معنای عبارت قرآنی «قَصدُ السَبیل» چیست

معنای عبارت قرآنی «قَصدُ السَبیل»

«على اللّه قصد السبیل» چیست؟

پاسخ اجمالی

«قَصد» به معنى صاف بودن راه است و قصد السبیل در جمله «على اللّه قصد السبیل» راه راستی  است که انحراف ندارد. مفسران درباره جنبه تکوینی یا تشریعی «راه» اختلاف نظر دارند؛ اما مانعی ندارد که هر دو جنبه مراد باشد. خداوند، پیامبران را برای بشر فرستاد تا از نظر تشریع، راه را از چاه مشخص کنند. و عبارت «علی الله» نشان می دهد خداوند این امر را بر خود فریضه دانسته است.

پاسخ تفصیلی

خداى متعال در آیه9 سوره«نحل» به یکى از نعمت هاى بسیار مهم معنوى اشاره کرده مى فرماید: (بر خدا است که راه راست و صراطمستقیم را که هیچگونه انحراف و کژى در آن نیست در اختیار بندگان بگذارد)؛ «وَ عَلَى اللّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ».
«قَصْد» به معنى صاف بودن راه است، و بنابراین، «قَصْدُ السَّبِیْلِ» به معنى راه راست مى باشد راهى که انحراف و ضلالت در آن وجود ندارد. (1)
در این که: این راه راست اشاره به جنبه تکوینى یا تشریعى مى کند، مفسران تفسیرهاى مختلفى دارند، ولى، هیچ مانعى ندارد که: هر دو جنبه را شامل شود.
توضیح این که: خداوند، انسان را با نیروهاى مختلفى مجهز ساخته، و استعدادهاى گوناگونى به او داده، تا در مسیر تکامل که هدف آفرینش است به او کمک کند، و از این نظر، همانند گیاهان و یا انواع جانداران است، که نیروها و غرائز لازم براى رسیدن به این هدف در اختیارشان گذارده شده است، با این تفاوت که، انسان با اراده خود و آزادانه تصمیم مى گیرد ولى حیوانات و گیاهان، بى اختیار به سوى هدفشان پیش مى روند، و قوس صعودى تکامل انسان نیز قابل مقایسه با جانداران دیگر نیست.
به این ترتیب، از نظر خلقت، آفرینش و تکوین انسان را مجهز به عقل و استعداد و نیروهاى لازم براى پیمودن این صراط مستقیم کرده است.
از سوى دیگر، خداپیامبران را با وحى آسمانى و تعلیمات کافى و قوانین مورد نیاز انسان، فرستاده است، تا از نظر تشریع، راه را از چاه مشخص کرده و با انواع بیانها او را تشویق به پیمودن این راه کنند، و از مسیرهاى انحرافى باز دارند.
جالب این که: خداوند در آیه فوق، این امر را به عنوان فریضه اى بر خود لازم شمرده و با کلمه «عَلَى اللّهِ»؛ (بر خدا لازم است) از آن یاد کرده است که همانند آن را در آیات دیگر قرآن نیز مى خوانیم: «اِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدى»؛ (بر ما است که انسان را هدایت کنیم). (2)، (3)

پی نوشت:

(1). بعضى از مفسران بزرگ، مانند: «علامه طباطبائى» در «الميزان»، «قَصْد» را به معنى «قاصد» گرفته‏ اند كه نقطه مقابل «جائر» يعنى منحرف از حق است.
(2). سوره لیل، آیه 12.
(3). گرد آوري از کتاب: تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دارالکتب الإسلامیه، چاپ بیست و هفتم، ج 11، ص 191.