اسباب نزول مطرح شده برای آیات چقدر قابل اعتماد است
آسیب های روایات اسباب نزول
راه شناخت اسباب نزول برای ما که در عصر نزول قرار نداریم، نقل و روایت است گو اینکه در عصر نزول هم تمام مسلمانان هنگام حدوث حوادث یا طرح سؤال و نزول قرآن به دنبال آن حضور نداشتند و برای کسانی که در صحنه حاضر نبوده‌اند از طریق نقل شناسایی می‌شده است ولی بخاطر فاصله نگرفتن از زمان نزول راه تحقیق باز بوده است.
حال که ما باید به روایات اسباب نزول تکیه کنیم این سؤال مطرح می‌شود که آیا روایات مزبور معتبر هستند و می‌توان به آنها برای شناسایی اسباب نزول اعتماد کرد؟ در پاسخ باید گفت روایات اسباب نزول با آسیب‌هایی مواجه هستند که بهره‌گیری از آنها با مشکل مواجه می‌شود. در ادامه برخی از مهم‌ترین آسیب‌ها را ذکر می‌کنیم
. 1.کم بودن روایات بیانگر اسباب نزول از طریق امامیه
یکی از آسیب‌های روایات اسباب نزول این است که بیشتر آنها از طریق اهل سنت نقل شده‌اند و به نقل از صحابه و تابعان گزارش شده‌اند. روایات اسباب نزولی که از طریق امامیه نقل شده باشند اندک می‌باشند.
علامه طباطبایی می‌نویسد: «این روایات از طرق اهل سنت بسیار زیاد است و بچندین هزار میرسد و از طرق شیعه کم و شاید از چند صد بیشتر نباشد.»1—
[fusion_builder_container hundred_percent=”yes” overflow=”visible”][fusion_builder_row][fusion_builder_column type=”1_1″ background_position=”left top” background_color=”” border_size=”” border_color=”” border_style=”solid” spacing=”yes” background_image=”” background_repeat=”no-repeat” padding=”” margin_top=”0px” margin_bottom=”0px” class=”” id=”” animation_type=”” animation_speed=”0.3″ animation_direction=”left” hide_on_mobile=”no” center_content=”no” min_height=”none”][1] .قرآن در اسلام، ص 103
. 2.ضعف سندی
روایت بیانگر سبب نزول اگر متواتر و یا غیر متواتر ولی همراه با قرائن قطعی باشد، علم آور و معتبر است ولی بیشتر روایات اسباب نزول این چنین نیستند. از سوی دیگر روایات مزبور از سند قابل اعتماد برخودار نیستند و غالبا به ضعف سندی مبتلا می‌باشند.
. 3.وضع و دس
شاید این مطالب را هم بپسندید:
همان‌گونه که وضع و جعل در باره روایات تفسیری مطرح است، در باب روایات بیانگر اسباب نزول نیز از این آفت ایمن نیستیم از همین رو اعتماد به روایات اسباب نزولی که متواتر نبوده یا همراه با قرائن قطعی نیستند با مشکل مواجه است. علامه پس از توجه دادان به این امر که «در صدر اسلام مقام خلافت از ثبت حدیث و کتابت آن شدیدا مانع بود» و این رویه «نقل بمعنی را بیشتر از حد ضرورت بروی روات و محدثین باز کرد و تغییرات ناچیز که در هر مرتبه نقل روایت پیش میآمد کم کم روی‌هم تراکم نموده گاهی اصل مطلب را از میان میبرد». وی در ادامه مشکل «شیوع جعل و دس و مخصوصا دخول اسرائیلیات » را مد نظر قرار داده واین امور را موجب این امر می‌دانند که «اعتمادی به اسباب نزول باقی نخواهد ماند»2
ایشان در بحث روایی ذیل آیات سوره مبارکه آل عمران، روایات وارد درباره جنگ احد را در نهایت اختلاف معرفی کرده و روایات بیانگر سبب نزول آیات مرتبط با جنگ مذکور را دارای بیشترین اختلاف با یکدیگر می‌داند به گونه‌ای که ناظر متأمل بی‌هیچ درنگی می‌فهمد مذاهب مختلف در آنها اثر گذاشته و روح خویش را در آنها دمیده‌اند تا به زبان آنها، آنچه به نفعشان می‌باشد را بگویند3
2 .قرآن در اسلام، ص 105
3 . رک: الميزان فى تفسير القرآن، ج4، ص 66
4.اجتهادی بودن اسباب نزول منقول
راه شناخت سبب نزول شنیدن از کسی است که شاهد حادثه یا سؤالی باشد که به دنبال آن آیه یا آیاتی نازل شده است از این رو اگر کسی به حدس و گمان خود حادثه‌ای را هر چند در زمان نزول قرآن اتفاق افتاده با آیه‌ای مرتبط بداند و بر اساس آن، سبب نزولی ذکر کند این روایت هر چند دارای سند صحیح باشد نمی‌تواند اثبات کند حادثه مذکور درآن سبب نزول آیه‌ای بوده است.
یکی از آسیب‌های روایات اسباب نزول همین امر است یعنی اسباب نزول مذکور در آنها مبتنی بر اجتهاد نظری است نه مبتنی بر مشاهده. علامه طباطبایی در مواردی متعددی این آسیب را متذکر شده است از جمله می‌نویسد: از سیاق بسیاری از آنها پیداست که راوی ارتباط نزول آیه را در مورد حادثه و واقعه بعنوان مشافهه و تحمل و حفظ بدست نیاورده بلکه قصه را حکایت میکند سپس آیاتی را که از جهت معنی مناسب قصه است بقصه ارتباط میدهد و در نتیجه سبب نزولی که در حدیث ذکر شده سبب نظری و اجتهادی است نه سبب نزولی که از راه مشاهده و ضبط بدست آمده باشد.»4
4 .قرآن در اسلام، ص 104. نيز رك: المیزان، ج 4، ص 358؛ ج 3، ص 273
[1] .قرآن در اسلام، ص 103[/fusion_builder_column][/fusion_builder_row][/fusion_builder_container]
