اعجاز قرآن در بیان خاصیت تطهیر کنندگی آب و خاک
آب در پیدایش حیات در روی کره زمین نقش اساسی دارد و بنا به نظر کارشناسان، امکان به وجود آمدن حیات، بدون وجود آب، ممکن است. در قرآن کریم نیز به این حقیقت، تصریح شده است؛ آنجا که می فرماید: «وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ ءٍ حَي »95؛ «و هر چيز زنده اى را از آب قرار داديم ».
علاوه بر خاصیت حیاتبخشی آب، در قرآن کریم برای این مادهی شگفتانگیز، ویژگی دیگری نیز ذکر شده که از نظر بهداشتی، قابل توجه است. در قرآن کریم، فرموده است: «وَ هُوَ الَّذي أَرْسَلَ الرِّياحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورا لِنُحْيِيَ بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً وَ نُسْقِيَهُ مِمَّا خَلَقْنا أَنْعاماً وَ أَناسِيَّ كَثيرا»96؛ «او كسى است كه بادها را بشارتگرانى پيش از رحمتش فرستاد، و از آسمان آبى پاك كننده نازل كرديم تا به وسيله آن، سرزمين مرده اى را زنده كنيم و آن را به مخلوقاتى كه آفريده ايم- چهارپايان و انسانهاى بسيار- مى نوشانيم ».
در این آیات، قرآن کریم برای آب و مخصوصاً آب نازل شده از آسمان یعنی باران، صفت «طَهُور» را می آورد. «طَهُور» صیغه مبالغه از کلمه «طهارت» به معنی پاكيزگى است؛ از این رو هم به معنای پاک (طاهر) است و هم معنای پاک کننده (مطهِّر) دارد يعنى آب هم ذاتاً پاك است و هم اشياء آلوده را پاك مى كند.
خاصيت پاککنندگی آب، فوق العاده مهم و حائز اهمیت است. اگر روزی آب برای نظافت وجود نداشته باشد، سر تا سر جسم و جان و زندگى انسانها را كثافت و آلودگی فرا مى گیرد. گرچه آب معمولا ميكرب كش نيست ولى به خاطر خاصيت حلال بودن فوق العاده اش انواع ميكربها را مى تواند در خود حل كند و بشويد و از بين ببرد، و از اين نظر كمك بسيار مؤثرى به سلامت انسان و مبارزه با انواع بيماريها مى كند.
علاوه بر طهارت جسمانی، بر طبق آموزه های الهی، به وسیله وضو گرفتن و غسل کردن با آب، طهارت معنوی نیز برای انسان حاصل می شود و به این ترتیب، پاک کنندگی آب در نهایت خود بروز می کند97.
در قرآن کریم، به عنوان مقدمه ای برای عبادت، بر مسلمانان وضو و غسل را واجب کرده که با آب انجام میگیرند و در صورت عدم امکان به کارگیری آب، دستور به تیمّم می دهد که با خاک و مانند آن صورت می گیرد و در هر حال، علت این دستورات را طهارت و پاکی، اعم از طهارت جسمی و روحی، معرفی می کند که زمینه بهره گیری کامل از نعمتهای الهی را فراهم می آورد: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضى أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْديكُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُريدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُون »98؛
«اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه به نماز مى ايستيد، صورت و دستها را تا آرنج بشوييد! و سر و پاها را تا مفصل [برآمدگى پا] مسح كنيد! و اگر جنب باشيد، خود را طاهر نمائید (و غسل كنيد) و اگر بيمار يا مسافر باشيد، يا يكى از شما قضاى حاجت كرده ، يا با زنان تماس گرفته و آب (براى غسل يا وضو) نيابيد، با خاك پاكى تيمم كنيد! و از آن، بر صورت [پيشانى ] و دستها بكشيد! خداوند نمى خواهد مشكلى براى شما ايجاد كند بلكه مى خواهد شما را پاك سازد و نعمتش را بر شما تمام نمايد شايد شكر او را بجا آوريد». مشابه این آیه، آيه 43 سوره مبارکه نساء است.
وضو داراى دو فايده آشکار است: یکی فايده بهداشتى و دیگری فايده اخلاقى و معنوى؛ از نظر بهداشتى شستن صورت و دستها آن هم پنج بار و يا حداقل سه بار در شبانه روز، اثر قابل ملاحظه اى در نظافت بدن دارد، مسح كردن بر سر و پشت پاها كه شرط آن رسيدن آب به موها يا پوست تن است، سبب مى شود كه اين اعضا را نيز پاكيزه بداريم، و همانطور كه در فلسفه غسل اشاره خواهيم كرد تماس آب با پوست بدن اثر خاصى در تعادل اعصاب سمپاتيك و پاراسمپاتيك دارد.
از نظر اخلاقى و معنوى هم چون با قصد قربت و براى خدا به عنوان یک عبادت انجام مى شود، علاوه بر ثواب، اثر سازنده تربيتى دارد؛ مخصوصاً چون مفهوم كنايى آن اين است كه از فرق تا قدم در راه اطاعت تو گام بر مى دارم مؤيد اين فلسفه اخلاقى و معنوى است99.
در این آیه شریفه، از غسل جنابت، به طهارت تعبیر نموده که تأکیدی بر مطالب گذشته است.
همانند وضو، غسل نیز دارای فواید جسمی و معنوی است. در طی عمل جنسی، تعادل میان اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک (Sympathetic and parasympathetic nerves) به هم میخورد. این اعصاب، اعصاب خودمختار (autonomic nervous) هستند که وظيفه اعصاب سمپاتيك، تند كردن و به فعاليت واداشتن دستگه هاى مختلف بدن است، و وظيفه اعصاب پاراسمپاتيك کند كردن فعاليت آنهاست، در واقع يكى نقش گاز اتومبيل و ديگرى نقش ترمز اتومبیل را دارد، و از تعادل فعاليت اين دو دسته اعصاب، دستگه هاى بدن بطور متعادل كار مىكنند و یک نظم دقیقی در دستگه های بدن برقرار می گردد و این موضوع بدون اینکه انسان توجه داشته باشد بطور غیر ارادی و خودکار انجام می گیرد.
تماس تمام بدن با آب، می تواند به بازگشت تعادل بین این اعصاب، کمک شایانی بکند100.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
همچنین در صورت محذوریت برای استفاده از آب، انجام گرفتن تیمم را به وسیله «صَعيداً طَيِّباً» واجب نموده است. صعید در لغت به معنای آن چیزهایی است که در سطح زمین وجود دارد101 و مصداق بارز آن خاک است و شامل سنگ هم می شود و آوردن صفت طیّب برای آن، نشان می دهد که خاك تيمم بايد كاملا پاك و پاكيزه باشد.
امروز ثابت شده برای میکروبهای بیماریزای انسانی که به زندگی انگلی عادت کرده اند، خاک محیط نامساعدی است. حتی برخی از انواع آن که در برابر درمان، مقاوم هستند، هنگامی که وارد خاک میشوند، مدت کوتاهی میتوانند زنده بمانند.
درست است که خاک یکی از مخازن عمده میکروبها محسوب می شود، ولی بایستی توجه کرد که هر میکروبی الزاماً مضر نیست بلکه میکروبهای مفید زیادی نیز وجود دارند. در چند سانتیمتری از بخش فوقانی خاک تعداد میکروبها حداکثر بوده و به تدریج هر چه عمق بیشتر می شود تعداد آنها رو به کاهش می گذارد.
فراوانترین میکروبها در خاک، باکتریها هستند که مهمترین آنها نیز اکثراً هوازی اند که برای تنفس خود شدیداً به اکسیژن آزاد محتاج بوده و بدون اکسیژن زندگی آنها غیرممکن است؛ از این رو در لایه های فوقانی خاک زندگی میکنند.
کار اين باكتريها تجزيه كردن مواد آلى موجود در گیاهان مرده و در لاشه و مدفوع حيوانات است که منبعی برای تجمع میکروبهای خطرناک هستند. در اثر حمله باكتريها، این كانونهای عفونت از هم متلاشى مى گردد. مسلم است اگر اين خاصيت در خاك نبود كره زمين در مدت كوتاهى مبدل به يك كانون عفونت مى شد. اصولاً خاك خاصيتى شبيه مواد «آنتى بيوتيك» دارد و تأثير آن در كشتن ميكربهای مضر، فوق العاده زياد است.
بنابراين خاك پاك نه تنها آلوده نيست بلكه از بين برنده آلودگيها است و مى تواند از اين نظر تا حدودى جانشين آب شود، با اين تفاوت كه آب حلال است، يعنى ميكربها را حل كرده و با خود مى برد، ولى خاك، ميكروب كش است.
مطابق با این واقعیتهای علمی، میبینیم که خداوند متعال در قرآن کریم دستور داده که تیمم اولاً با خاکهای سطحی زمین صورت بگیرد، ثانیاً این خاک باید پاک و طیب بوده و آلوده نباشد.
در رواياتى كه از پيشوايان اسلام به ما رسيده روى عدم آلودگی خاک تیمم تكيه شده است؛ در روايتى آمده است: «نهى امير المؤمنين (علیه السلام) ان يتيمم الرجل بتراب من اثر الطريق »؛ «امیر المؤمنین على (علیه السلام) از تيمم كردن به روى خاكهاى آلوده كه در جاده ها است نهى فرمود».102
95- أنبياء (21)، آیه 31.
96- فرقان (25)، آیه های 48 و 49.
97- تفسير نمونه، ج 15، ص 117.
98- مائدة (5)، آیه 6.
99- همان، ج 4، ص 291.
100- ر.ک: همان، ج 4، ص: 292 و 293.
101- المفردات في غريب القرآن، ص 484: و الصَّعِيدُ يقال لوجه الأرض .
102- ر.ک: تفسیر نمونه ج 3، ص 400 و ج 4، ص 290.
منبع: سایت هدانا برگرفته از قرآن و پزشکی.
