چهارشنبه سوری سنتی خرافی و غیر عقلانی
فهرست این نوشتار:
کدام سنت؛ عقلانی یا خرافی؟(پرسش و پاسخ)
پرسش:
آیین چهارشنبه سوری با توجه به اشکال و ساز و کارهای اجرایی آن در حال حاضر تا چه حدی با فرهنگ ایرانی و اسلامی انطباق دارد؟
پاسخ:
پاسخ اجمالی این است که اشکال و سبک اجرای این آیین در حال حاضر که با خشونت، ناامنی، رعب و وحشت و انواع خسارت‌های مالی و جانی همراه است، نه در ایران باستان و آیین زرتشتیان ریشه تاریخی دارد و نه با آموزه‌های عقلانی و اسلامی انطباق دارد. اما پاسخ تفصیلی به شرح زیر است:
وجه تسمیه و تاریخچه چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری از دو واژه «چهارشنبه» نام یکی از روزهای هفته و «سور» به معنای جشن و شادی ساخته شده است. سوری به یک معنی سرخی است و اشاره به سرخی آتشی دارد که در این روز افروخته می‌شود.
در رابطه با پیشینه برپا کردن آیینی به نام چهارشنبه سوری در منابع کهن چیزی وجود ندارد و ابوریحان بیرونی هم که به دقت از مراسم زرتشتیان یاد می‌کند، نامی از آیین چهارشنبه سوری نمی‌برد. در گاه‌شمار ایران باستان و زرتشتیان اصلاً هفته وجود ندارد و هفت روز هفته در میان نبوده بلکه هر ماه را به سی روز تقسیم می‌کردند و برای هر روز هم اسمی قرار داده بودند. و اسامی هفته بعد از ورود اسلام به فرهنگ ایران وارد شد. که برخی سرمنشأ آن را به قیام مختار ثقفی نسبت داده‌اند. که قول ضعیف و غیر معتبری است. (مرتضی راوندی، تاریخ تحولات اجتماعی ایران)
تحریف آیین چهارشنبه سوری
قرائن و شواهد تاریخی نشان می‌دهد تمامی آیین‌ها و یادمان‌هایی که مردم ایران در هنگامه‌های گوناگون برپا می‌داشتند و بخشی از آنها همچنان در فرهنگ این سرزمین پایدار مانده است با منش، اخلاق و خرد نیاکان ما آمیخته بود و در همه آنها، اعتقاد به پروردگار یکتا، امید به زندگی، نبرد با اهریمنان و بدسگالان در قالب نمادها، نمایش‌ها و آیین‌های گوناگون نمایشی گنجانده شده بود.
رفتار خشونت‌آمیز و مغایر با عرف و منش جامعه در هیچ کدام از این آیین‌ها دیده نمی‌شود. اما متأسفانه امروز این مراسم با پیرایه‌های خرافی و اشکال نابهنجار دستخوش تغییر شده و هر ساله در روزهای پایانی سال باعث بروز اتفاقات همراه با خسارات جانی و مالی، موجبات نگرانی خانواده‌ها را فراهم می‌سازد، به گونه‌ای که در غروب چهارشنبه پایان سال شهرها به خاطر نا امنی و احساس خطر به حالت تعطیل درمی‌آید.
دیدگاه شهید مطهری درباره چهارشنبه سوری
شهید مطهری(ره) در بیان نفی سنت‌های غلط گذشتگان می‌فرماید:
«قرآن منشأهایی برای فکرهای بی‌ریشه که آنها را به درختان بی‌ریشه تشبیه می‌کند ذکر می‌کند. یکی از آنها تقلید است. البته قرآن با کلمه تقلید مطلب را بیان نکرده است. با تعبیر دیگر بیان کرده است. تعبیر قرآن تبعیت کورکورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آبا و اجداد است. این هم از موضوعاتی است که قرآن روی آن زیاد تکیه کرده است و آن را منشأ لغزش و خطای بشر می‌داند و سخت انتقاد می‌کند.
مثلاً می‌گوید: آنها چنین می‌گویند: انا وجدنا ابائنا علی امهًْ و انا علی آثارهم مقتدون» اینها می‌گویند: ما پدران خود را بر یک طریقه‌ای یافته‌ایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را می‌گیریم و می‌رویم. به تعبیر امروز: «سنت‌گرایی»… (زخرف 23) به هر حال این کلمه امروز رایج شده است.
شاید این مطالب را هم بپسندید:
قرآن سنت‌گرایی را محکوم می‌کند.
اما اشتباه نشود! ضد سنت‌گرایی را هم قرآن محکوم می‌کند. هر دو را محکوم می‌کند. چطور؟
قرآن فقط عقل‌گرایی و منطق‌گرایی را تأیید می‌کند. قرآن می‌گوید: هر امر به اصطلاح قدیمی و هر سنت قدیمی را به دلیل آنکه گذشتگان ما چنین می‌کرده‌اند، نیاکان ما چنین بوده‌اند، و ما باید راه نیاکان خودمان را برویم، انجام دادن، محکوم است، چرا؟ می‌گوید: ممکن است نیاکانتان اشتباه کرده باشند، ممکن است نیاکانتان عقل و شعور نداشته باشند. آن که دلیل نمی‌شود. نیاکان ما در گذشته چنین می‌کرده‌اند، ما هم چنین می‌کنیم!(مجموعه آثار، ج 27، ص 296)».
بنابراین مراسم چهارشنبه سوری با سبک و سیاق کنونی که همه ساله باعث هدر رفتن سرمایه‌های انسانی و اقتصادی زیادی شده، نظم و امنیت و آرامش عمومی را برای شهروندان مختل و خانواده‌های زیادی را در آغاز سال نو اندوهگین و داغدار می‌نماید، سنتی کاملاً غلط، خرافی و تحریف شده است که از هیچ گونه پشتوانه عقلانی و وحیانی برخوردار نیست.
منبع: هدانا برگرفته از معارف کیهان.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
حضرت آیت الله مکارم شیرازی
این مساله تاریخچه مفصلی دارد و جمعی از محققان در این خصوص قلم فرسایی بسیار کرده‌اند که برای روشن شدن مطلب به صورت اجمالی خلاصه‌ای از تاریخچه آن را بیان میکنم. اصل این مساله به این صورت است که برخی می‌خواستند در آخر سال مجلس سروری داشته باشند و به همین دلیل چهارشنبه آخر سال را که اعتقاد داشتند روز نحسی است آن را انتخاب کردند تا به این وسیله این نحسی را به گمان خود رفع کرده باشند.
آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی خاطر نشان کردند: چون جمعی معتقد بودند این روز نحس است به همین دلیل با ارحام خود مجلسی شادی برپا می‌کردند و تلاش داشتند با برگزاری مهمانی خانوادگی به دنبال رفع این نحسی باشند ولی به مرور زمان برخی خرافاتی به آن افزوده شد و هم‌اینک شاهد مسائل خطرناک و خرافی در این روز هستیم.
ایشان پریدن از روی آتش و بیان برخی اذکار در هنگام پریدن از آتش و بیرون انداختن خاکستر آتش از خانه را برخی از خرافات افزوده شده به مراسم چهارشنبه سوری دانسته و اظهار داشتند: انداختن کوزه سالم از پشت بام و شکستن آن برای رفع بلاها از دیگر خرافه‌های بود که به این مراسم افزوده شد.
معظم له یادآور شدند: بسیاری از خرافات منتهی به شرک می شود زیرا بعضی در انجام این مراسم معتقد بودند آتش زردی آن ها را می گیرد و سلامتی به آن می دهد که این عقیده، مساله توحید افعالی را زیر سوال می‌برد.
ایشان ادامه دادند: این مراسم با مرور زمان تحول یافت و بازی با مواد محترقه و ترقه بازی و دیگر مسائل خطرناک به این مسائل رنگ و لعاب بیشتر داد و چه بسیار افرادی در این روز گرفتار ضایعات جسمی شدیدی شدند که خانواده‌های آنها سالیان درازی متحمل درد و رنج گشتند.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی فرمودند: در این اواخر این مساله کم کم رنگ سیاسی به خود گرفته و بعضی از افراد خرابکار با استفاده از آن به دنبال انجام مقاصد سیاسی خود شدند.
ایشان دلیل حرام دانستن رسم چهارشنبه آخر سال را خرافی بودن و خطرناک دانستن و همچنین سیاسی کردن آن دانسته و اظهار داشتند: متاسفانه مساله ای که در ابتدا برای اظهار شادی کردن میان خانواده‌ها بوده، هم‌اینک منجر به انجام برخی مسائل خطرناک شده و برای بسیاری از مردم جامعه مشکل آفریده و همچنین برخی افراد خرابکار از این طریق مقاصد سیاسی خود را دنبال می‌کنند به همین دلیل ما انجام چنین مراسمی را مجاز نمی دانیم.
حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی فرمودند: این که شما در چنین مراسمی شب خوشی داشته باشید و با دوستان و خویشان خود شاد باشید کسی مخالف آن نیست؛ اما انجام آن مسائل، خرافی و خطرناک است که با آن باید مخالفت کرد.
منبع: سایت هدانا برگرفته از وبگاه رسمی آیت الله العظمی مکارم شیرازی.
