در قرآن واژه «قره العین» در چند معنا به کار رفته است

معانی واژه «قرة العين» در قرآن

پرسش : در قرآن واژه «قره العین» در چند معنا به کار رفته است؟

پاسخ اجمالی

«قرة العين» به معنی نورچشم است و عرب به آنچه مايه خوشنودى و سرور است، قرة العين گويد. در قرآن در مورد کودکی حضرت موسی(ع) و در مورد همسر و فرزندان و همچنین نماز شب قرة اعین به کار رفته است.

پاسخ تفصیلی

در فارسى، کلمه «قره العین» را به نور چشم ترجمه مى کنند و در عربى معنى کنایه اى دارد و صاحب «مفردات» گوید: «قَرَّتْ عینُهُ» یعنى «سُرَّت»؛ (مسرور شد) و لذا به آنچه مایه خوشنودى و سرور است، قره العین گویند(1) از این رو به فرزند خوب «قره العین» گویند؛ چون سرمایه سُرور و مسرّت والدین است و بوسیله آن گویا نور چشم آنها زیاد مى شود.
در قرآنیک مرتبه واژه «قُرَّتُ عَیْنٍ» آمده و آن در داستان حضرت موسى(علیه السلام) است. وقتى کودک بود و به دستور فرعون از آب گرفته شد؛ (زن فرعون به فرعون گفت: این کودک را مکش که مایه سُرور من و تو است)؛ «وَ قَالَتِ امْرَاَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَیْنٍ لِّی وَ لَکَ لَاتَقْتُلُوهُ»(2)

و دو مرتبه به شکل «قُرَّهَ اَعْیُنٍ» آمده: یکى در مورد بندگان مقرّب الهى است که به خداوند مى گویند: (به ما همسران و فرزندانى ده که مایه سرور باشد)؛ «رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ اَزْوَاجِنَا وَ ذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ اَعْیُنٍ»(3) و دیگرى در مورد نمازشب است که خداوند مى فرماید: (هیچ کس نمى داند براى شب زنده داران [کسانى که نمازشب مى خوانند] چه مایه سُرور و ابتهاجى قرار داده شده، و این جزاى عمل آنهاست)؛ «فَلاَتَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا اُخْفِىَ لَهُمْ مِّنْ قُرَّهِ اَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ»(4).
در قرآن«تَقَرَّ عَینُهَا» نیز در دو مورد درباره حضرت موسى(علیه السلام) آمده که: «رَجَعنَاکَ اِلَى اُمِّکَ کَى تَقَرَّ عَینُهَا وَ لَاتَحزَنَ»(5)، «رَدَدنَاهُ اِلَى اُمِّهِ کَى تَقَرَّ عَینُهَا وَ لَاتَحزَنَ»(6)؛

(رد کردیم موسى را به مادرش تا مایه سرور او شود و اندوهگین نباشد)

و یک مورد هم «تَقَرَّ اَعیُنُهُنَّ» دارد که در مورد زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است: «ذَلِکَ اَدنَى اَن تَقَرَّ اَعیُنُهُنَّ»(7)؛        (این نزدیکتر است به این که موجب سرور آنها شود).

در این آیه«حق قسم» را از پیامبر(صلی الله علیه و آله) برداشت، حق قسم آن است که شوهر اوقات خود را در میان همسران به طور عادلانه تقسیم کند، اگر یک شب نزد یکى از آنها است شب دیگر نزد دیگرى باشد و نباید تفاوتى از این نظر بین آنها باشد و این، یکى از احکام اسلامى است که در فقه مورد بررسى قرار گرفته شده است.
پیامبر(صلی الله علیه و آله) به علت شرائط خاص خصوصاً در زمانى که در مدینه بود، و هر ماه تقریباً یک جنگ بر او تحمیل مى شد و در این زمان همسران متعدد داشت، رعایت حق قِسم به حک مآیه فوق از او ساقط شد، و مى توانست هرگونه اوقات خود را تقسیم کند، هر چند او با این حال حتى الامکان مساوات و عدالت را [چنانکه در تواریخ اسلامى است] رعایت مى کرد.

این مطلب را خداوند براى رفع غم همسران[پیامبر] که ناراحتى مى کردند و گاه رقابت داشتند بیان کرد چرا که حالا مى دانستند این یک حکم الهى است ولذا در برابر آن تسلیم مى شدند و نیز می دانستند حکمى است عمومى براى همه زنان پیامبر(صلی الله علیه و آله).(8)

پی نوشت:

(1). المفردات في غريب القرآن، راغب اصفهانى، حسين بن محمد، تحقيق: صفوان عدنان داود، دارالعلم- الدار الشامية، دمشق، بيروت، 1412 قمری، چاپ: اول، ص 662، (ماده «قرّ»).(2). سوره قصص، آيه 9.
(3). سوره فرقان، آيه 7.
(4). سوره سجده، آيه 17. (براى توضيح بيشتر به تفسير نمونه، مكارم شيرازى، ناصر، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 شمسی، چاپ: اول، ج ‏17، ص 148، (تفسير: پاداش هاى عظيمى كه هيچ كس از آن آگاه نيست توضيحاتى دارد).
(5). سوره طه، آيه 40.
(6). سوره قصص، آيه 13.
(7). سوره احزاب، آيه 51.
(8). گردآوری از کتاب: اخلاق اسلامى در نهج البلاغه، مكارم شيرازى، ناصر، تهيه و تنظيم: اكبر خادم الذاكرين‏، نسل جوان‏، قم‏، 1385 شمسی، چاپ: اول‏، ج 2، ص 305.