احکام متولی وقف چیست
فهرست این نوشتار:
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
حیطه مسئولیت واقف و متولی در مساجد و حسینیه ها [متولی]
پرسش :حیطه مسئولیت واقف و متولی در امثال مسجد و حسینه تا چه حد می باشد؟
پاسخ :بعد از تحقق وقف در مورد انتخاب امام جماعت یا عزل او نه متولّى و نه واقف هیچ کدام حقى ندارد و این حق مردم است و نظر آنها ملاک است. حیطه مسوولیت متولّى رسیدگى به موقوفات مسجد است. پس متولّى، واقف یا هر شخص دیگرى بعد از تحقق وقف حق دخالت در برنامه ریزى ها و فعالیتهاى این اماکن را ندارند و این حق مردم است و رضایت آنها در چنین امورى ملاک است.
قطع شدن نسل متولّی مورد نظر واقف [متولی]
پرسش :واقف در وقف نامه خود متولّی را فرزند ذکور نسل بعد از نسل معرفی نموده است. پس از اولین فرزند ذکور، فرزند ذکور دیگری وجود نداشته که طبق وقف نامه متولّی شود. در این صورت چه کسی متولی وقف خواهد بود؟
پاسخ :چنانچه نسل ذکور به کلّی منقطع شده و در نسل بعد هم ذکوری نیست و حتّی در وقف نامه ذکور از اناث نیز تصریح نشده باید به یکی از مجتهدین مراجعه شود تا متولّی برای وقف مزبور تعیین نماید.
حق الزّحمه ی متولّی [متولی]
پرسش :اگر واقف حق التولیه را مشخص نکرده باشد، آیا حق التولیه اندازه ی معینی دارد یا بستگی به عرف و قوانین موضوعه در سازمان اوقاف دارد؟
پاسخ :متولی می تواند حق الزحمهخود را طبق نظر کارشناس بگیرد.
انصراف متولی و تعیین وکیل [متولی]
پرسش :هرگاه متولی موقوفه به عللی نتواند و یا نخواهد به تولیت خود ادامه دهد، آیا می تواند فردی امین و مدیر را به عنوان متولی یا وکیل خود تعیین نماید؟
پاسخ :تنها می تواند کسی را به عنوان وکیل انتخاب کند و تعیین تولیت در اینگونه موارد به دست حاکم شرع است.
تعیین متولی بعدی توسط متولی فعلی [متولی]
پرسش :هرگاه واقف فردی را به عنوان متولی معین نماید و پس از متولی، شیوه ی ادامه ی تولیت بر موقوفه را مسکوت گذاشته باشد تعیین متولی بعدی بر عهده کیست؟
پاسخ :در صورت سکوت نه واقف حق تعیین متولی بعدی را دارد و نه متولی بلکه باید از حاکم شرع اجازه بگیرند.
عدم وجود فرد جامع دو وصف «اسنّ و ارشد» در بین موقوف علیهم [متولی]
پرسش :اگر در بین موقوف علیهم فرد جامع دو وصف «اسنّ و ارشد» وجود نداشته باشد، آیا متولّى فرد اسنّ است، یا فرد ارشد، یا هر دو با هم؟
پاسخ :احتیاط این است که با نظر هر دو، کارها انجام شود.
تعیین یا عزل امام جماعت توسط متولی [متولی]
پرسش :آيا متولّى وقف مسجد حقّ تعيين، يا عزل امام جماعت را دارد؟
پاسخ :متولّى نسبت به این امور در مساجد حقّى ندارد.
اولویت متولی منصوص التولیة [متولی]
پرسش :در صورتی که واقف برای وقف متولی تعیین کرده باشد و در واقع منصوص التولیه باشد آیا حاکم شرع نیز می تواند دخالت کند و متولی برای موقوفه تعیین کند؟
پاسخ :در صورتى که طبق شرط واقف عمل شود و افرادى به عنوان متولّى تعیین گردند و داراى صلاحیت باشند حاکم شرع یا مقام دیگرى حقّ دخالت براى نصب متولّى ندارد و این مورد از قبیل منصوص التّولیه است
عدم ابطال وقف به علت غیر شرعی بودن متولی [متولی]
پرسش :شخصی جایى را براى عزادارى وقف کرده است که از درآمد آن عزادارى کنند و در زمان حیات، خود متولّى وقف بود و بعد از وفات او اداره اوقاف عدّه اى را به عنوان متولّى تعیین کرده است که اینها مدّعى هستند از طرف فقها هم مأذونند در حالى که معروف است که اینها آدمهاى موثّقى نیستند، آیا این اوقاف بر وقفیّت خود باقى هستند و باید زیر نظر حاکم شرع باشند یا تبدیل به مجهول المالک مى شوند چون که متولّى فعلى آنها غیر شرعى هستند؟
پاسخ :وقف با این مسائل از بین نمى رود بلکه باید از حاکم شرع اجازه گرفته شود.
خیانت کردن متولی در موقوفه [متولی]
پرسش :چنانچه متولی در اجرای وقف مرتکب خیانت شود چه حکمی دارد؟
شاید این مطالب را هم بپسندید:
پاسخ :هرگاه در اوقاف عمومى متولّى خیانت کند و عایدات آن را به مصرفى که معیّن شده نرساند، حاکم شرع باید متولّى امینى براى آن معیّن نماید یا در کنار او بگذارد و اگر متولّى وقف خاص خیانت کند، حاکم شرع با موافقت طبقه موجود براى آنها متولّى تعیین، یا ضمیمه مى‌کند.
تعیین متولی برای موقوفه [متولی]
پرسش :متولی در وقف چگونه تعیین می شود؟
پاسخ :هرگاه براى چیزى که وقف کرده متولّى معیّن کند، باید مطابق قرارداد او رفتار نماید و اگر معیّن نکند اگر از قبیل اوقاف عامّه (مانند مسجد و مدرسه) باشد تعیین متولّى وظیفه حاکم شرع است و اگر وقف خاص باشد (مانند ملکى که وقف بر اولاد است) در مورد کارهایى که مربوط به مصلحت وقف و منفعت طبقات بعد مىباشد، احتیاط آن است که نسل موجود و حاکم شرع با موافقت یکدیگر تعیین متولّى کنند و اگر تنها مربوط به منافع طبقه موجود است اختیار آن با خود آنهاست در صورتى که بالغباشند و اگربالغ نباشند اختیار با ولىّ آنهاست.
اختلاف نظر مرجع تقلید مجریان و واقف در عمل به وقف [متولی]
پرسش :اگر واقف یا تملیک کننده از یک مرجع و مجریان کارهاى مسجد (هیأت امنا) هرکدام از مرجع دیگرى تقلید مى کنند چنانچه این دو مرجع در مسائل وقف با هم اختلاف نظر داشته باشند کدام نظر باید عمل شود؟
پاسخ :نظر مرجع متولّى و مجرى کارهاى مسجد شرط است.
ادامه اجاره بعد از فوت متولی یا موقوف علیهم در وقف خاص [متولی]
پرسش :در وقف خاصی که اجاره داده شده است اگر متولی یا موقوف علیهم فوت کنند تکلیف ادامه اجاره چیست؟
پاسخ :در وقف خاص (مانند وقف بر اولاد) چنانچه متولّى، آن ملک را اجاره دهد و از دنیا برود در صورتى که اجاره با مراعات مصلحت وقف و طبقات آینده بوده باشد اجاره باطل نمىشود، ولى اگر متولّى نداشته باشد و طبقه اوّل آن را اجاره دهند و در بین مدّت اجاره بمیرند، ادامه اجاره نسبت به آینده بدون اجازه طبقه بعد اشكال داردو هرگاه مستاجر، مال الاجاره تمام مدّت را داده باشد آنچه مربوط به بعد از مرگ طبقه اوّل است گرفته مى‌شود و به طبقه بعد داده خواهد شد (به شرط اینکه آنها اجاره را اجازه بدهند).
اگر متولی معین شده از سوی واقف فاقد صلاحیت باشد [متولی]
پرسش :باغی را اینگونه وقف کرده اند که اگر از خاندان فرد خاصی کسی روحانی شود و چنانچه در فلان مسجد مشغول تبلیغ باشد به مقدار نیاز از درآمد و یا محصول آن استفاده کند و مابقی را به مصرف فقرا برساند. حال سوال این که: 1. آیا این وقف خاص است و یا وقف عام؟ 2.در هر دو صورت اگر روحانی که متولی این باغ شده تخلفی کند و صلاحیت تولیت موقوفه رانداشته باشد تکلیف چیست؟ 3. سوال دیگر محدوده نیاز روحانی و یا موقف علیه در چه حدی می باشد؟
پاسخ :
1. بخشی عام و بخشی خاص است.
2. در فرض سوال باید درآمد موقوفه را صرف نیازمندان کنید. 3. در حد یک زندگی ساده و خالی از تشریفات.
رجوع به تولیت پس از اعراض از آن [متولی]
پرسش :چنانچه واقف، توليت موقوفه را طىّ وقف‌نامه‌اى براى اشخاص معيّنى به ترتيب قرار دهد، و افراد فوق به ترتيب مقرّر در وقفنامه ضمن اقرارنامه‌هاى رسمى از قبول توليت اعراض نمايند، آيا پس از اعراض مى‌توانند رجوع نمايند و خواهان توليت گردند؟
پاسخ :آرى در صورت صلاحیّت حقّ رجوع دارند.
تعیین متولی از سوی حاکم شرع پس از اعراض متولی منصوص [متولی]
پرسش :چنانچه واقف، توليت موقوفه را طىّ وقف‌نامه‌اى براى اشخاص معيّنى به ترتيب قرار دهد، و افراد فوق از قبول توليت اعراض نمايند، آيا متولّى بعدى بايد از سوى واقف باشد، يا حاكم شرع او را تعيين مى‌كند؟
پاسخ :در صورتى که متولّى منصوص تولیت را نپذیرد و واقف براى این حالت، شخص خاصّى را پیش‌بینى نکرده باشد حاکم شرع متولّى بعدى را تعیین مى‌کند.
ادعای متولی در تصریح تصدی او بر تمام امورات مذهبی موقوفه در وقفنامه [متولی]
پرسش :متولّى موقوفه ای بسیار قدیمی ادّعا دارد كه مسؤوليّت تكيه و مسجد از قبيل انتخاب روحانى ايّام ماه مبارك رمضان و دهه محرّم و صفر، انتخاب مدّاحان و خادمين مسجد، و حسينيه با اوست، وحتّى ورود به داخل مسجد و حسينيّه جهت اقامه نماز و عزادارى بايد با اجازه او باشد. آيا مى‌تواند چنين ادعايى داشته باشد؟
پاسخ :متولّى موقوفه حقّ دخالت در مورد امورى مثل انتخاب روحانى ومدّاح و خادم مسجد و برنامه‌هاى عزادارى و مانند آن را ندارد، و این امور باید با مشورت با مردم توسّط هیئت امنا و امام جماعتمسجد انجام گیرد.
لزوم تعیین تولیت در مسجد دارای مستغلات [متولی]
پرسش :آيا مسجد نياز به متولّى دارد، يا توليت مربوط به مستغلّات مسجد است؟
پاسخ :تولیت مربوط به مستغلّات مسجد است. بنابراین، مسجدى که مستغلّات ندارد نیازى به تولیت ندارد.
تغییر در تولیت پس از وقف توسط واقف [متولی]
پرسش :وقتى باغى وقف گرديده و در اختيار ذكور و اناث قرار گرفته، آيا واقف مى‌تواند براى بار دوم و پس از گذشت مدت مثلا 11 سال مجدداً تغييرى در توليت آن ايجاد نمايد؟
پاسخ :هنگامى که وقف تمام شود و متولّى در وقفنامه اوّلیه تعیین شده باشد هیچ کس حتّى واقف نمى‌تواند آن را شرعاً تغییر دهد، مگر این که ثابت شود متولّى منصوص صلاحیّت ندارد، که در این صورت متولى جدید از سوى حاکم شرع تعیین مى‌شود.
منبع: سایت هدانا برگرفته از استفتائات آیت الله العظمی مکارم شیرازی .
