آیا تحدی قرآن لفظی است یا معنایی

آيا تحدى كه در قرآن آمده است لفظى است يا معنايى يا امر ديگرى است. اساسا مقصود و هدف قرآن كريم كه كتاب فطرت است و متعلق به همه اعصار و دورانها و شرايط زمانى و مكانى مختلف از تحدى چه مى تواند باشد؟

اساسا مسأله تحدى تنها در قالب الفاظ و زيبايى و آهنگ آن خلاصه نمى‏شود بلكه مى‏توان گفت: اساس اين تحدى در مورد حقايقى است كه قرآن آن را بيان نموده و در قالبى منحصر به فرد ارائه نموده، قالبى كه از يك سو نثر است و محدوديت قافيه و رديف را ندارد و از سوى ديگر همانند نظم است و از زيبايى و روانى و آهنگ پذيرى برخوردار است و از ملال آورى متن ساده به دور است.

براى توضيح بيشتر لازم است به نكاتى اشاره بكنيم: 1- جاى ترديد نيست در اين كه قرآن كتاب هدايت است و براى سوق دادن بشر به سعادت دنيا و آخرت نازل گرديده است اما اسلوبى ويژه و خاص خود دارد كه او را از ساير كتاب ها ممتاز مى كند به اين معنى كه قرآن در عين بيان مطالب مختلف، از كمال ارتباط و انسجام برخوردار بوده و جملات آن بمانند دّرهاى گرانبها و با نظم اعجاب انگيزى به هم متصل و مرتبط مى باشد كه در لابلاى اين جملات مطالب عالى و حقايق زنده اخلاق و انسانى نهفته است.

2- قرآن مجيد به موضوعات زيادى متعرض گرديده كه در همه اين مسائل بهترين و جالبترين حقايق را به بشر ارائه داده است حقايقى كه خلل، فساد و بطلان هرگز بر آن راه ندارد و كوچكترين اشكال و ايرادى برآن متوجه نيست از اين رو كسى كه مى تواند يك كلمه از كلمات قرآن را بگويد و يا يك جمله از جملات آن را بياورد مستلزم آن نيست كه بتواند مثل قرآن بياورد زيرا قدرت و توانايى بر مواد و الفاظ هيچگاه مستلزم توانايى بر تركيبات قرآن نخواهد بود افزون بر آن حلاوت و شيرينى و طراوت موجود در قرآن ناشى از اعجاز هست كه بشر از خلق اين اعجاز ناتوان و عاجز مى باشد روشن است كه اعجاز قرآن در مجموع 4 امر تجلى يافته: الف) فصاحت الفاظ و جمال عبارات ب) بلاغت معانى و علو مفاهيم ج) زيبايى شگفت انگيز نظم و تأليف د) بى نظيرى اسلوب و سبك. از اجتماع عوامل چهارگانه فوق است كه تأثير در نفوس و لذت و حلاوت در حال و نرمى دل و شرح صدر و مانند آن در بشر حاصل مى گردد و به تعبير استاد مطهرى (ره) بشر از خلق اين هندسه بى نظير موجود در قرآن ناتوان است،(1).

 

3- اما روشن است كه اين موضوع جمله بندى و تركيب كلامى از توانايى انسان محدود بيرون و محال است لذا عجز و ناتوانى بشر از اين لحاظ نيست كه گفته شود خداوند براى حفظ دلائل نبوت، قدرت مقابله با قرآن را از افراد انسان سلب كرده است زيرا ما مى دانيم كه عده زيادى به معارضه با قرآن بر آمدند و در اين راه نه تنها انصراف براى آنان حاصل نگرديد بلكه با تمام نيرو به اين مرحله وارد گرديدند ولى عاقبت به عجز خود اعتراف نموده و عقب نشينى كردند.

خلاصه اينكه به قول علامه طباطبايى قرآن مجيد تنها با اسلوب لفظى خود تحدى نمى كند بلكه با جهات معنوى خود نيز مانند جهات لفظى تحدى و دعوى اعجاز مى نمايد. براى آگاهى بيشتر ر. ك: 1- طباطبايى، محمد حسين، قرآن در اسلام ص، 118 انتشارات دارالكتب الاسلاميه. 2- علامه خويى، ترجمه البيان، بخش اعجاز قرآن. 3- علامه طباطبايى ترجمه الميزان ج 1 ص. 71 4- سيوطى، ترجمه الاتقان ج 1 ص

372 نمونه هاى ادعا شده چنين نيست كه بتوان آنها را همسنگ قرآن دانست و صرف آنكه همانند آن يافت نمى شود، دليل آن نيست كه نمى توان همانند آن را آورد و آنان چون چنين ادعائى نداشته اند، همگان در صدد معارضه و همانند آورى جدى در مورد آثارشان بر نيامده اند.

اشعار حافظ و ديگران اينطور نيست كه نظير نداشته باشد خيلى از اشعار هستند در حدى از كيفيت، كه معلوم نيست مال حافظ است يا ديگرى، بدليل مشابهت بين آنها و محتواى بالا، و همچنين آثار ملا صدرا، علاوه بر اينكه قرآن مجيد صرفا بابعداد بى خود تحدى نمى كند تا با اشعار ادبى مقايسه كنيم و بگوئيم چون شبيه اشعار حافظ كسى نگفته پس تحدى قرآن بهم مى خورد. بلكه قرآن داراى وجوه مختلف اعجاز است.

از طرف ديگر شعر هر شاعرى دريك جهت تفوق و برترى بر ديگرى دارد اگر شعر حافظ در بعد غزل عرفانى برترى دارد شاعر ديگر در جهت ديگرى ارجحيت دارد و مى شود گفت نه تنها شعر حافظ نظير دارد كه برتر از او هم وجود دارد.

قرآن شناسى- استاد مصباح يزدى، ص 159

(1) (ر. ك سبحانى، جعفر، الهيات، ج، 2 ص 145 طبع دوم و مطهرى، مرتضى، مجموعه آثار، ح 2 ص 125) /پرسمان