آيا معاد و بازگشت براى همه موجودات است
5-عموميّت معاد
آيا معاد و بازگشت براى همه موجودات است، يا منحصر به انسان مى باشد؟
از نظر آيات قرآن، معاد و برگشت به سوى خداوند سبحان، يک مسئله کلّى و عام بوده و مخصوص انسان نيست. با دقّت و تدبّر در نکات و تعبيرات قرآن، به اين حقيقت پى مى بريم که آفرينش و ايجاد هر موجودى، ملازم با برگشت دادن آن است؛ يعنى، اعطاى وجود به هر موجودى از جانب حضرت حق، توأم با خصوصيت سير و حرکت آن به سوى او است و وجود هر موجودى، برگشت به سوى خداوند را اقتضا مى کند.
به عبارت ديگر، مبدأ متعال در متن ذات هر موجودى، اين برگشت و حرکت را قرار داده است. هستى از خداوند، سرچشمه مى گيرد و به سوى او بازگشت مى کند و اين، براساس عشق هر موجودى نسبت به کمال بالاتر و در نهايت نسبت به کمال بى نهايت است.
هر موجودى به تناسب رتبه وجودى خود، از شعور برخوردار است و قبل از هر چيز، رو به جمال مطلق و خير محض دارد و او را مى يابد و چون مى يابد، به او عشق مى ورزد و به سوى او در حرکت است.
در اينجا به بعضى از آيات قرآنى ـ که دلالت بر عموميّت و کلّيّت معاد دارد ـ اشاره مى شود:
1. «اللّه يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ » [31]؛
«خداى متعال خلق را آغاز مى کند و سپس آن را اعاده و برگشت مى دهد و سپس شما انسان ها به سوى خداوند برگشت داده مى شويد» .
اين آيه با توجّه به برگشت کلّى، مسئله معاد انسان ها را به آنان خاطر نشان ساخته، اين حقيقت را بيان مى کند که بر اساس قانون کلّى «اعاده»، مستثنا بودن انسان ها مفهومى ندارد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
2. «أَوَلَمْ يَرَوْا کَيْفَ يُبْدِءُ اللّه الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللّه يَسِيرٌ. قُلْ سِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَيْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللّه يُنشى ء النَّشْأَةَ الاْخِرَةَ إِنَّ اللّه عَلَى کُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ » [32]؛
«آيا نديده ايد که خداوند، چگونه آفرينش را آغاز مى کند، سپس آن را بازمى گرداند؟ در حقيقت، اين [ کار] بر خدا آسان است . بگو: در زمين بگرديد و بنگريد چگونه آفرينش را آغاز کرده است . سپس[ باز] خدا است که نشئه آخرت را پديد مى آورد . خدا است که بر هر چيزى توانا است» .
بر اساس اين دو آيه ـ که در مورد ارشاد مردم و سرزنش غافلان از برگشت به سوى خداوند است ـ خداوند متعال، مى خواهد اين حقيقت را به انسان ها بفهماند که چون آفرينش، بر اساس مشيّت و اعاده حق، به سوى او در حرکت و برگشت است و اين يک سنّت کلّى حاکم بر موجودات؛ شما انسان ها نيز از اين قانون کلّى مستثنى نيستيد؛ بلکه قطعه اى از هستى مى باشيد که به سوى او باز مى گرديد.
3. «قُلْ هَلْ مِنْ شُرَکَائِکُمْ مَنْ يَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ قُلِ اللّه يَبْدَءُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ فَأَنّى تُؤْفَکُونَ » [33]؛
«[ به مشرکان] بگو: آيا از شريکان تخيّلى و مصنوع شما، چنين موجودى پيدا مى شود که خلق و ايجاد کند و سپس آنچه را که خلق کرده است، اعاده و برگشت دهد؟ [ به آنان] بگو: اين خداى متعال است که خلق مى کند و سپس خلق را اعاده و برگشت مى دهد» .
در اين آيه، علاوه بر اشاره به اصل اعاده کلّ هستى، به اين حقيقت هم اشاره شده که اين برگشت و معاد، يکى از مظاهر قدرت مطلقه خداوند سبحان است. اين آيات و آيات فراوان ديگر، حکايت از اين حقيقت مى کند که آفرينش هر موجود و هر مخلوقى، به دنبال خود اعاده آن موجود و مخلوق را مى آورد. به عبارت ديگر، «اراده و مشيّت حق»، اعاده هر مخلوق و برگشت دادن هر موجودى است که پا به عرصه وجود مى گذارد و اين مسئله منحصر در انسان نيست [34].
[31]. روم 30، آيه 11.
[32]. عنکبوت 29، آيات 19 و 20.
[33]. يونس 10، آيه 34.
[34]. ر.ک: بازگشت به هستى، محمد شجاعى، صص 54 ـ 69؛ معاد يا بازگشت به سوى خدا، همو، ج 1، صص 10 ـ 47.
منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، فرجام شناسی/ مؤلف محمدرضا كاشفى
ویژه نامه اعتقادات و پاسخ به شبهات
.
