مصالحه و دست گردان خمس
فهرست این نوشتار:
مصالحه و دست گردان خمس
کسى که خمس بدهکار است و نمى‌تواند یکباره آن را بپردازد، مى‌تواند با دست گردان کردن آن با حاکم شرع (یعنی مرجع تقلید یا نماینده او) – در صورت صلاحدید- آن را از وى قرض بگیرد و سپس به تدریج بپردازد. یعنی آن شخص بعدا به صورت مثلا قسطی در حد توان به گونه ای که خمس ضایع نشود، خمس را بپردازد، البته نباید در مقدار و زمان کوتاهی کند.
لازم به ذکر است اگر در سالهای بعد خمسی بخواهد اقساط خمس سالهای گذشته را بدهد، باید از مالی که خمس به آن تعلق نگرفته بپردازد، یا اینکه خمس درآمد را کنار بگذارد و از این مال (خمس داده شده) خمس سال قبل را بپردازد. چونکه پرداخت خمس سالهای قبل جزء هزینه های سال بعد به حساب نمی آیید (مئونه نیست).
دست گردان خمس دو گونه است:
۱) آنکه شخص تمام مبلغ خمس را به حاکم شرع بپردازد و سپس آن را به قرض بگیرد.
۲) آنکه بخشی از خمس را که نزدش موجود است به حاکم بپردازد و حاکم پس از قبول ، آن را به وى قرض دهد، و سپس شخص براى بار دوم همان مبلغ را به حاکم (مرجع تقلید یا نماینده او) بپردازد و حاکم دوباره آن را به وى برگرداند و همین طور تا پرداخت همه‌ی مبلغ بدهکارى. در این صورت نیز تمامى مبلغ خمس، به عنوان قرض به ذمه‌ی شخص، منتقل مى‌شود و او بدهکار خمس به حاکم مى‌گردد. و پس از آن می تواند در اموال تصرف نمایید.
با وجود دستگردان دیگر بهانه ای برای افرادی که در انجام این واجب الهی کوتاهی می کنند، باقی نمی ماند.
مصالحه نیز به این معناست که شخص اگر اموال مشکوک داشته باشد یا سالها خمس نداده باشد و نداند چقدر خمس به اموال او تعلق می گیرد با حاکم شرع در این مورد مشورت و اجازه می گیرد و با پرداخت موارد یقینی و بخشی در مشکوک؛ در سایر اموال تصرف می کند.
[تصرف در اموال، بدون پرداخت خمس]
مسأله 1790 تا خمس مال را ندهد (1) نمی‌تواند در آن مال تصرّف کند (2) اگر چه قصد دادن خمس را داشته باشد.
(1) (بهجت): بعد از گذشت سال تا خمس مال خود را ندهد..
(2) (مکارم): و نیّت دادن خمس به تنهایی کافی نیست، همچنین نمی‌تواند خمس را به ذمّه بگیرد و در مال تصرّف کند و چنانچه تصرّف کند کار حرامی کرده و اگر آن مال تلف شود باید خمس آن را بدهد.
(گلپایگانی)، (صافی): مسأله بعد از تمام شدن سال و مستقر شدن خمس، تصرّف در مالی که خمس آن واجب شده بدون اذن حاکم شرعی جایز نیست.
(خوئی)، (تبریزی)، (سیستانی): مسأله کسی که خمس به مال او تعلق گرفت و سال بر او گذشت، تا خمس او را نداده است ((خوئی)، (تبریزی): و قصد دادن خمس را ندارد) نمی‌تواند در آن مال تصرّف کند ((خوئی)، (تبریزی): بلکه بنا بر احتیاط واجب اگر قصد دادن خمس را هم داشته باشد نیز چنین است).
(زنجانی): مسأله تصرّف کردن در مالی که خمس دارد تا یک پنجم آن باقی است، اشکال ندارد.
[به ذمه گرفتن خمس]
مسأله 1791 کسی که خمس بدهکار است (1) نمی‌تواند آن را به ذمه بگیرد یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرّف کند (2) و چنانچه تصرّف کند و آن مال تلف شود، باید خمس آن را بدهد (3)
(1) (فاضل): کسی که خمس به مالش تعلق گرفته..
(زنجانی): کسی که در مال وی خمس می‌باشد..
(2) (بهجت): مگر اینکه با حاکم شرع مصالحه کند یا از او اجازه بگیرد..
(3) (تبریزی): بلی، اگر به مجتهد عادل که از او تقلید می‌کند یا به وکیل او رجوع کند، ممکن است در بعضی از موارد به آن شخص دستگردان کند تا خمس به ذمّه منتقل شود.
(مکارم): رجوع کنید به ذیل مسأله
[تصرف در اموال با اجازه مرجع تقلید]
1790 مسأله 1792 کسی که خمس بدهکار است (1) اگر با حاکم شرع مصالحه کند (2) می‌تواند در تمام مال تصرّف نماید (3) و بعد از مصالحه (4) منافعی که از آن به دست می‌آید مال خود اوست (5)
(1) (زنجانی): کسی که در مال وی خمس می‌باشد..
(2) (خوئی): و خمس را به ذمّه بگیرد..
(فاضل): کسی که خمس به مالش تعلق گرفته اگر با مجتهد جامع الشّرایط مصالحه کند..
(سیستانی): اگر با حاکم شرع دستگردان کند و خمس را به ذمّه بگیرد..
(مکارم): اگر با حاکم شرع با در نظر گرفتن مصلحت مستحقین مصالحه و دستگردان کند..
(3) (اراکی): بقیّه مسأله ذکر نشده. (4) (سیستانی): بعد از دستگردان.. (5) (سیستانی): و باید به تدریج، بدهی خود را بپردازد، بنحوی که مسامحه نباشد.
(زنجانی): البتّه حاکم شرع نمی‌تواند خمس را به گونه‌ای که مطابق مصلحت مستحقّین نیست محاسبه یا مصالحه کند یا آن را ببخشد.
(گلپایگانی)، (صافی): مسأله کسی که خمس بدهکار است، اگر با اذن حاکم شرع خمس را به ذمّه بگیرد که بعد ادا نماید می‌تواند در تمام مال تصرّف نماید و منافعی که از آن بدست می‌آید مال خود اوست.
مسأله اختصاصی
(بهجت): مسأله 1413 اگر از مالی که خمس آن واجب شده ولی خمس آن را نپرداخته و به ذمّه هم نگرفته، سودی ببرد، مقداری از سود که در مقابل خمس آن مال است مال شخص نخواهد بود، و باید خمس اصل مال و تمام سودی که در مقابل خمس بدست آورده و خمس بقیّه سود را بدهد، مثلًا صد تومان مال خمس نداده داشته و از آن پنجاه تومان سود برده، بیست تومان بابت خمس اصل مال و ده تومان بابت سود این بیست تومان و هشت تومان بابت خمس چهل تومان باقیمانده، باید خمس بدهد.
[پرداخت خمس از خود مال یا معادل پولی]
مسأله 1789 بنا بر احتیاط واجب باید خمس مال حلال مخلوط به حرام را از عین همان مال بدهد. ولی خمس‌های دیگر را می‌تواند از همان چیز بدهد یا به مقدارِ قیمت ِ خمس که بدهکار است پول بدهد.
این مسأله، در رساله آیات عظام: (بهجت) و (مکارم) نیست
(اراکی): مسأله خمس مال حلال مخلوط به حرام و همچنین خمس‌های دیگر را می‌تواند از همان چیز بدهد یا به مقدارِ قیمت ِ خمس که بدهکار است پول بدهد.
(خوئی)، (تبریزی): مسأله انسان می‌تواند خمس هر چیز را از همان چیز بدهد، یا به مقدار قیمت خمس که بدهکار است، پول بدهد [1] و امّا اگر جنس دیگر بخواهد بدهد، محل ّ اشکال است، مگر آن که با اجازه حاکم شرع باشد.
(فاضل): مسأله انسان می‌تواند خمس هر چیز را از همان چیز یا قیمت آن را بدهد و امّا اگر
شاید این مطالب را هم بپسندید:
———————————–
[1] (زنجانی): ولی نمی‌تواند به مقدار قیمت خمس، از جنس دیگری بدهد مگر حاکم شرع آن را اجازه دهد.
(صافی): هر چند کفایت دادن جنس نیز بعید نیست. [پایان مسأله] (گلپایگانی): پول یا جنس دیگر بدهد. [پایان مسأله]
جنس دیگر بخواهد بدهد محل ّ اشکال است مگر آنکه با اجازه مجتهد جامع الشرائط باشد.
(سیستانی): مسأله انسان می‌تواند خمس چیزهایی که خمس بر آنها واجب شده است از همان چیزها بدهد یا به مقدار قیمت خمسی که واجب شده است، پول خمس داده شده بدهد و امّا اگر جنس دیگری که خمس در آن واجب نشده بخواهد بدهد، محل ّ اشکال است، مگر آنکه با اجازه حاکم شرع باشد.
[کسی که از اوّل تکلیف خمس نداده]
مسأله 1797 کسی که از اوّل تکلیف خمس نداده اگر از منافع کسب، چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته (1) باید خمس آن را بدهد (2) و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده، پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آنها را خریده لازم نیست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند که در بین سال خریده یا بعد از تمام شدن سال، بنا بر احتیاط واجب (3) باید با حاکم شرع مصالحه کند.
(1) (گلپایگانی)، (صافی): یک سال از منافع به دست آمده گذشته..
(خوئی)، (تبریزی): یک سال از وقت منفعت بردن گذشته..
(2) (بهجت): ولی اثاث خانه و چیزهای دیگری که نیاز داشته و مطابق شأن خود خریده، اگر بداند که از فایده در بین سال خود آنها را خریده، خمس واجب نیست؛ و اگر نداند که از منافع در بین سال خریده یا بعد از گذشت سال، احتیاطاً با حاکم شرع مصالحه نماید.
(3) (گلپایگانی)، (صافی)، (نوری): بنا بر احتیاط مستحب ّ..
(سیستانی): مسأله کسی که از اوّل تکلیف، یا برای مدّتی، مثلًا چند سالی خمس نداده، اگر از منافع کسب در بین سال چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از اوّل کاسبی او و اگر کاسب نباشد یک سال از وقت منفعت بردن گذشته باید خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها احتیاج دارد مطابق شأن خود خریده، پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فایده برده با فایده همان سال آنها را خریده و در همان سال از آن استفاده کرده است لازم نیست خمس آنها را بدهد، و اگر نداند بنا بر احتیاط واجب باید با حاکم شرع به نسبت احتمال مصالحه کند، یعنی اگر مثلًا 50 احتمال بدهد که خمس در آن واجب باشد 50 آن را خمس بدهد.
(فاضل): مسأله کسی که حساب سال نداشته و تا به حال خمس نداده است اگر فردی حقوق بگیر، کارمند یا کارگر است و با دستمزد خود اشیائی فراهم کرده که مطابق شأن و مورد نیاز است خمس ندارد و اگر چیزی تهیّه کرده که زائد بر شأن او است یا جزء مؤونه او محسوب نمی‌شود باید خمس آن را بدهد و همچنین اگر چیزی تهیّه کرده که می‌داند پول آن را قبل از خرید یک سال داشته است باید خمس آن را بدهد و اگر درآمد او از سرمایه‌ای تهیّه می‌شده که به آن خمس تعلق گرفته و پرداخت نشده مثلًا کارخانه‌ای داشته و خمس آن را نداده است باید خمس تمام اموال خود را بدهد.
(زنجانی): مسأله کسی که از اوّل تکلیف خمس نداده، اگر از منافع کسب، چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از بدست آوردن منفعت گذشته، باید خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آن احتیاج دارد بطور متعارف تهیّه کرده، پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آنها را خریده لازم نیست خمس آنها را بدهد. همچنین است اگر بعد از آن سال خریده ولی برای تهیّه آن لازم بوده فایده‌ای را که برده کنار بگذارد؛ و اگر وضعیت مال وی مشخص نباشد بنا بر احتیاط واجب باید با حاکم شرع مصالحه کند.
(مکارم): مسأله کسی که از اوّل تکلیف خمس نداده و درآمدهایی پیدا کرده و وسایلی برای زندگی خود خریده است و الآن متوجه وظیفه خمس شده و می‌خواهد تکلیف خود را درباره آن ادا کند و زندگی خود را پاک نماید اگر از منافع کسب، چیزی را که به آن احتیاج ندارد خریده و یک سال از خرید آن گذشته باید خمس آن را بدهد و اگر اثاث خانه و چیزهای دیگری که به آنها نیاز دارد مطابق شأن خود خریده، پس اگر بداند در بین سالی که در آن سال فایده برده آنها را خریده است لازم نیست خمس آن را بدهد و اگر نداند که در بین سال یا بعد از تمام شدن سال بوده بنا بر احتیاط واجب باید با حاکم شرع یا نماینده او مصالحه کند، یعنی تمام اموال مشکوک خود را حساب کرده و حاکم شرع بدهی او را از جهت خمس به مقداری تخمین می زند و با او مصالحه می‌کند و با پرداخت آن تمام اموالش پاک می‌شود.
مسائل اختصاصی
(مکارم): مسأله 1514 قرضهایی که بر ذمه انسان آمده خواه برای هزینه زندگی باشد یا خسارت و غرامت و یا غیر اینها، می‌تواند از درآمد سال آنها را ادا کند، ولی قرضهایی را که به اقساط می‌پردازد فقط قسطهایی را که در آن سال باید بپردازد جزء مخارج آن سال محسوب می‌شود.
(مکارم): مسأله 1522 لباس‌های متعدد و همچنین انگشتر و زیور آلات و وسایل مختلف زندگی، اگر همه آنها مورد نیاز و در حد شأن او باشد و از درآمد همان سال تهیّه شده باشد خمس ندارد، ولی اگر زاید بر نیاز و شأن باشد مقدار زیادی خمس دارد.
(مکارم): مسأله 1523 پولی را که خرج خریدن وسایل حرام می‌کند (مانند انگشتر طلا برای مرد و وسایل لهو و لعب) خمس دارد.
(مکارم): مسأله 1524 حقوق بازنشستگی و یا مبلغی که به عنوان بازخرید کار داده می‌شود جزء درآمد همان سال محسوب می‌گردد و اگر چیزی تا آخر سال از آن باقی نماند خمس ندارد، امّا اگر اضافه بماند خمس دارد.
(مکارم): مسأله 1525 جوایزی که به پس اندازها تعلق می‌گیرد اگر قراردادی میان پس انداز کننده و پس انداز گیرنده نباشد حلال است و بنا بر احتیاط واجب با گذشتن سال خمس آن واجب می‌شود، این در صورتی است که پس انداز کننده خود را طلبکار جایزه نداند، بلکه پس انداز گیرنده شخصاً برای تشویق پس انداز کنندگان جوایزی می‌دهد.
[پرداخت خمس سال گذشته از درآمد سال بعد]
مسأله 1852 اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او یا با سیّد، دست گردان کند 1 و بخواهد در سال بعد بپردازد، نمی‌تواند از منافع آن سال کسر نماید، پس اگر مثلًا هزار تومان دست گردان کرده و از منافع سال بعد دو هزار تومان بیشتر از مخارجش داشته باشد، باید خمس دو هزار تومان را بدهد، و هزار تومانی را که بابت خمس بدهکار است، از بقیّه بپردازد.
این مسأله در رساله آیات عظام: (اراکی)، (گلپایگانی)، (خوئی)، (تبریزی)، (زنجانی) و (سیستانی) نیست
(1) (مکارم): اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او دستگردان کند..
(فاضل): مسأله اگر خمس را با مرجع تقلید خود یا وکیل او دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد اگر عین چیزی که خمس به آن تعلق گرفته باقی باشد باید خمس خمس را هم بدهد و در حقیقت 14 آنچه که موجود است به عنوان خمس بدهد مثلًا اگر صد هزار تومان موجود بوده و خمس آن را دستگردان کرده مبلغ بیست و پنج هزار تومان بدهد و اگر عین چیز متعلق به خمس مصرف شود و از بین برود پرداخت همان مبلغ کافی است و لازم نیست خمس آن را بدهد.
(مکارم): مسأله 1584 اگر خمس را با حاکم شرع یا وکیل او دستگردان کند و بخواهد در سال بعد بپردازد نمی‌تواند از منافع آن سال کسر کند، مثلًا اگر دو هزار تومان خمس بدهکار است و از منافع سال بعد بیست هزار تومان بیشتر از مخارجش دارد باید خمس بیست هزار تومان را بدهد و دو هزار تومانی که از باب خمس بدهکار است از بقیّه بپردازد.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
مطابق نظر آيت الله سيستاني
پرسش: من کاسبم سال هاست کار می کنم ولی تابه حال خمس ام را حساب نکردم سال خمسی من کی است؟
چه چیزهایی باید هر سال حساب کنم؟
خمس سالهای قبل که تابه حال پرداخت نکردم چی؟
اگر یادم نباشد که مازاد سرمایه من در سالهای قبل چه مقدار بوده چیکار کنم؟
ابا بر وسایل شخصی (غیر از سرمایه کار) مانند ماشین، فرش، لباس، یا خانه شخصی که میخریم خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ:
اولین روز شروع به کار، سرسال شما است و هرسال در آن روز باید خمس آنچه را باقى مانده است بپردازید چه پول نقد باشد و چه مواد مصرفى، مانند آذوقه اى که باقى مانده و همچنین اثاث و لباس و مانند آن، اگر در سال اول خرید از آن استفاده نشده باشد.
و نسبت به سالهاى گذشته که خمس نداده اید باید همین محاسبه را انجام دهید چـون آنچه سر سال بـاقى مى مانده و بدون پرداخت خمس مصرف نموده اید خمس آن در ذمه شما باقى است .
و اگر مقدار خمسى که به ذمه است مشکوک بود نسبت به مقدار معلوم باید بپردازید هر چند تدریجا و نسبت به مقدار مشکوک بنا بر احتیاط واجب باید با وکیل مرجع مصالحه کنید به این صورت که اگر احتمال وجوب خمس در مبلغى ۵۰% باشد نصف خمس آن مبلغ را بپردازید .
و اما خانه و اثاث و ماشین و سایر وسایل زندگى را اگر با درآمد سال خریده و استفاده نموده اید خمس ندارد.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.
- سال خمسى چيست
- چگونه خمس را حساب مي كنند
- نيت خمس
- سال خمسى مجرد
- سال خمسي بر اساس قمري يا شمسي
- تغيير سال خمسي
- محاسبه خمس اجناس به قيمت روز يا خريد
- حساب كردن پول مخمس بجاي غير مخمس
- خمس افراد نابالغ
- خمس وسایلی که استفاده نشده است
- خمس وسیله ای که به آن نیاز نداریم
- آیا پول فروش وسایل منزل خمس دارد
- تکلیف کسی که تاکنون خمس نداده چیست
- پرداخت خمس بصورت قسطی
- پدر یا همسر خمس نمی دهد
مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس چیست مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خمس مصالحه و دست گردان خم
با سلام
فردی که دو درآمد دارد و فقط به یکی از آنها خمس تعلق می گیرد، می تواند برای پرداخت خمسش از درآمدی که خمس به آن تعلق نمیگیرد، برای خمسش برداشت کند؟
سلام علیکم
به تمام درآمد ها کسب خمس تعلق می گیرد.
اگر کسی دو مال دارد که یکی از آنها خمسش داده شده یا خمس به آن تعلق نمی گیرد و مال دیگری دارد که درآمد کسب هست، می تواند در بین سال خمسی از درآمد کسب خرج کند و مالی که خمس آن داده شده را پس انداز نماید، اشکال ندارد.
وفقکم الله لکل خیر