چه کسانی باید فطریه بپردازند
کسی که موقع غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و هشیار است و فقیر و بنده کس دیگر نیست باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحق ّ بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است
چه کسانی باید فطریه بپردازند
فهرست این نوشتار:
نکته :1- شخصی که روزه نگرفته (چه از عمد العیاذبالله و چه از عذر مثل بیمار) اما شرایطی را که در ادامه می آید دارد واجب است او نیز همچو روزه داران فطریه را به فقرا بپردازد.
[نیت زکات فطره]
مسأله 2024 انسان باید زکات فطره را به قصد قربت یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم بدهد (1) و موقعی که آن را می دهد، نیّت دادن فطره نماید.
(1) (سیستانی ): برای تذلّل در پیشگاه خداوند عالم بدهد .. (زنجانی ): برای خداوند عالم بدهد ..
(مکارم ): مسأله در زکات فطره مانند زکات مال قصد قربت لازم است ، یعنی باید برای اطاعت فرمان خدا زکات فطره بدهد و نیّت فطره نیز شرط است .
زکات فِطرَه
مسأله 1991 کسی که موقع غروب شب عید فطر (1) بالغ و عاقل و هشیار است (2) و فقیر و بنده کس دیگر نیست (3) باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع که تقریباً سه کیلو است گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت (4) و مانند اینها به مستحق ّ بدهد (5) و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است (6)
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): موقع مغرب شب عید فطر .. (بهجت ): موقع رؤیت شدن هلال ماه شوّال ..
(فاضل ): موقع غروب شب عید فطر، گرچه به چند لحظه باشد ..
(نوری ): موقع غروب ، یعنی قبل از غروب شب عید فطر، گرچه به چند لحظه باشد ..
(2) (تبریزی ): موقع غروب شب عید، بالغ و عاقل است ..
(3) (خوئی )، (سیستانی ): موقع غروب شب عید فطر، بالغ و عاقل است و بیهوش و فقیر و بنده کس دیگر نیست ..
(مکارم ): زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر «بالغ » و «عاقل » و «غنی » باشند، واجب است ، یعنی ..
(4) (تبریزی ): ذرّت یا نان ..
(5) (سیستانی ): یک صاع که گفته می شود تقریباً سه کیلو است از غذاهای معمول در شهرش مانند گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت به مستحق ّ بدهد ..
(مکارم ): یک صاع که تقریباً سه کیلو است از آنچه غذای نوع مردم آن محل ّ است ، اعم ّ از گندم یا جو یا خرما یا برنج یا ذرّت و مانند اینها به مستحق ّ بدهد ..
(بهجت ): به ازای هر نفر یک صاع طعام تقریباً سه کیلو از گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرّت و مانند اینها، از چیزهایی که خوراک بیشتر مردم است به مستحق ّ بدهد ..
(6) (صافی ): و بنا بر احتیاط، بر کسی که موقع مغرب ماه شوال بی هوش باشد نیز واجب است .
(بهجت ): ولی احتیاط مستحب ّ این است که زکات فطره را از گندم یا جو یا خرما یا کشمش بدهد و یا پول یکی از اینها را حساب کند.
(سیستانی ): و احتیاط لازم آن است که از غذاهایی که در شهرش معمول نیست ندهد هر چند گندم یا جو یا خرما یا کشمش باشد.
(زنجانی ): مسأله زکات فطره بر انسانی که بالغ و عاقل است و بیهوش و فقیر نیست لازم بوده و باید برای خودش و کسانی که نانخور او هستند، هر نفری یک صاع از خوراکی های رایج در آن منطقه همچون گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج و مانند اینها به مستحق ّ بدهد و اگر پول یکی از اینها را هم بدهد کافی است ، در مورد اندازه صاع در مسأله [1864] توضیحاتی داده شد و گفتیم که وزن هر صاع بنا بر مشهور در تمام غلّات ، 1170 درهم می باشد که با تبدیل آن به اوزان کنونی ، تقریباً وزن 830/ 2 کیلو گرم را بدست آورده اند، ولی گفتیم که ظاهراً وزن درهم بیش از مقداری است که مبنای محاسبه فوق می باشد، بنا بر یک محاسبه وزن هر صاع تقریباً 47/ 3 و بر طبق محاسبه دیگر تقریباً 66/ 3 کیلو گرم می باشد، همچنین پیشتر اشاره کردیم که صاع پیمانه بوده و نه وزن مشخّص ؛ و اوزان فوق ظاهراً برای گندم متوسط تعیین شده بنا بر این حجم صاع ما بین 3/ 4 تا 9/ 4 لیتر خواهد بود. این حجم در غلّات ِ سبکتر از گندم ، همچون جو؛ و زنی کمتر از اوزان فوق دارد.
مسائل اختصاصی
(زنجانی ): مسأله 2001 کسی که در ماه رمضان شرایط وجوب زکات فطره را که در مسأله [1991] گفته شد دارا باشد، چنانچه این شرایط تا طلوع آفتاب روز عید فطر باقی باشد، بی تردید زکات فطره بر وی واجب است ، بلکه بنا بر احتیاط واجب اگر یکی از این شرایط را تا هنگام طلوع آفتاب روز عید فطر از دست بدهد، باز زکات فطره تعلق می گیرد. همچنین است در مورد نان خور انسان که اگر در قسمت آخر ماه رمضان نان خور انسان بشمار آید و این امر تا طلوع آفتاب روز عید فطر ادامه یابد، بی تردید زکات فطره بر انسان لازم است . و اگر تا طلوع آفتاب ادامه نیابد، مثلًا آن شخص در این فاصله از دنیا برود، به احتیاط واجب زکات فطره وی لازم می باشد. این مسأله ، مبنای مسائل آینده بوده ، ولی به جهت عدم تفاوت بین احتیاط واجب و فتوا در عمل ، برای سهولت فهم مسائل ، بین باقی ماندن شرایط تا طلوع آفتاب و عدم باقی ماندن آن فرقی نخواهیم گذاشت .
[فطریه کسی که نانخور اوست]
مسأله 1993 انسان باید فطره کسانی را که در غروب (1) شب عید فطر نان خور او حساب می شوند بدهد؛ کوچک باشند یا بزرگ ، مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان بر او واجب باشد یا نه ، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر (2).
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): موقع مغرب .. (مکارم ): قبل از غروب ..
(2) (بهجت ): ولی زنی که ناشزه شده و از تمکین شوهر خودداری می کند، اگر نانخور او حساب نشود، فطره او بر شوهر واجب نیست .
(زنجانی ): مسأله زکات فطره تمام نان خورهای انسان لازم است ، کوچک باشند یا بزرگ ،
مسلمان باشند یا کافر، دادن خرج آنان به او واجب باشد یا نه ، در شهر خود او باشند یا در شهر دیگر.
[نانخور شخص در شهر دیگری باشد]
مسأله 1994 اگر کسی را که نانخور اوست (و در شهر دیگر است (1)) وکیل کند که از مال او فطره خود را بدهد (چنانچه اطمینان داشته باشد که فطره را می دهد (2))، لازم نیست خودش فطره او را بدهد.
(1) [قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه (زنجانی ) نیست ]
(2) (مکارم ): چنانچه اطمینان و وثوق داشته باشد که فطره را می دهد، کافی است .
[قسمت داخل پرانتز در رساله آیت اللّه (اراکی ) نیست ]
[زکات فطره شخص بیهوش و دیوانه]
مسأله 1998 اگر کسی موقع غروب (1) شب عید فطر دیوانه یا بیهوش باشد، (2) زکات فطره بر او واجب نیست.(3)
این مسأله ، در رساله آیت اللّه (مکارم ) نیست
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): موقع مغرب ..
(2) (تبریزی )، (صافی )، (زنجانی ): دیوانه باشد ..
(3) (تبریزی ): ولی اگر بیهوش باشد احتیاط واجب آن است که زکات فطره را بدهد.
(بهجت ): ولی اگر یکی از افراد تحت تکفّل او در این موقع دیوانه یا بیهوش باشد، فطره او بر ولی ّ واجب است .
(خوئی )، (سیستانی ): مسأله اگر کسی موقع غروب شب عید فطر دیوانه باشد، در صورتی که دیوانگی او تا ظهر روز عید فطر باقی باشد زکات فطره بر او واجب نیست و الّا بنا بر احتیاط واجب لازم است فطره را بدهد.
[بالغ، عاقل، غنی شدن قبل از غروب عید فطر]
مسأله 1999 اگر پیش از غروب (1) بچه بالغ شود، یا دیوانه عاقل گردد، یا فقیر غنی شود (2) در صورتی که شرایط واجب شدن فطره را دارا باشد، باید زکات فطره را بدهد (3)
(1) (خوئی )، (تبریزی ): پیش از غروب یا مقارن غروب .. (گلپایگانی )، (صافی ): پیش از مغرب یا مقارن آن .
(2) (مکارم ): باید زکات فطره را بدهد، ولی اگر بعد از غروب باشد زکات فطره بر او واجب نیست ، هر چند مستحب ّ است اگر تاپیش از ظهر روز عید شرایط حاصل شود زکات فطره را بدهد.
(3) (بهجت ): و همچنین است اگر کافری قبل از غروب شب عید فطر، مسلمان شود و یا بیهوشی به هوش آید.
[مسأله 2000]
مسأله 2000 کسی که موقع غروب (1) شب عید فطر، زکات فطره بر او واجب نیست ، اگر تا پیش از ظهر روز عید شرطهای واجب شدن فطره در او پیدا شود مستحب ّ است (2) زکات فطره را بدهد.
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): موقع مغرب ..
(2) (خوئی ): احتیاط واجب است .. (مکارم ): رجوع کنید به ذیل مسأله 1999 (سیستانی ): مسأله اگر در موقع غروب شب عید فطر، شرایط وجوب زکات فطره نباشد ولی پیش از ظهر روز عید آن شرایط پیدا شود، احتیاط واجب آن است که زکات فطره را بدهد.
(زنجانی ): مسأله بر کسی که در هیچ مقداری از ماه رمضان شرایط وجوب زکات فطره را دارا نباشد، زکات فطره واجب نیست ولی اگر تا پیش از ظهر روز عید شرایط وجوب زکات فطره در او پیدا شود، مستحب ّ، بلکه مطابق احتیاط استحبابی است که زکات فطره را بدهد.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
[مسلمان شدن کافر]
مسأله 2001 کافری که بعد از غروب (1) شب عید فطر مسلمان شده فطره بر او واجب نیست . ولی مسلمانی که شیعه نبوده ، اگر بعد از دیدن ماه شیعه شود، باید زکات فطره را بدهد.
این مسأله ، در رساله آیت اللّه (مکارم ) نیست
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): بعد از مغرب ..
[کسی که فقط به اندازه یک صاع دارد]
مسأله 2002 کسی که فقط به اندازه یک صاع که تقریباً سه کیلو است (1) گندم و مانند آن دارد (2) مستحب ّ است زکات فطره را بدهد و چنانچه عیالاتی داشته باشد (3) و بخواهد فطره آنها را هم بدهد می تواند به قصد فطره ، آن یک صاع را به یکی از عیالاتش بدهد (4) و او هم به همین قصد به دیگری بدهد و همچنین تا به نفر آخر برسد و بهتر است نفر آخر چیزی را که می گیرد به کسی بدهد که از خودشان نباشد (5) و اگر یکی از آنها صغیر باشد، احتیاط آن است که او را در دور دادن زکات فطره داخل نکنند (6) و چنانچه ولی ّ صغیر از طرف او قبول نماید باید آن زکات فطره را به مصرف صغیر برساند، نه این که از طرف او به دیگری بدهد.
(1) (زنجانی ): که مقدار آن در مسأله [1991] گفته شد ..
(2) (سیستانی ): کسی که فقط به اندازه یک صاع گندم و مانند آن را دارد ..
(3) (بهجت ): چنانچه افرادی تحت تکفّل داشته باشد ..
(4) (بهجت ): به یکی از این افراد بدهد ..
(5) (بهجت ): بقیه مسأله ذکر نشده .
(مکارم ): بهتر است بعداً آن را به کسی بدهند که از خودشان نباشد و اگر یکی از آنها صغیر است ، ولی ّ او به جای او بگیرد و بعدبه شخص دیگری دهد.
(6) (اراکی ): و ولی ّ او می تواند از جانب صغیر بگیرد و سپس از جانب او پرداخت کند و بهتر است که ولی ّ برای خودش دریافت ، و از جانب صغیر پرداخت کند.
(گلپایگانی )، (خوئی )، (فاضل )، (تبریزی )، (صافی )، (نوری ): اگر یکی از آنها صغیر باشد، ولی ّ او بجای او می گیرد و احتیاط ( (فاضل ): احتیاط واجب ) آن است که چیزی را که برای صغیر گرفته به کسی ندهد.
(زنجانی ): اگر یکی از آنها صغیر یا دیوانه باشد، ولی ّ او بجای او می گیرد و احتیاط مستحب ّ آن است که چیزی را که برای صغیر یا دیوانه گرفته ، به کسی ندهد.
(سیستانی ): اگر یکی از آنها صغیر یا دیوانه باشد، ولی ّ او بجای او می گیرد و احتیاط مستحب ّ آن است که به قصد او نگیرد، بلکه برای خودش بگیرد.
[بدنیا آمدن بچه بعد از غروب شب عید]
مسأله 2003 اگر بعد از غروب (1) شب عید فطر بچه دار شود، (2) یا کسی نانخور او حساب شود، واجب نیست فطره او را بدهد. (3) اگر چه مستحب ّ (4) است فطره کسانی را که بعد از غروب (5) تا پیش از ظهر روز عید نانخور او حساب می شوند بدهد.
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): بعد از مغرب ..
(2) (خوئی ): واجب نیست فطره او را بدهد، ولی احتیاط واجب آن است که فطره کسانی را که بعد از غروب تا پیش از ظهر عید نانخور او حساب می شوند بدهد.
(سیستانی ): واجب نیست فطره او را بدهد، ولی اگر پیش از غروب بچه دار شود یا ازدواج کند، اگر نان خور او شمرده شوند، باید فطره آنها را بدهد و اگر نان خور دیگری باشند، بر او واجب نیست و اگر نان خور کسی نباشند، فطره زن بر خودش واجب است و بر بچه ، چیزی نیست .
(3) (مکارم ): مستحب ّ است فطره او را بپردازد، ولی واجب نیست . [پایان مسأله ]
(4) (زنجانی ): بلکه مطابق احتیاط استحبابی ..
(5) (گلپایگانی )، (صافی ): بعد از مغرب ..
[نانخور دیگری شدن ]
مسأله 2004 اگر انسان نانخور کسی باشد و پیش از غروب (1) نانخور کس دیگر شود، فطره او بر کسی که نانخور او شده واجب است مثلًا اگر دختر پیش از غروب (2) به خانه شوهر رود، شوهرش باید فطره او را بدهد.
(1) (خوئی )، (تبریزی ): پیش از غروب یا مقارن غروب .. (گلپایگانی )، (صافی ): پیش از مغرب یا مقارن آن ..
(2) (گلپایگانی )، (صافی ): پیش از مغرب ..
[دیگری فطره او را باید بدهد]
مسأله 2005 کسی که دیگری باید فطره او را بدهد، واجب نیست فطره خود را بدهد (1).
(1) (تبریزی ): و فرقی هم نیست بداند که آن دیگری فطره او را می دهد یا نداند.
(فاضل ): بلکه اگر کسی نانخور دیگری باشد که به جهت فقر زکات بر او واجب نمی شود، بر خود او زکات فطره واجب نیست هر چند غنی باشد.
[دادن فطریه بجای کسی که فطریه اش بر او واجب شده]
مسأله 2007 اگر کسی که فطره او بر دیگری واجب است خودش فطره را بدهد، از کسی که فطره بر او واجب شده ساقط نمی شود (1)
(1) (فاضل )، (مکارم ): مگر این که با اذن و اجازه طرف باشد.
(بهجت ): بنا بر أحوط؛ مگر این که با اذن مکلّف و به قصد نیابت از او باشد، که کفایت آن بعید نیست .
(زنجانی ): ولی اگر از طرف کسی که فطره بر او واجب شده با اجازه او بدهد، کفایت می کند.
[زکات فطره از مال حلال]
مسأله 2011 انسان اگر چه مخارج عیالاتش را (1) از مال حرام بدهد، باید فطره آنان را از مال حلال بدهد.
این مسأله ، در رساله آیت اللّه (فاضل ) نیست
(1) (بهجت ): مخارج افراد تحت تکفل خود را ..
[فطریه شخص از دنیا رفته در شب عید فطر]
مسأله 2013 اگر کسی بعد از غروب شب (1) عید فطر بمیرد، باید فطره او و عیالاتش را (2) از مال او بدهند، ولی اگر پیش از غروب (3) بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را (4) از مال او بدهند (5)
(1) (گلپایگانی )، (صافی ): بعد از مغرب ..
(2) (بهجت ): فطره او و افراد تحت تکفل او را ..
(3) (گلپایگانی )، (صافی ): پیش از مغرب ..
(4) (بهجت ): فطره او و خانواده اش را ..
(5) (زنجانی ): همچنین اگر یکی از عیالات انسان بعد از غروب شب عید فطر بمیرد، پرداخت فطره او بر انسان واجب است ، ولی اگر پیش از غروب بمیرد، لازم نیست فطره او را بپردازد.
(مکارم ): و در صورتی که عیالاتش دارای شرایط وجوب فطره هستند خودشان باید زکات فطره را بپردازند.
(سیستانی ): مسأله اگر پیش از غروب شب عید فطر بمیرد، واجب نیست فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی اگر بعد از غروب بمیرد، مشهور فرموده اند باید فطره او و عیالاتش را از مال او بدهند، ولی این حکم خالی از اشکال نیست و مقتضای احتیاط ترک نشود.
- توضیح المسائل مراجع مطابق با فتاوای سیزده نفر از مراجع معظم تقلید/ متن اصلی از رساله امام خمینی و مُحشی حضرات آیات: سیستانی، صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی، نوری همدانی، شبیری زنجانی، بهجت،فاضل، اراکی، خویی، گلپایگانی، تبریزی.
