آداب زیارت به نیابت
بخش چهارم: آداب نيابت در زيارت
شکّى نیست که نیابت در زیارت یا اهداى ثواب چه براى انسان زنده و چه اموات و گذشتگان مستحب است و ثوابش به «منوب عنه» (کسى که زائر محترم به نیابت او زیارت مى کند) مى رسد و به یقین نائب هم از آن بهره مند مى گردد، و روایات متعدّدى بر آن دلالت دارد از جمله:
1ـ داوود صرمى در حدیث معتبرى مى گوید: خدمت امام حسن عسکرى(علیه السلام) عرض کردم: من به زیارت پدر بزرگوارت رفتم و ثوابش را به شما هدیه کردم، فرمود: «براى تو از جانب خدا اجر و ثواب عظیم و از جانب ما حمد و ثناست».(1)
2ـ ابراهیم حضرمى مى گوید: در مدینه با امام موسى کاظم(علیه السلام) که میان منبر و قبر رسول الله نشسته بودند ملاقات کردم ; خدمتش عرض کردم: وقتى از وطن عازم سفر حج مى شدم بعضى مرا سفارش کرده بودند که هفت دور طواف و دو رکعت نماز به نیابت آنها بجا آورم، ولى من یادم رفت.
وقتى برگردم نمى دانم چه به آنها بگویم. فرمود: «هنگامى که به مکّه مشرّف شدى اگر پس از بجا آوردن مناسک حج، هفت دور طواف مى کردى و دو رکعت نماز مى خواندى ومى گفتى:خدایا من این طواف و دو رکعت را از طرف پدر، مادر، همسر، فرزندان، دوستان و همه همشهریانم بجا آورده ام چنان چه پس از برگشت به هر کدام آنها مى گفتى: من به نیابت شما طواف بجا آوردم و دو رکعت نماز خواندم در گفتارت صادق بودى، همچنین در مدینه پس از انجام وظایف خود، اگر دو رکعت نماز بخوانى سپس بالاى سر رسول گرامى(صلى الله علیه وآله) بایستى و بگویى:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا نَبِىَّ اللهِ مِنْ اَبى وَاُمّى، وَزَوْجَتى وَوَلَدى وَحامَّتى، وَمِـنْ جَمیعِ اَهْلِ بَلَدى، حُرِّهِمْ وَعَبْدِهِمْ، وَاَبْیَضِهِمْ وَاَسْـوَدِهِمْ.
سلام بر تو اى پیامبر خدا از طرف پدر و مادر و همسر و فرزندان و نزدیکانم و از طرف همه همشهرى هایم آزادشان و بنده شان، سفیدشان و سیاهشان.
و پس از بازگشت به هر کدام از اهل شهرت بگویى که من به نیابت تو به پیامبر سلام دادم (و دو رکعت نماز خواندم) راست گفته اى».(2)
3ـ در روایت دیگرى مى خوانیم که از بعضى از ائمّه طاهرین(علیهم السلام) سؤال کردند درباره کسى که دو رکعت نماز مى خواند یا یک روز روزه مى گیرد و یا حج یا عمره اى بجا مى آورد یا رسول گرامى و یا یکى از ائمّه(علیهم السلام) را زیارت مى کند و ثواب آن را به پدر و مادر یا برادر دینى خود هدیه مى کند، آیا براى خود او نیز ثوابى هست؟ فرمود: ثواب آن عمل به «منوب عنه» (پدر یا مادر یا برادر دینى) مى رسد بدون آن که چیزى از ثواب خودش کاسته شود!(3)
کيفيّت نيابت براى کسانى که هزينه سفرشان را ديگرى پرداخته است
«شیخ طوسى» در «تهذیب» مى نویسد: کسى که به نیابت از برادر دینى، اجیر شود چون از غسل زیارت (و مطابق بعضى از نسخه ها چون از عمل زیارت) فارغ شود بگوید:
اَللّـهُمَّ ما اَصابَنى مِنْ تَعَب اَوْ نَصَب، اَوْ شَعَث اَوْ لُغُوب، فَأْجُرْ فُلانَ بْنَ فُلان فیهِ، وَأْجُرْنى فى قَضـآئى عَنْـهُ.
خدایا آنچه به من رسیده از تعب یا رنجى یا گرد و غبار یا خستگى پس مزدش را به فلانى پسرفلان بده و مرا هم در انجام دادن بجاى او مزد ده
و اگر به امامى که زیارت مى کند سلام دهد در آخر سلام بگوید:
اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا مَوْلاىَ عَنْ فُلانِ بْنِ فُلان، اَتَیْتُکَ زائِراً عَنْهُ، فَاشْفَعْ لَهُ عِنْدَ رَبِّکَ.
سلام بر تو اى مولاى من از طرف فلانى پسر فلان، من از طرف او به زیارتت آمده ام پس شفاعت او را در نزد پروردگارت بفرما
و به جاى فلان بن فلان اسم «شخص مورد نظر و پدرش» را بیاورد، سپس به آنچه مى خواهد دعا کند(1) و اگر خواست زیارت نامه اى بخواند بگوید:
اَللّـهُمَّ اِنَّ فُلانَ بْنَ فُلان (به جاى فلان بن فلان اسم منوب عنه و نام پدرش را ببرد)
خدایا همانا فلانى پسر فلان
اَوْفَدَنى اِلى مَولاهُ وَمَوْلاىَ، لاَِزُورَ عَنْهُ رَجآءً لِجَزیلِ الثَّوابِ، وَفِراراً مِنْ سُوءِ الْحِسابِ،
مرا روانه کرده بدرگاه سرور خودش و سرور من تا از طرف او زیارت کنم به امید پاداش شایان و فرار از بدى حساب (روز قیامت)
اَللّـهُمَّ اِنَّهُ یَتَوَجَّهُ اِلَیْکَ بِاَوْلِیآئِهِ الدّآلّینَ عَلَیْکَ فى غُفْرانِکَ ذُنُوبَهُ، وَحَطِّ سَیِّئاتِهِ،
خدایا براستى او رو کند بدرگاهت بوسیله سرورانش که بر تو راهنمایى کنند در مورد آمرزش گناهانش و ریختن کارهاى بدش
وَیَتَوَسَّلُ اِلَیْکَ بِهِمْ عِنْدَ مَشْهَدِ اِمامِهِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِ،
و توسّل جوید به آستانت بوسیله ایشان در نزد زیارتگاه امام خود که درودهاى تو بر او باد
اَللّـهُمَّ فَتَقَبَّلْ مِنْهُ، وَاقْبَلْ شَفاعَةَ اَوْلِیآئِهِ صَلَواتُ اللهِ عَلَیْهِمْ فیهِ،
خدایا پس بپذیر از او و بپذیر شفاعت سرورانش را که درودهاى تو بر ایشان باد درباره اش
اَللّـهُمَّ جازِهِ عَلى حُسْنِ نِیَّتِهِ، وَصَحیحِ عَقیدَتِهِ، وَصِحَّةِ مُوالاتِهِ، اَحْسَنَ ما جازَیْتَ اَحَداً مِنْ عَبیدِکَ الْمُؤْمِنینَ،
خدایا پاداشش ده بر این خوش نیّتى و عقیده صحیح و دوستى درستش بهترین پاداشى که عطا کنى به یکى از بندگان با ایمانت
وَاَدِمْ لَهُ ما خَوَّلْتَهُ، وَاسْتَعْمِلْهُ صالِحاً فیـما آتَیْتَهُ، وَلا تَجْعَلْنى آخِرَ وافِد لَهُ یُوفِدُهُ،
و ادامه بده براى او هر نعمتى را که به او ارزانى داشته اى و به شایستگى وادارش در آنچه به او داده اى و مرا آخرین نماینده اى که مى فرستد قرارم مده
اَللّـهُمَّ اَعْتِقْ رَقَبَتَهُ مِنَ النّارِ، وَاَوْسِعْ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ الطَّیِّبِ،
خدایا آزاد کن او را از آتش دوزخ و فراخ گردان بر او در روزى حلال پاکیزه ات
وَاجْعَلْهُ مِنْ رُفَقآءِ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَبارِکْ لَهُ فى وُلْدِهِ وَمالِهِ وَاَهْلِهِ، وَما مَلَکَتْ یَمینُهُ،
و او را از رفقاى محمّد و آلش قرار ده و برکت ده به او در فرزندان و دارایى و خانواده اش و آنچه را مالک آن است
اَللّـهُمَّ صَـلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَحُـلْ بَیْنَـهُ وَبَیْـنَ مَعاصیکَ حَتّى لا یَعْصِیَکَ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و حایل شو میان او و میان نافرمانى هایت تا این که نافرمانى تو را نکند
وَاَعِنْهُ عَلى طاعَتِکَ وَطاعَةِ اَوْلِیآئِکَ، حَتّى لا تَفْقِدَهُ حَیْثُ اَمَرْتَهُ، وَلا تَراهُ حَیْثُ نَهَیْتَهُ،
و کمکش ده بر فرمانبردارى خودت و فرمانبردارى اولیایت تا بدانجا که او را حاضر بینى در هر جا که دستور دادى و نبینى او را در هر جا که نهى فرموده اى
اَللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاغْفِرْ لَهُ وَارْحَمْهُ، وَاعْفُ عَنْهُ وَعَنْ جَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و بیامرز او را و مورد رحمت قرارش ده و درگذر از او و از همه مردان و زنان با ایمان
اَللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاَعِذْهُ مِنْ هَوْلِ الْمُطَّلَعِ، وَمِنْ فَزَعِ یَوْمِ الْقِیمَةِ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و پناهش ده از هراس روز جزا (که بر احوال خود آگاه شود) و از بیم و ترس روز قیامت
وَسُوءِ الْمُنْقَلَبِ، وَمِنْ ظُلْمَةِ الْقَبْرِ وَوَحْشَتِهِ، وَمِنْ مَواقِفِ الْخِزْىِ فِى الدُّنْیا وَالاْخِرَةِ،
و از بدى جاى بازگشت و از تاریکى قبر و وحشت آن و توقفگاه هایى که موجب خوارى است در دنیا و آخرت
اللّـهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، وَاجْعَلْ جآئِزَتَهُ فى مَوْقِفى هذا غُفْرانَکَ،
خدایا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و جایزه او را در این جایى که ایستاده ام براى او آمرزشت قرار ده
وَتُحْفَتَهُ فى مَقامى هذا عِنْدَ اِمامى صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ اَنْ تُقیلَ عَثْرَتَهُ،
و تحفه اش در این مقامى که هستم در نزد امامم که درود تو بر او باد این باشد که تو از لغزشش چشم پوشى کنى
وَ تَقْبَلَ مَعْذِرَتَهُ، وَتَتَجاوَزَ عَنْ خَطیئَتِهِ، وَتَجْعَلَ التَّقْوى زادَهُ،
و عذرش را بپذیرى و از خطایش درگذرى و تقوا و پرهیزکارى را توشه اش قرار دهى
وَما عِنْدَکَ خَیْراً لَهُ فى مَعادِهِ، وَتَحْشُرَهُ فى زُمْرَةِ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد، صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ،
و آنچه در پیش توست در روز معاد برایش خیر و خوبى گردانى و محشورش کنى در گروه محمّد و آل محمّد صلى الله علیه و آله
وَ تَغْفِرَ لَهُ وَلِوالِدَیْهِ، فَاِنَّکَ خَیْرُ مَرْغُوب اِلَیْهِ، وَاَکْرَمُ مَسْئُول اعْتَمَدَ الْعِبادُ عَلَیْهِ،
و بیامرزى او را و پدر و مادرش را که تو بهترین کسى هستى که بسویت میل کنند و بزرگوارترین درخواست شده اى هستى که بندگان بر تو اعتماد کنند
اَللّـهُمَّ وَلِکُلِّ مُوفِد جآئِزَةٌ، وَلِکُلِّ زآئِر کَرامَةٌ، فَاجْعَلْ جآئِزَتَهُ فى مَوْقِفى هذا غُفْرانَکَ، وَالْجَنَّةَ لَهُ وَلِجَمیعِ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ،
خدایا و براى هر شخصى که کسى را به نمایندگى به جایى فرستد جایزه اى مقرّر است و هر زائرى را کرامتى است پس جایزه او را در این جا که ایستاده ام آمرزش و بهشتت براى او مقرّر فرما و هم چنین براى همه مردان و زنان با ایمان
اَللّهُمَّ وَاَنَا عَبْدُکَ الْخاطِئُ الْمُذْنِبُ، اَلْمُقِرُّ بِذُنُوبِهِ، فَاَسْئَلُکَ یا اَللهُ بِحَقِّ مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد،
خدایا ضمناً من هم بنده خطاکار گنهکار معترف به گناهانم هستم (که بدرگاهت آمده ام) از تو خواهم خدایا به حق محمّد و آل محمّد
اَنْ لا تَحْرِمَنى بَعْدَ ذلِکَ الاَْجْرَ وَالثَّوابَ مِنْ فَضْلِ عَطآئِکَ وَکَرَمِ تَفَضُّلِکَ.
که پس از مزد و پاداش او مرا هـم از فزونى عطا و بزرگوارى نعمت بخشیت محروم نکنى.
سپس نزد ضریح مقدّس آن امام(علیه السلام) برود و دست ها را رو به قبله به طرف آسمان بلند کند و بگوید:
یَا مَوْلاىَ یَا اِمامِى، عَبْدُکَ فُلانُ بْنُ فُلان (به جاى فلان بن فلان، نام آن شخص و پدرش را بگوید)
اَوْفَدَنى زآئِراً لِمَشْهَدِکَ، یَتَقَرَّبُ اِلَى اللهِ عَزَّ وَجَلَّ بِذلِکَ،
مرا به زیارت مشهد و قبر مطهّر شما فرستاده که باین زیارت به نیابت بدرگاه خداى عزّو جلّ تقرّب جوید
وَ اِلى رَسُولِ اللهِ وَاِلَیْکَ، یَرْجُو بِذلِکَ فَکاکَ رَقَبَتِهِ مِنَ النّارِ مِنَ الْعُقُوبَةِ،
و نزد رسول خدا و نزد شما که امام اوئید متقرّب شود بامید آن که از آتش و عقاب دوزخ آزاد گردد
فَاغْفِرْ لَهُ وَلِجَمِیعِ الْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ، یا اَللهُ یا اَللهُ یا اَللهُ، یا اَللهُ یا اَللهُ یا اَللهُ یا اَللهُ،
اى خدا تو او را و جمیع مرد و زن اهل ایمان را ببخش و بیامرز اى خدا اى خدا اى خدا اى خدا اى خدا اى خدا اى خدا
لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا اِلهَ اِلاَّ اللهُ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ، اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد،
(من شهادت مى دهم که) هیچ خدائى جز آن یگانه خداى بردبار بزرگوار نیست خدائى جز آن یکتا خداى بلند مقام بزرگ نیست اى خدا از تو درخواست مى کنم که درود فرستى بر حضرت محمد و آل محمد(ص)
وَ تَسْتَجیبَ لى فیهِ، وَفى جَمیعِ اِخْوانى وَاَخَواتى، وَوُلْدى وَاَهْلى بِجُودِکَ وَکَرَمِکَ، یآ اَرْحَمَ الرّاحِمینَ.(2)
و دعاهاى مرا درباره او (که نایبش هستم) و در حق جمیع برادران و خواهران و فرزندانم و اهل بیتم بجود و کرمت مستجاب فرمائى اى مهربان ترین مهربانان عالم.
