رابطه توجيه هدف با وسيله و نظريه نسبيت اخلاق
آيا بين توجيه هدف با وسيله و نظريه نسبيت اخلاق رابطه اى وجود دارد؟ لطفا به طور كامل و جامع توضيح دهيد
نسبيت در اخلاق يعنى اينكه هيچ خلقى به طور كلى و مطلق خوب يا بد نيست. يك صفت در يك زمان و مكان خاص ممكن است خوب باشد و در شرايطى ديگر ممكن است بد باشد. (مجموعه آثار شهيد مطهرى، ج 16، ص 77 و ج 21 ص 184) و مراد از اين جمله كه «هدف وسيله را توجيه مى كند (مباح مى كند)» اين است كه اگر هدف مقدس و خوب باشد در آن صورت هر كارى كه ما را به آن هدف مى رساند نيز خوب خواهد بود و اگر عملى ما را از رسيدن به آن هدف باز دارد آن علم بد خواهد بود.
اين جمله را دو گونه مى توان تفسير كرد:
1 اگر كسى به مطلق بودن اخلاق معتقد باشد يعنى معتقد باشد كه صفات اخلاقى نسبى و تابع شرايط نيستند و آن گاه بگويد كه «هدف وسيله را مباح كند» در آن صورت منظور او اين خواهد بو كه مطلق بودن اخلاق (صفات اخلاقى و خلقيات) مستلزم مطلق بودن فعل اخلاقى نيست. اخلاق ثابت است اما فعل اخلاقى ممكن است به يك اعتبار خوب باشد و به يك اعتبار ديگر بد باشد. مثلا خم شدن در مقابل يك شخصى براى تعظيم او خوب است اگر آن شخص لايق تعظيم باشد و بد است اگر آن شخص لايق تعظيم نباشد. اصل تكريم انسان صالح و عدم تكريم انسان ناصالح يك اصل ثابت است ولى خم شدن براى تعظيم به خودى خود نه خوب است و نه بد و بستگى به متعلق دارد. اگر اين تفسير باشد روشن است كه به هيچ وجه مستلزم نسبيت اخلاق نخواهد بود. مراد گوينده از جمله «هدف وسيله را مباح مى كند».
2 اما اگر مراد گوينده اين باشد كه نه تنها فعل اخلاقى كه صفات اخلاقى نيز درخوب و بد بودن تابع اهداف هستند. شكى نيست كه اين سخن سر از نسبيت اخلاق در خواهد آورد. طبق اين بيان اگر تكريم فاسق ما را به هدفمان برساند خوب خواهد بود و به نحو اولى خم شدن در مقابل او براى تعظيم او نيز خوب خواهد بود. با اين بيان همه صفات اخلاقى نسبى خواهند بود چرا كه هر صفت اخلاقى- چه خوب و چه بد (از نظر قائلان به مطلق بودن اخلاق)- مى تواند به عنوان وسيله براى يك هدف واقع شود. بنابراين هر صفت اخلاقى مى تواند خوب باشد و همچنين هر صفت اخلاقى مى تواند مانع از رسيدن ما به يك هدف باشد فلذا هر صفت اخلاقى مى تواند بد باشد و اين يعنى نسبيت اخلاق. اين گونه اخلاق از جهاتى شبيه اخلاق سودگرايان (پراگماتيستهاست) و از جهاتى نيز شبيه اخلاق ماكياولى است.
پرسمان/.
