایت می کند.

تقلید از دو یا چند مرجع تقلید [تقلید از چند مرجع ]

پرسش : آیا یک فرد می تواند از دو یا چند مجتهد تقلید کند؟

پاسخ : هرگاه دو مجتهد مساوى باشند، مى‏توان بعضى از مسائل را از یکى و بعضى را از دیگرى تقلید کرد؛ ولی هرگاه در مساله ای به فتوای یکی عمل کرد، عمل به فتوای دیگری در آن مساله، جایز نیست.

احتیاط در فتوا با فتواى به احتیاط

در کتب فقهى و رساله هاى عملیّه تعبیراتى براى موارد «احتیاط» آمده است. احتیاط در جایى است که فقیه ابراز فتوا نمى کند و راه احتیاط را براى خویش و مقلّدانش برمى گزیند.

«احتیاط» عبارت است از عمل کردن به گونه اى که یقین پیدا شود که به وظیفه واقعى عمل شده است. احتیاط گاه مستلزم تکرار عمل است، مانند این که از روى احتیاط نماز را قصر و تمام بخواند و گاه مستلزم تکرار نیست مثل این که احتیاطاً در نماز اذان و اقامه بگوید.

لازم به ذکر است که احتیاط در فتوا با فتواى به احتیاط فرق مى کند چرا که فتواى به احتیاط خود نوعى فتواست، لذا در موارد فتواى به احتیاط، مقلّد نمى تواند رجوع به مجتهد دیگر بنماید.(1) مثل این که بدانیم یکى از این دو لباس نجس است فقیه بر اساس وجوب احتیاط در شبهات محصوره فتوا به احتیاط و وجوب اجتناب از هر دو لباس در نماز مى دهد.

تعبیراتى که در مورد احتیاط به کار مى رود سه گونه است: 1. احتیاط مستحب 2. احتیاط واجب
3. احتیاط مطلق بدون قید واجب و مستحب که عملا به دو قسم اوّل برمى گردد، زیرا در واقع یا مستحب است یا واجب.

احتیاط مستحب: جایى است که قید «استحبابى» یا «مستحب» یا قرینه اى دیگر که دال بر استحباب است، نظیر «الاولى و الاحوط کذا»(2) همراه احتیاط ذکر شود و یا احتیاط مطلقى باشد که قبل یا بعد از آن فتوایى برخلاف باشد. مثل این که گفته شود احتیاط آن است که تسبیحات اربعه سه بار خوانده شود هر چند یک بار هم کفایت مى کند. یا این که احتیاط را بعد از این فتوا ذکر کنند.

به جز تعبیرات فوق، تعبیرات دیگرى وجود دارد که برخى آن را دالّ بر «احتیاط استحبابى» گرفته اند.(3) مانند جواز همراه با اشکال (یجوز على اشکال) جواز همراه با تأمّل (یجوز على تأمّل)، ولى این اصطلاح مسلّم نیست.

در احتیاط استحبابى، عمل مقلّد به احتیاط شایسته است ولى واجب نیست، و جاى رجوع به مجتهد دیگر هم نیست.

احتیاط واجب در جایى است که صریحاً قید «وجوبى» یا «واجب» همراه احتیاط آمده باشد یا احتیاط مطلقى باشد که قبل یا بعد از آن فتوایى برخلاف نباشد.

در موارد احتیاط واجب، وظیفه مقلّد آن است که یکى از دو کار را انجام دهد: یا به احتیاط عمل نماید و یا به فتواى مجتهدى که از نظر علمى پایین تر از مجتهد اعلم ولى بالاتر از مجتهدهاى دیگر است (فالأعلم) رجوع کند.

1. تعلیقه بر منهاج الصالحین (شهید صدر)، ج 1، ص 16.
2. تحریرالوسیله، ج 1، ص 13.
3. منهاج الصالحین، (آیة الله خویى)، ج 1، ص 13./دائرة المعارف فقه مقارن جلد 1، آیت الله مکارم شیرازی.

---

 

پرسش: آیا در موارد احتیاط واجب و یا مستحب می توانیم به مرجع دیگری مراجعه نمود ؟

---

 معناي احتياط واجب

---

احتیاط الزام‌آور را احتیاط واجب گویند.

تعریف احتیاط واجب

احتیاط واجب، واجب بودن امری است که مطابق با احتیاط است با این فرق که فقیه در این مسأله فتوی نداده است و می‌توان به مجتهد دیگری که درباره این مسئله فتوی داده­ است مراجعه نمود.

اقسام احتیاط واجب

منظور از آن، احتیاطی است که عمل به آن واجب است و بر دو قسم می‌باشد:

← احتیاط در فتوا
آن در مواردی است که فقیه در مسأله‌ای به دلیل و حجّت قطعی معتبر دست نیافته و مبنای او در آن مسأله، رجوع به احتیاط است.

←← وظیفه مقلد
در چنین مسائلی مقلد، نمی‌‏تواند آن عمل را ترک کند؛ بلکه می‏‌تواند به احتیاط واجب عمل کند یا دراین مسأله، به جای عمل به نظریه مرجع تقلید خود، به نظریه مجتهد دیگر که بعد از مرجع تقلیدش، اعلم از دیگران است عمل کند (یعنی رعایت اعلم فالاعلم ) ^[۱] و چنانچه در آن مساله، مرجع دوم نیز قائل به احتیاط واجب باشد، مقلد باز می‏‌تواند به نظریه مرجع سومی که بعد از مرجع دوم، اعلم از دیگران است، مراجعه نماید.

← فتوا به احتیاط
آن در مواردی است که استنباط فقیه از ادلّه، وجوب احتیاط است مانند مورد شبهۀ محصوره.

← تفاوت بین دو قسم
تفاوت میان این دو، جواز رجوع به مجتهد دیگر در فرض نخست و عدم جواز آن در صورت دوم است.

نوع تعبیر از احتیاط واجب در کتب فقهی

تعبیر به احتیاط در کتاب‌های فتوایی اگر پیش یا پس از فتوا نباشد، بیانگر احتیاط وجوبی است؛ همان‌گونه که منظور فقها از تعبیرهایی مانند: «فیه اشکال»، «فیه تأمّل»، «المشهور کذا» و «قیل کذا» در کتب فتوایی احتیاط وجوبی است.

منظور از «یجب الاحتیاط فی کذا»

منظور از تعبیر «یجب الاحتیاط فی کذا» فتوا به وجوب احتیاط است، نه احتیاط در فتوا. ^{[۲] [۳] [۴]}

پانویس:

1- ر.ک.اعلم فالاعلم.   2- العروة الوثقی ج۱، ص۵۴.  3-منهاج الصالحین (خویی) ج۱، ص۱۲. 4-تحریر الوسیلة ج۱، ص۱۱.    منبع:فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام ج۱، ص۲۹۶.    (ويكي فقه).

 

لینک کوتاه مطلب: https://hadana.ir/?p=17503

*- ضمنا شما می توانید از اینجا مشترک  خبرنامه سایت شوید و جدید ترین مطالب را دریافت کنید.

* ویژه نامه احکام تقلید

منظور از سن تمييز دختر و پسر چيست

حكم تقلید همزمان از دو مرجع مساوی

تبعيض در تقليد چيست و چه حكمي دارد

حكم عمل بدون تقليد از مرجع چيست

چرا زنان نمي توانند مرجع تقليد شوند