روش علاقه به قرآن
در اين باره مفيد به نظر مى رسد كه شناخت خود را نسبت به قرآن افزايش دهيد. براى شناخت قرآن و بهره مندى بيشترنيز بايد مراحلى را طى كرد از آن جمله:. 1 آشنايى با اهداف قرآن و محورهاى اساسى آن.. 2 آشنايى با ابزار و شرايط فهم قرآن. 3 رعايت آداب قرآن. 4 رفع موانع فهم قرآن. در اين نوشتار به توضيح مختصر درباره هر كدام مى پردازيم. برخوردارى و بهره مندى هر چه بيشتر از معارف ژرف و عميق قرآن نيازمند به تحصيل مقدمات، شرايط و رعايت نكات و آدابى است كه تحت عنوان روش برخورد با قرآن به طور خلاصه به آن مى پردازيم. الف. شناخت قرآن در محورهاى كلى:
اينكه هدف آن چيست؟ مخاطب چه كسى؟ و مطالب آن چگونه است؟ نقش بسزائى در نحوه برخورد انسان با قرآن و فهم مطالب آن ايفا مى نمايد.
هدف اين كتاب عظيم الشأن هدايت و مخاطب آن همه انسانها و به تعبير خود قرآن «ناس» مى باشد كه در سوره مباركه ابراهيم (ع) تصريح به آن شده است: «الر كتاب انزلناه اليك لتخرج الناس من الظلمات الى النور باذن ربهم الى صراط العزيز الحميد» محتوى اين كتاب عظيم الشأن از 2 عنصر تبيين گرى و دعوت گرايى برخوردار بوده كه با برخوردارى از اين دو روش محتواى آن از يك نگاه كلى در محورهاى ذيل جمع بندى مى شود:
1 بخشى از آيات در راستاى دعوت به خداشناسى و توحيد در ابعاد مختلف آن و معرفى اسماء و اوصاف خداوند تبارك و تعالى است كه از آن جمله آيات 21 تا 24 سوره حشر آيات 1 تا 6 سوره حديد، آيه 255 بقره مى باشد.
2 معادشناسى و معرفى حيات اخروى در مراحل و منازل مختلف مرگ، عالم برزخ قيامت كبرى و بهشت و جهنم كه حدود يك سوم از آيات قرآن كريم به اين محور اختصاص يافته است كه اين خود نشان از اهميت و نقش ويژه مباحث معادشناسى در فرآيند هدايت و سعادت است.
3 دعوت به تهذيب نفس و تطهير باطن كه از شرايط لازم رسيدن به هدف نهائى يعنى خروج از ظلمات به سوى نور و تقرب الى الله است از راه الف) دعوت به ايمان و جميع مراتب آن ب) دعوت به تقوى و جميع مراتب آن.
4 قصص انبياء، اوليا و حكماء و تببين نحوه تربيت آنها را و چگونگى تربيت مردم سرگذشت جنگها و برخورد كفار با اهل ايمان و مقابله اهل ايمان، آنها نيز در اين بخش جاى مى گيرد.. 5 آيات الاحكام كه در اين بخش احكام و وظايف عملى مسلمان، از عبادات، معاملات و اجتماعيات مثل نماز و روزه و خمس و جهاد و بيع و نكاح و… اشاره شده كه تفصيل و جزئيات آن توسط فرمايشات پيامبر عظيم الشأن و سخنان ائمه اطهار (ع) تبيين مى گردد. همچنين مندرج مى گردد آياتى كه مربوط به آداب اجتماعى مسلمانان مى شود. ب. تحصيل و فراهم ساختن ابزار و شرايط لازم:
براى استفاده از قرآن در مراحل و مراتب مختلف تلاوت، ترجمه، تفسير. براى تلاوت قرآن تنها دانستن قواعد روخوانى و براى مرتبه عالى تر قواعد تجويد كافى است ولى براى دست يابى به ترجمه نمودن آيات، تحصيل ادبيات عرب به ويژه در شاخه هاى صرف، نحو، لغت و معانى نيز لازم است و اما براى برخوردارى از فهم تفسير قرآن و توان تفسير نمودن قرآن علاوه بر دانش ادبيات عرب، تسلط كامل بر آيات قرآن، طرح سؤال، حلم در مقابل سؤال، تفكر و تدبر در آيات و مقاصد آن، توجه به آراء و نظريات مفسران و از همه مهمتر طهارت دل و تهذيب نفس از آلودگى از جمله شرائط و ابزار ضرورى براى فهم تفسيرى قرآن مى باشد.
1 تسلط كامل بر آيات) از آنجا كه در برخى موارد آيات قرآن ناظر بر يكديگر و مفسر و مبين همديگر هستند تسلط كامل بر آيات نقش مؤثرى در فهم آيات ايفا كرده راه يابى به آيات هم آهنگ و هم محتوى كه در پرتو تسلط بر آيات ميسر مى گردد توضيح و تفسير واضحى از آيات را به ارمغان مى آورد. و شايد يكى از اسرار تأكيد بر تلاش هاى مكرر قرآن كه سيره اولياءاى نيز بر آن قرار گرفته است تسلط كامل بر قرآن پيدا كردن است.
2 طرح سؤال) از جمله بهترين شيوه ها براى به نطق كشيدن آيات و بدست آوردن ظرافتهاى محتواى قرآن اين است كه از چينش الفاظ آيات، انتخاب واژه ها، ترتيب آيات و پرس و جو كنيم و يا اينكه با طرح سؤال هاى كلى در جستجوى پاسخ آن از قرآن باشيم. بعنوان مثال در جستجوى اين باشيم كه خداوند شگردهاى شيطان را در قرآن چگونه بيان كرده است و با اين نگاه آيات را مورد مداقه قرار دهيم.. 3 حلم در مقابل سؤال) مهمترين مسأله بعد از طرح سؤال حلم و خويشتن دارى در مقابل سؤال است بدين معنا كه عجله در يافتن پاسخ بدون رعايت قواعد ادبى و لغوى ننماييم و چيزى را بدون قراين و شواهد به قرآن اسناد ندهيم كه در اين صورت در معرض خطر تفسير به رأى قرار خواهيم گرفت.. 4 تفكر و تدبر در آيات و مقاصد آن) براى پاسخ به سؤالات مطرح شده و يا قطع نظر از آن براى فهم آيات عنصر تفكر و تعقل مهمترين نقش را ايفا مى كند. عليرغم اينكه بسيارى از آيات در نگاه اول براى عموم انسان ها قابل درك و فهم است ولى ظرافت ها و لطافت هاى آن موقوف بر تفكر و تأمل است و از اين روست كه قرآن خود به طور مكرر و مؤكد ما را دعوت به تفكر در قرآن مى كند. و پر واضح است كسى مى تواند در آيات به تفكر نشيند كه مواد اوليه براى تفكر براى او حاصل باشد كه از آن جمله است دانستن قواعد عربى- دانستن معنا و مفهوم واژه ها و الفاظ و برخى ديگر از زمينه هاى تفسيرى همچون شأن نزول آيات و غيره… لازم به يادآورى است طرح سؤال كه به توضيح آن نيز پرداختيم نقش مهمى در جهت گيرى تفكر، آغاز و انجام آن است.. 5 توجه به آراء و نظرات مفسران محصول تفكر ما نتايج و برداشتهايى خواهد بود كه مستند به مبادى لغوى و ادبى خواهد بود و براى اطمينان از اين نتايج و برداشتها سزاوار است بعد از نتايج كه در مرحله بعد به آراء و انظار مفسرين مراجعه نموده و اين نتايج و برداشتها را با آن آراء و انظار مقايسه نموده نقاط ضعف يا قوت را دريابيم.
6 طهارت دل) تحصيل صفا و طهارت دل از جمله شرايط لازم و قطعى و ضرورى است كه اساسى ترين نقش در فهم قرآن داشته تفكرات ما نيز تحت الشعاع آن قرار مى گيرند. قرآن خود از اين حقيقت پرده برداشته و تصريح مى كند كه «لا يمسه الا المطهرون» همانگونه كه تشريعا بدون طهارت دست زدن به خطوط قرآن ممنوع است تكوينا نيز كسى كه از طهارت و صفاى دل برخوردار نيست به آن سعادت عظيم و دقيق قرآن دست رسى نخواهد داشت.
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد
كه دار الملك ايمان را ببيند خالى از غوغا
ج) رعايت آداب تلاوت و مطالعه قرآن:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
از جمله امورى كه موجب كيفيت بخشيدن به اعمال و به تبع آن موجب لذت بخشى اعمال مى گردد رعات آداب مى باشد.
و به عبارتى ديگر انسان نسبت به عملى شائق و مشتاق خواهد بود كه از كيفيت عالى برخوردار باشد با آداب انجام شود. پس رعايت آداب موجب كيفيت و كيفيت، موجب شيرين شدن عمل و شيرينى عمل، موجب جذابيت و بهره هاى بيشترى مى گردد. اينك در برخورد با قرآن هنگام تلاوت و مطالعه آن و به منظور برخوردارى از بهره هاى وافر هدايتى آن مى بايست آداب لازم را رعايت كنيم كه اين آداب برخى ظاهرى و برخى معنوى هستند. آداب تلاوت قرآن:
1 تحصيل طهارت كه همان وضو گرفتن يا غسل است و همچنين مسواك زدن. قرآن عظيم الشأن مى فرمايد: «لا يمسه الا المطهرون»، (واقعه/ 79). و پيامبر گرامى اسلام مى فرمايد: «نظفوا طريق القرآن قيل يا رسول الله و ما طريق القرآن قال افواهكم قيل بماذا؟ قال بالسواك».
2 استعاذه: پناه بردن به خدا از شر شيطان و تحفظ از برداشتهاى سوء و ناصواب «فاذا قرائت القرآن فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم»(1). 3 بسمله: جارى ساختن «بسم الله الرحمن الرحيم» بر زبان.
4 تعظيم و احترام: از جمله آدابى كه تأثير در استفاده از قرآن دارد عظيم شمردن قرآن در دل است به اين معنا كه آن را نظير كتاب هاى معمولى ندانيم بلكه قرآن را حقيقتى زنده دانسته كه ناظر به باورهاى وجودى انسان است كه اين كتاب وجود كتبى آن است. از جمله عواملى كه موجب تعظيم و بزرگداشت قرآن مى شود اين است كه بدانيم و توجه كنيم محتواى اين كتاب سخن چه كسى است؟ حامل آن كيست؟ حافظ آن كيست؟ شارحان و مفسران آن چه كسانى هستند؟ پرواضح است كه بزرگ دانستن و اهتمام ويژه داشتن تأثير بسزائى در استفاده و نحوه آن دارد.
5 نظر تعليم و تعلم داشتن: گرچه تلاوت قرآن خود داراى ثوابهاى فراوان و پاداشهاى ارزشى است ولى بايد ديد تعليم و تعلم را نيز فراموش نكرد و با آن هدف زانوى ادب بر خوان قرآن زد.
6 حضور قلب و خشوع: در صورتى مى توانيم بهره هاى وافر از تلاوت قرآن ببريم كه ادب حضور و خشوع را رعايت كنيم كه اين خود محتاج لطف الهى و همت و اهتمام شخص تالى و قارى است.
7 تفكر و تدبر در آيات: كه نقش مؤثرى در بيدارى دل و فهم معارف دارد كه توضيح ان را ذكر كرديم.
8 تطبيق آيات بر خود و جبران كمبودها و يا درمان دردها. يعنى وقتى آيات در مورد ويژگيهاى اهل ايمان تلاوت مى كنيم نظرى نيز بر خود افكنده وضعيت خود را با شاخص هاى قرآنى بررسى كنيم كه اگر ضعف و كمبودى داريم در صدد جبران آن با راهكارهاى قرآن برآيم و اگر نزديك به آن شاخص ها هستيم از خداوند توفيق بيشتر طلبيدن. شاكر باشيم. د. برطرف كردن موانع فهم صحيح قرآن:
برخى از مهمترين موانع و حجاب هاى فهم قرآن عبارتند از:
1 حجاب غرور و خودبينى كه مانع نزديك شدن به قرآن، تلاوت و تفكر در قرآن مى گردد.
2 حجاب آراء باطله و عقايد باطلى كه از قبل در ذهن رسوخ كرده.. 3 حب دنيا. 4 گناهان و معاصى كه علاوه بر آثار سوئى كه در زندگى دنيوى نيز دارد جلوى فهم صحيح را نيز مى گيرد.
(1) (نحل، آيه 98).
پرسمان
