اعتکاف در قرآن کریم
کلمه اعتکاف در قرآن مجید ذکر نشده; امّا هم خانواده هایش در نُه آیه قرآن آمده است. به این آیات توجّه کنید:
1ـ در آیه 125 سوره بقره مى خوانیم:
«(وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّىً وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِىَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ); و (بخاطر آورید) هنگامى که خانه کعبه را محلّ بازگشت و مرکز امن و امان براى مردم قرار دادیم. و (براى تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهى براى خود انتخاب کنید و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: خانه مرا براى طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاکیزه کنید».
2ـ دومین مورد استعمال یکى از هم خانواده هاى واژه اعتکاف، در آیه 187 سوره بقره به چشم مى خورد. در بخشى از این آیه طولانى چنین آمده است:
«(ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیَامَ إِلَى اللَّیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاکِفُونَ فِىَ الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ); سپس روزه را تا شب تکمیل کنید. و در حالى که در مساجد به اعتکاف پرداخته اید، با زنان آمیزش نکنید. این، مرزهاى الهى است، پس به آن نزدیک نشوید! خداوند، این چنین آیات خود را براى مردم روشن مى سازد، باشد که پرهیزگار گردند».
3ـ «یعکفون» سومین هم خانواده واژه اعتکاف است، که در آیه 138 سوره اعراف آمده است. توجّه کنید:
«(وَجَاوَزْنَا بِبَنِى إِسْرَائِیلَ الْبَحْرَ فَأَتَوْا عَلَى قَوْم یَعْکُفُونَ عَلَى أَصْنَام لَّهُمْ قَالُوا یَا مُوسَى اجْعَل لَنَا إِلَهاً کَمَا لَهُمْ آلِهَةٌ قَالَ إِنَّکُمْ قَوْمٌ تَجْهَلُونَ); و بنى اسرائیل را (سالم) از دریا عبور دادیم، (ناگاه) در راه خود به گروهى رسیدند که اطراف بتهایشان، با تواضع و خضوع، گرد آمده بودند. (در این هنگام، بنى اسرائیل) به موسى گفتند: تو هم براى ما معبودى قرار ده،همانگونه که آنها معبودان(وخدایانى) دارند گفت: شما جمعیّتى جاهل و نادان هستید».
4ـ در آیه 91 سوره طه در مورد یکى دیگر از مشتقّات واژه «عکف» مى خوانیم:
«(قَالُوا لَنْ نَّبْرَحَ عَلَیْهِ عَاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنَا مُوسَى); ولى آنها گفتند: «ما همچنان گردِ آن مى گردیم (و به پرستش گوساله ادامه مى دهیم) تا موسى به سوى ما بازگردد».
5ـ پنجمین مورد استعمال هم خانواده اعتکاف، که همانند دو مورد سابق در مورد بنى اسرائیل و انحرافات آنان سخن مى گوید، در آیه 97 سوره طه ذکر شده است. توجّه بفرمایید:
«(قَالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَکَ فِى الْحَیَاةِ أَنْ تَقُولَ لاَ مِسَاسَ وَإِنَّ لَکَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ وَانظُرْ إِلَى إِلَهِکَ الَّذِى ظَلْتَ عَلَیْهِ عَاکِفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنسِفَنَّهُ فِى الْیَمِّ نَسْفاً); (موسى) گفت: برو که بهره تو در زندگى دنیا این است که (هر کس با تو نزدیک شود) بگویى: با من تماس نگیر! و تو میعادى (از عذاب خدا) دارى، که هرگز تخلّف نخواهد شد. (اکنون) بنگر به این معبودت که پیوسته آن را پرستش مى کردى، و ببین ما آن را نخست مى سوزانیم، سپس ذرّات آن را به دریا مى پاشیم».
6ـ استعمال ششم مربوط به داستان حضرت ابراهیم(علیه السلام) است. در آیه 52 سوره انبیا چنین آمده است:
«(إِذْ قَالَ لاَِبِیهِ وَقَوْمِهِ مَا هَذِهِ التَّمَاثِیلُ الَّتِى أَنْتُمْ لَهَا عَاکِفُونَ); آن هنگام که (ابراهیم) به پدرش (آزر) و قومش گفت: «این مجسّمه هاى بى روح چیست که شما همواره آنها را پرستش مى کنید؟!».
7ـ آیه 25 سوره حج هفتمین مورد استعمال واژه مورد بحث را در خود جاى داده است. به این آیه نیز توجّه کنید:
«(إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَیَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللهِ وَالْمَسْجِدِ الْحَرَامِ الَّذِى جَعَلْنَاهُ لِلنَّاسِ سَوَاءً الْعَاکِفُ فِیهِ وَالْبَادِ وَمَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحَاد بِظُلْم نُّذِقْهُ مِنْ عَذَاب أَلِیم); کسانى که کافر شدند، و مؤمنان را از راه باز داشتند، و (همچنین) از مسجدالحرام، که آن را براى همه مردم، برابر قرار دادیم، چه کسانى که در آنجا زندگى مى کنند، یا از نقاط دور وارد مى شوند (، مستحقِّ عذابى دردناکند); و هر کس بخواهد در این سرزمین از راه حق منحرف گردد و دست به ستم زند، ما عذابى دردناک به او مى چشانیم!».
8ـ در آیه 71 سوره شعرا، که همچون آیه قبل در مورد قوم حضرت ابراهیم(علیه السلام) است، مى خوانیم:
«(قَالُوا نَعْبُدُ أَصْنَاماً فَنَظَلُّ لَهَا عَاکِفِینَ); (پدر و قوم حضرت ابراهیم در پاسخش) گفتند: «بتهایى را مى پرستیم، و همه روز ملازم عبادت آنهاییم».
9ـ و آخرین مورد استعمال واژه مورد بحث، در آیه شریفه 25 سوره فتح آمده است. در بخشى از آیه مذکور مى خوانیم:
«(هُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا وَصَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَالْهَدْىَ مَعْکُوفاً); آنها کسانى هستند که کافر شدند و شما را از (زیارت) مسجدالحرام و رسیدن قربانی هایتان به قربانگاه بازداشتند».
1ـ واژه اعتکاف در دو آیه از آیات نه گانه در معناى مثبت، و در هفت مورد دیگر در معناى منفى به کار رفته است.
2ـ از مجموع آیات نه گانه استفاده مى شود که اعتکاف به معناى عبادت و پرستش همراه با مجاورت و تداوم و استدامه است. بنابراین شامل پرستشى که ویژگى مذکور را نداشته باشد، نمى شود.
3ـ فقط در یک مورد از آیات نُه گانه فوق، اعتکاف در معناى مصطلح بکار رفته، و به یکى از احکام فقهى آن اشاره شده، و آن آیه شریفه 187 سوره بقره است.(1) و بقیّه ارتباطى با بحث ما ندارد.
4ـ در تفسیر نمونه، در شرح و تفسیر آیه مذکور چنین آمده است:
«اعتکاف در اصل به معناى محبوس ماندن و مدّتى طولانى در کنار چیزى بودن است. و در اصطلاح شرع توقّف در مساجد براى عبادت مى باشد، که حدّاقل آن سه روز است، وشرط آن روزه داشتن و ترک بعضى دیگر از لذائذ است. این عبارت اثر عمیقى در تصفیه روح، و توجّه مخصوص به پروردگار دارد، و آداب و شرایط آن در مباحث آینده خواهد آمد. البتّه این عبادت ذاتاً از مستحبّات است، ولى در پاره اى از موارد استثنایى شکل وجوب به خود مى گیرد. به هر حال در آیه 187 سوره بقره تنها به یکى از شرایط آن، که عدم آمیزش با زنان (اعمّ از شب یا روز) است اشاره شده، آن هم بخاطر ارتباط و پیوندى که با مسأله روزه دارد».(2)
5ـ در تفسیر هدایت، جلد اوّل، صفحه 319، در شرح آیه مذکور مى خوانیم:
«اسلام عزلت و انزواى کامل از مردم را روا نداشته است، چه این کار مسئولیّت انسان را در زندگى و نقشى که باید در اصلاح آن داشته باشد، از میان مى برد; ولى عزلت جستن موقّتى را براى آنکه شخص مسلمان عزیمت و آرزو پیدا کند، و نیرومندتر از پیش به زندگى بازگردد، جایز دانسته است.
اعتکاف که همین عزلت گزینى موقّتى است، یکى از همین روشهاست که در آن شخص مؤمن سه روز در مسجد مى ماند، و روزه مى گیرد و جز براى امر ضرورى از آن خارج نمى شود، و دراین حال شب و روز نزدیکى با زنان بر او حرام است».
6ـ مرحوم علاّمه طباطبایى طبق آنچه که در ترجمه تفسیرالمیزان، جلد 3، صفحه 66 آمده مى فرماید:
«عکوف» و «اعتکاف» به معناى ملازم شدن است. و اعتکاف در جایى عبارت است از ماندن در آن به طورى که از آن خارج نشود. و اعتکاف عبادت مخصوصى است که از جمله احکام آن ماندن در مسجد و بیرون نیامدن از آن، مگر از روى احتیاج و روزه گرفتن مى باشد».
- 1 . برخى از فقها همچون صاحب جواهر(رحمه الله) و صاحب حدائق(قدس سره) معتقدند که اعتکاف (در آیه شریفه 125 سوره بقره نیز در معناى مصطلح بکار رفته است. (جواهرالکلام، ج 17،ص 160).
- 2 . تفسیر نمونه، ج 1، ص 653 .
شاید این مطالب را هم بپسندید:
منبع: اعتکاف، عبادتی کامل،حجةالاسلام ابوالقاسم علیان نژادی.
*- ضمنا شما می توانید از اینجا مشترک خبرنامه سایت شوید و جدید ترین مطالب را دریافت کنید.
کلید: اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریماعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف از نگاه قرآن کدام آیات قرآن درباره اعتکاف است؟ اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم اعتکاف در قرآن کریم
