توصیه قرآن کریم به عدم پرخوری برای حفظ سلامت
عدم اسراف و پرخوری
قرآن کریم برای تغذیه، یک اصل کلی و فراگیر را قرار داده و آن عدم اسراف است: «كُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفين »148؛ «بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید همانا خداوند اسراف کاران را دوست ندارد».
در آیه ای دیگر ضمن برشمردن انواع خوردنیهایی که از راه زراعت به دست می آید، از اسرافکاری، منع می کند: «وَ هُوَ الَّذي أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشاتٍ وَ غَيْرَ مَعْرُوشاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفاً أُكُلُهُ وَ الزَّيْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشابِهاً وَ غَيْرَ مُتَشابِهٍ كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذا أَثْمَرَ وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِهِ وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُسْرِفينَ»149؛
« اوست كه باغهاى نیازمند داربست و غیر نيازمند به داربست را آفريد همچنين درخت خرما و انواع زراعت را كه از نظر ميوه و طعم با هم متفاوتند و (نيز) درخت زيتون و انار را كه از جهتى به هم شبيه و از جهتى تفاوت دارند. از ميوه آن به هنگامى كه به ثمر مى نشيند، بخوريد و حقّ آن را به هنگام درو بپردازيد و اسراف نكنيد كه خداوند مسرفان را دوست ندارد».
«اسراف» در لغت به معنی خروج از حد تعیین شده برای افعال انسان است150 که ضد آن، اعتدال و میانه روی در کارها است. كلمه «اسراف» كلمه بسيار جامعى است كه هر گونه زياده روى در كميت و كيفيت و بيهوده گرايى و اتلاف و مانند آن را شامل مى شود و اين روش قرآن است كه به هنگام تشويق به استفاده كردن از مواهب آفرينش، فورا جلو سوء استفاده را گرفته و به اعتدال توصيه مى كند151.
از مصادیق بارز اسراف در تغذیه، زیاده روی در خوردن و به عبارتی پرخوری است. این صفت در قرآن مذموم شمرده شده و همانطور که در آیات فوق دیدیم، خداوند متعال، اسرافکاران را دوست نمیدارد؛ حتی این عمل، خشم و غضب خداوند متعال را در پی دارد: «كُلُوا مِنْ طَيِّباتِ ما رَزَقْناكُمْ وَ لا تَطْغَوْا فيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبي وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبي فَقَدْ هَوى »152؛ «بخوريد از روزيهاى پاكيزه اى كه به شما داده ايم و در آن طغيان نكنيد كه غضب من بر شما وارد شود و هر كس غضبم بر او وارد شود، سقوب مى كند».
در این آیه، از واژه «طغیان» استفاده شده که در لغت به معنای تجاوز از حد و مرز تعیین شده است153؛ از این رو مترادف با اسراف می باشد. ضمیر در «فيهِ» به «اکل» یعنی خوردن برمیگردد؛ بنابراین آیه می فرماید: در خوردن از حد تجاوز نکنید چرا که این کار، غضب خدا را در پی دارد و عاقبت کسانی که به غضب خدا دچار میشوند، مشخص است. البته طغیان در خوردن می تواند مصایق دیگری نیز داشته باشد، همانگونه که برخی از مفسرین، آن را به کفران نعمت و ناسپاسی، تفسیر کرده اند154.
در توصیف کافران آمده است که آنها در دنیا همانند حیوانات میخورند: «وَ الَّذينَ كَفَرُوا يَتَمَتَّعُونَ وَ يَأْكُلُونَ كَما تَأْكُلُ الْأَنْعامُ وَ النَّارُ مَثْوىً لَهُم »155؛ «كافران از متاع زودگذر دنيا بهره مى گيرند و همچون چهارپايان مى خورند، و سرانجام آتش دوزخ جايگاه آنهاست ».
چه این خوردن کافران بدون قدرشناسی از خداوند روزی دهنده باشد یا توجهی به حلال و حرام بودن غذا نداشته باشند و چه همانند حیوانات تا جایی که بتوانند بخورند و شکمهایشان را پر کنند؛ همچنانی که در جهنم نیز شکمهای خود را از درخت زقوم پر میکنند و همانند شتران تشنه، از حمیم دوزخ مینوشند: ثُمَّ إِنَّكُمْ أَيُّهَا الضَّالُّونَ الْمُكَذِّبُونَ لَآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ فَمالِؤُنَ مِنْهَا الْبُطُونَ فَشارِبُونَ عَلَيْهِ مِنَ الْحَميمِ فَشارِبُونَ شُرْبَ الْهيمِ»156؛ « سپس شما اى گمراهان تكذيب كننده! قطعاً از درخت زقّوم مى خوريد و شكمها را از آن پر مى كنيد و روى آن از آب سوزان حمیم مى نوشيد و همچون شتران مبتلا به بيمارى عطش، از آن مى آشاميد».
در روایات نیز پرخوری به شدت مذمت شده و ریشه تمام بیماریها دانسته شده است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «إِيَّاكُمْ وَ الْبِطْنَةَ فَإِنَّهَا مَفْسَدَةٌ لِلْبَدَنِ وَ مَوْرَثَةٌ لِلسَّقَمِ وَ مَكْسَلَةٌ عَنِ الْعِبَادَةِ»157؛ «از پرخوری بپرهیزید چرا که باعث تباهی بدن و موجب بیماری و کسالت در عبادت می شود» و نیز فرمودهاند: «مَا مَلَأَ آدَمِيٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْن»158؛ «انسان هیچ ظرفی را بدتر از شکم، پر نکرده است».
امروزه مضرات پرخوری و چاقی بر کسی پوشیده نیست و همگان از آن آگاهی دارند. چاقی از طریق اثرات بد مکانیکی، متابولیسمی و فیزیولوژیکی بر فعالیت طبیعی بدن اثر گذاشته و به آن آسیب میرساند و بیماریهای ثانویه وخیمی ایجاد می کند که زندگی را به مخاطره میاندازند. در اثر این بیماریها، زندگی عادی مختل شده و عمر کوتاه می شود. برخی از این بیماریها عبارتند از:
1. بیماری قلبی
احتمال ابتلا به بیماری قلبی در افرادی که چاقی مفرط دارند تقریباً ۶ برابر افرادی است که وزن طبیعی دارند. امروزه بیماری قلبی علت اصلی مرگ و میر انسانها است و افراد چاق، زودتر به بیماری قلبی دچار میشوند و زندگی آنان کوتاهتر است.
2. فشار خون بالا
فشار خون بالا (Hypertension)، عارضه‌ای است که در آن فشار خون به طور مزمن بالاتر از حد طبیعی است. این عارضه که در افراد چاق، رواج بسیار بیشتری دارد، به آسیب دیدگی رگهای خونی سرتاسر بدن منجر شده و زمینه ساز سکته مغزی، آسیب دیدگی کلیه و سفت شدن سرخرگها است.
3. کلسترول خون بالا
مقادیر کلسترول معمولاً در افرادی که چاقی مفرط دارند بالاست. کلسترول بالا عامل دیگری است که زمینه ابتلا به بیماری قلبی و عروقی را فراهم می کند.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
4. دیابت
احتمال ابتلا افراد چاق به دیابت نوع ۲ یا دیابت بزرگسالان (که در گذشته دیابت ناوابسته به انسولین نامیده میشد) ۴۰ برابر است. بالا رفتن قند خون که ویژگی اصلی دیابت است به آسیب دیدگی بافتهای تمام بدن منجر می شود. دیابت علت اصلی نابینایی بزرگسالان، علت عمده نارسایی کلیه و علت بیش از نیمی از تمام قطع عضوها است.
5. سندرم آپنه (بی دمی) خواب
آپنه (apnea) یا قطع شدن تنفس هنگام خواب، معمولاً در افراد چاق به دلیل فشرده شدن گردن روی می دهد که راه هوا را به ریه ها میبندد. آپنه خواب به خرناسهای بلند می انجامد و در میان خرناسها فواصل زمانی انسداد کامل وجود دارد که در طول آن هیچ هوایی وارد ریه ها نمی شود. فردی که خوابمی تواند منجر به فشار خون بالا، اختلالات ضربان قلب و مرگ ناگهانی ش است معمولاً خود اصلاً متوجه این موضوع نمی شود یا فقط میداند که خوب نمیخوابد و دائماً در طول شب بیدار می شود. این عارضه ود.
6. نارسایی تنفسی
افراد چاق احساس میکنند که ورزش موجب به تنفس افتادن بسیار سریعشان می شود و حتی هنگام انجام فعالیت های عادی به نفس نفس میافتند. در افراد چاق اندازه ریه ها کوچکتر می شود و دیواره قفسه سینه بسیار سنگین و بالا آمدن آن دشوار میگردد.
7. سوزش معده
اسید جزیی از معده است و معده آن را برای کمک در هضم غذا تولید می کند و تا زمانی که در معده قرار دارد به ندرت مشکلی ایجاد می کند. هنگامی که اسید از دریچهای سست یا سنگین در بالای معده به درون مری تراوش می کند نتیجه آن «رفلاکس معدوی – مروی» (Gastroesophageal reflux) نام دارد. در این بیماری، سوزش مری به وسیلۀ اسید قوی معده است. این وضعیت اغلب در شب و به ویژه پس از یک وعده غذایی سنگین یا دیر هنگام ایجاد می شود.
8. آسم و برونشیت
ابتلا به آسم با چاقی در ارتباط است و احتمال ابتلا به آن در افراد چاق، تقریباً ۳ برابر وضعیت طبیعی است.
9. بیماری کیسه صفرا
بیماری کیسه صفرا اغلب چندین بار در افراد چاق روی می دهد که تا حدی ناشی از تلاشهای مداوم برای رژیم گرفتن است که زمینه را برای ابتلا به این بیماری فراهم می کند. اگر در کیسه صفرا سنگ تشکیل شود و درد شکم یا زردی ایجاد کند کیسه صفرا را باید خارج کرد.
10. بیماری عاطفی و روانی
عواطف افرادی که چاقی مفرط دارند با چالش های همیشگی روبرو است مانند نارضایتی خانواده و دوستان و تحقیر و کنایه از سوی افراد غریبه و نا کامی مکرر در رژیم گرفتن. این افراد اغلب در محیط کار مورد تبعیض قرار میگیرند و نمیتوانند از سوار اتوبوس و هواپیمای مسافربری شوند. فردی که چاقی مفرط دارد حتی در کارهای کم اهمیت روز مره با چالش هایی روبرو می شود که دیگران نمیتوانند درک کنند. افراد چاق نمیتوانند کارهای ساده را انجام دهند و بالا رفت از پله ها یا بستن کفشها برای آنان کار بسیار دشواری است. به همین خاطر این گونه افراد، در معرض ابتلا به افسردگی و اضطراب قرار دارند.
11. اثرات اجتماعی
افرادی که چاقی مفرط دارند از واجد شرایط نبودن برای انواع بسیاری از مشاغل و تبعیض در فرصتهای شغلی نیز رنج میبرند. احتمال درصد بیکاری افراد چاق بیشتر است. باور کلی جامعه این است که چاقی نتیجه ضعیف النفس بودن و عدم کنترل بر خواسته های خود در برابر غذا است. بسیاری از افرادی که چاقی مفرط دارند ترجیح میدهند از برخوردهای اجتماعی یا مکانهای عمومی پرهیز کنند و به جای خجالت کشیدن، محدود کردن آزادی خود را انتخاب می کنند.
148- أعراف (7)، آیه 31.
149- انعام (6)، آیه 141.
150- المفردات في غريب القرآن، ص 407.
151- تفسير نمونه، ج 6، ص 149.
152- طه (20)، آیه 81.
153- قاموس قرآن، ج 4، ص 223.
154- الميزان في تفسير القرآن، ج 14، ص 187.
155- محمد (47)، آیه 12.
156- واقعه (56)، آیات 51 تا 56؛ مشابه این آیات، آیات 62 تا 67 سوره مبارکه صافّات است.
157- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج 63، ص 338.
158- همان، ص 330؛ برای روایات بیشتر میتوانید به ج 63 بحار الانوار، باب ذم كثرة الأكل و الأكل على الشبع و الشكاية عن الطعام رجوع کنید.
منبع: سایت هدانا برگرفته از قرآن و پزشکی.
