اعتکاف در مسجد جامع

 

حضرت آیت الله مکارم شیرازی

زمان اعتکاف [کلیات اعتکاف ]

پرسش : آیا اعتکاف مختص به ماه رجب می باشد؟

پاسخ : اعتکاف عبادتی است مستحب و در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده است و هر زمانى از سال که روزه در آن صحیح باشد جایز است. بنابراین در غیر عید فطر و قربان مى توان معتکف شد. ضمنا روایتی در مورد اعتکاف در ماه رجب نیامده است و روایات در مورد ماه رمضان و بویژه دهه آخر آن است؛ ولی با توجّه به دلایل مطلقی که از روایات بدست می آید، در غیر رمضان هم مشروع است. و در ماه رجب که از ماه های پر فضیلت سال است و عمل ام داود نیز در آن است امید فضیلت مهمّی می رود.

بهترین زمان اعتکاف [کلیات اعتکاف ]

پرسش : بهترین زمان اعتکاف را بیان فرمایید؟

پاسخ : بهترین زمان اعتکاف ماه مبارک رمضان، و با فضیلت ترین آن، دهه آخر این ماه پربرکت است.

مکان اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اعتکاف باید در چه جایی صورت گیرد؟

پاسخ : اعتکاف باید در مسجد جامع باشد.

منظور از مسجد جامع در احکام اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : منظور از مسجد جامع در احکام اعتکاف چه می باشد؟

پاسخ : منظور از مسجد جامع مسجدى است که به طور مرتّب در آن نماز جماعت برگزار مى گردد. بنابراین در تمام چنین مساجدى اعتکاف جایز است.

اماکن مستحبی اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اعتکاف در چه اماکنی مستحب می باشد؟

پاسخ : احتیاط مستحب آن است که ـ در صورت امکان ـ در مسجد الحرام، یا مسجد النّبى، یا مسجد کوفه، یا مسجد بصره معتکف شود.

جواز اعتکاف در دو مسجد جامع متصل [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آیا اعتکاف باید فقط در یک مسجد جامع صورت پذیرد؟

پاسخ : لازم نیست اعتکاف در یک مسجد جامع انجام شود، بلکه مى توان در دو مسجد متّصل به هم نیز معتکف شد، مثلا یک روز را در مسجد اوّل و دو روز آخر را در مسجد دوم به سر برد.

حکم اعتکاف در صورت عدم ادامه اقامت در مسجد جامع [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر شخصی در مسجدی معتکف شود ولی به دلایلی ادامه ی اعتکاف در آن مسجد جامع میسر نباشد اعتکاف او چه حکمی دارد؟

پاسخ : هرگاه در مسجدى معتکف شود، سپس مانعى پیش آید که ادامه اعتکاف در آن مسجد ممکن نباشد (مثل اینکه مسجد خراب شود، یا امنیّت خود را از دست بدهد، یا امکانات لازم در آن مسجد فراهم نگردد و مانند آن) اعتکافش باطل نمى شود، بلکه آن را در مسجد جامع دیگرى ادامه مى دهد.

حکم اعتکاف در پشت بام مسجد جامع [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اعتکاف در پشت بام، زیرزمین و محراب مسجد جامع چه حکمی دارد؟

پاسخ : پشت بام، زیرزمین و محراب مسجد جزء مسجد محسوب مى شود; مگر اینکه یقین داشته باشیم واقف آنها را جزء مسجد قرار نداده است.

حکم اعتکاف در قسمت های توسعه یافته مسجد جامع [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اعتکاف در قسمت های توسعه یافته مسجد جامع چه حکمی دارد؟

پاسخ : قسمتهاى توسعه یافته مساجد نیز حکم مسجد را دارد; به شرط آنکه جزء مسجد محسوب گردد.

عدم لزوم تعیّن مکان خاصی از مسجد در طول اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر معتکف مکان خاصی از مسجد را تعیین کند، تغییر مکان برای او اشکال دارد؟

پاسخ : هرگاه مکان خاصّى از مسجد را به عنوان محلّ اعتکافش تعیین کند، متعیّن نمى شود و چنین قصدى بى اثر است. یعنى لازم نیست در طول اعتکاف فقط در همان مکان باشد.

حکم اعتکاف در مکان مشکوک به حکم مسجد [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر شخصی شک کند که مکانی مسجد می باشد آیا می تواند در آن جا معتکف شود؟

پاسخ : هرگاه شک کند که فلان قسمت مسجد، حکم مسجد دارد، یا از ملحقات و املاک مسجد است، حکم مسجد بر آن جارى نمى شود؛ مگر اینکه ظاهر حال آن باشد که جزء مسجد است. بنابراین در حیاط مسجدى که معلوم نیست صیغه وقف مسجد بر آن خوانده شده یا نه، نمى توان اعتکاف کرد.

چگونگی اثبات مسجد یا مسجد جامع بودن یک مکان [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : چگونه می توان مسجد یا مسجد جامع بودن یک مکان را اثبات کرد؟

پاسخ : دو موضوع «مسجد بودن» و «جامع بودن مسجد» از راه هاى زیر ثابت مى شود: 1ـ علم و یقین. 2ـ شیاعِ موجبِ یقین. 3ـ بیّنه شرعى. 4ـ خبر عادل واحد.

عدم کفایت حکم حاکم شرع در اثبات مسجد بودن یک مکان [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آیا می توان به حکم حاکم شرع در اثبات مسجد بودن یک مکان بسنده کرد؟

پاسخ : قناعت به حکم حاکم شرع (از این جهت که حاکم شرع است، نه از آن جهت که خبر عادل واحد است) در این مساله مشکل است.

حکم اعتکاف در صورت علم به مسجد نبودن مکان [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر معتکف متوجه شود که مکان اعتکاف او مسجد نیست اعنکاف او چه حکمی دارد؟

پاسخ : هرگاه در مکانى به اعتقاد اینکه مسجد، یا مسجد جامع است معتکف شد، سپس معلوم شود که مسجد نیست، یا مسجد جامع نیست، اعتکافش باطل است.

عدم تفاوت حکم مسجد جامع برای زن و مرد برای اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آیا زنان نیز باید همانند مردان در مسجد جامع معتکف شوند؟

پاسخ : در اینکه اعتکاف باید در مسجد جامع باشد، تفاوتى بین زن و مرد نیست. بنابراین، زنان هم باید در مسجد جامع معتکف شوند و نمى توانند در مکانى که در داخل خانه براى نماز اختصاص داده اند، یا در مسجدى که نماز جماعت مرتّبى ندارد، معتکف شوند.

حکم بطلان اعتکاف به سبب غصب مکان معتکف دیگر [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا محلّي را که ديگران براي اعتکاف اختصاص داده اند را مي تواند تصرف کرد؟

پاسخ : این مساله مشمول قاعده «سبق» می شود (من سبق الی ما لم یسبق الیه احد فهو احق به) و اگر فرد اوّل به موقع برای اعتکاف بازگردد نمی توان محل او را تصرف کرد و در این صورت اعتکاف متصرف شرعاً اشکال دارد. مگر اینکه اعتکاف شروع شود و او حاضر نگردد.

حکم گذاشتن نشانه برای مکان خاصی از مسجد برای معتکف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا گذاشتن وسائل، يا نام نويسى، و امثال آن موجب حقّى براى صاحبان آن نسبت به محلى از مسجد مى شود؟

پاسخ : هر گاه صدق کند که آنجا را اشغال و ذخیره کرده، براى دیگران اشکال دارد.

حکم اعتکاف در صورت غصبی بودن آجر و خاک مسجد [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر آجر و خاک مسجد غصبی باشد اعتکاف چه حکمی دارد؟

پاسخ : اگر آجر و خاک مسجد غصبى باشد، اعتکاف روى آن اشکال دارد.

حکم اعتکاف در شهر دیگر [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا انسان مى تواند در شهر ديگرى معتكف شود، يا حتماً بايد در شهر خودش باشد؟

پاسخ : در صورتى که حکم مسافر نداشته باشد، و در مسجد جامع باشد مانعى ندارد.

کفایت یک وعده نماز جماعت مرتب برای تحقق شرط مسجد جامع [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اينكه در تعريف مسجد جامع اقامه نماز جماعت به صورت مرتّب را شرط دانسته ايد، آيا در هر سه وعده بايد نماز جماعت اقامه گردد، يا اگر در يك وعده هم بصورت مرتّب نماز جماعت برگزار گردد، كفايت مى كند؟

پاسخ : در یک وعده نیز کفایت مى کند.

جواز اعتکاف در مساجد محله به شرط برگزاری نماز جماعت مرتب [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا در شهرهاى بزرگ كه مساجد جامع متعدّدى دارد، مى توان در مسجد هر محلّه اى اعتكاف كرد؟

پاسخ : در مساجدى که نماز جماعت به طور مرتّب برگزار مى شود، اشکالى ندارد.

امکان تعدد مساجد جامع در یک محل [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا ممكن است تعداد مساجد جامع يك شهر يا روستا متعدد باشد؟

پاسخ : در فرض سوال، ممکن است.

عدم کفایت صرف نام مسجد جامع برای برگزاری اعتکاف [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : معمولا در هر شهرى مسجدى بنام «مسجد جامع» وجود دارد كه در گذشته از نقاط مختلف شهر براى نماز جماعت و جمعه در آن شركت مى كردند. امّا اكنون اختصاص به نمازگزاران همان محل پيدا كرده است. آيا به صرف اينكه اسم چنين مساجدى «مسجد جامع» است مى توان در آن اعتكاف كرد؟

پاسخ : این مقدار کافى نیست، باید فعلا هم نماز جماعت در آن به طور موقّت اقامه گردد.

حکم اعتکاف در نمازخانه ها [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا اعتكاف در غير مساجد جامع، مثل نمازخانه دانشگاهها، به اميد مطلوبيّت اشكال دارد؟

پاسخ : اعتکاف باید فقط در مساجد جامع باشد، و منظور از مسجد جامع، مسجدى است که به طور مرتّب در آن نماز جماعت برپا مى گردد و از اعتکاف در سایر مساجد و نمازخانه ها خوددارى شود.

حکم اعتکاف در مساجد دانشگاه [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اعتكاف در مساجد دانشگاههايى كه در ايّام تعطيلى نماز جماعت آن تعطيل است، چه حكمى دارد؟

پاسخ : هر گاه چند ماه نماز جماعت در آن تعطیل شود، اعتکاف در آن اشکال دارد.

حکم اعتکاف نذری در شهر خاص [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا مى توان نذر كرد كه در شهر خاصّى معتكف شد؟

پاسخ : مانعى ندارد، زیرا در نذر رجحان در تمام قیود شرط نیست. البته بدون قصد اقامت ده روز نمی توان در سفر معتکف شد.

تکلیف انسان در صورت تعدد مسجد جامع در شهر [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر در شهرى مسجد جامع متعدّد باشد تكليف چيست؟

پاسخ : در تمام مساجد جامع شهر مى توان اعتکاف کرد.

حکم اعتکاف در زیر زمین مسجد جمکران [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آيا اعتكاف در زيرزمين مسجد جمكران، كه از آن جهت نمازهاى يوميّه و نماز آقا امام زمان(عجّل الله تعالى فرجه الشريف) استفاده مى شود (البتّه به صورت مرتّب نماز جماعت ندارد)، جايز است؟

پاسخ : در فرض سوال، اشکال ندارد.

چگونگی نیت معتکف در غیر از مساجد جامع [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : اگر فردي در مساجدي که شرايط اعتکاف را ندارند معتکف شد، چه حکمي دارد؟

پاسخ : باید به قصد رجاء(یعنی به امید رسیدن به ثواب) اعتکاف را بجا آورد.

حکم اعتکاف در مسجدی که همزمان با اعتکاف اقامه نماز جماعت مستمر دارد [در مسجد جامع باشد ]

پرسش : آیا در مسجدی که در زمان اعتکاف برای اقامه نماز جماعت مستمر افتتاح میشود یعنی قبلا اقامه جماعت نداشته است،می توان معتکف شد؟

پاسخ : در فرض سوال، نمی توان معتکف شد ولی اگر از چند روز مانده به اعتکاف (مثلا ده روز یا یک هفته مانده به اعتکاف) نماز را جاری کنند تا آن زمان می شود اعتکاف کرد.

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی.

---

مطابق نظر آيت الله سيستاني

مسأله ۱۷۲۸ – اعتکاف در مسجد الحرام یا مسجد النّبی (صلّی الله علیه و آله) یا مسجد کوفه یا مسجد بصره صحیح است، همچنین اعتکاف در مسجد جامع هر شهر صحیح می‌باشد مگر در زمانی که امامت آن مسجد اختصاص به فرد غیر عادل داشته باشد که در این هنگام ـ بنا بر احتیاط لازم ـ اعتکاف صحیح نمی‌باشد،

و مراد از مسجد جامع مسجدی است که اختصاص به محلّه یا منطقه خاص یا گروه خاصّی نداشته باشد و محلّ اجتماع و رفت‌وآمد مردم مناطق و محله‌های مختلف شهر باشد،

و مشروعیت اعتکاف در هیچ مسجدی غیر مسجد جامع ثابت نیست ولی آوردن آن به احتمال مطلوب بودنش اشکال ندارد،

اما اعتکاف در جایی که مسجد نیست و مثلاً حسینیه است یا فقط نمازخانه است صحیح نیست و مشروعیت ندارد.

هفتم: اعتکاف در یک مسجد انجام شود.

مسأله ۱۷۲۹ – اعتکاف‌ لازم‌ است در یک مسجد انجام شود. بنابراین یک اعتکاف را نمی‌توان در دو مسجد انجام داد چه جدا از هم باشند یا متصل‌به‌هم باشند مگر به گونه‌ای به هم متّصل باشند که عرفاً یک مسجد حساب شوند.

رساله توضیح المسائل.

پرسش: اعتکاف در مسجد دانشگاه صحیح است؟

پرسش: آیا اعتکاف برای مسافر در مساجد چهار گانه یا دیگر مساجد جامع صحیح است؟

پاسخ: اگر روزه از او صحیح باشد مانند اینکه به نذر روزه سه روز اعتکاف بر او واجب شده باشد اعتکاف صحیح است.

پرسش: خارج شدن از محل اعتکاف یا باطل کردن اعتکاف برای کسی که به نیت رجاء در مسجدی اعتکاف کرده چه حکمی دارد؟

منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی سیستانی.

ویژه نامه احکام اعتکاف