چرا قمار و شرط بندی در اسلام حرام است

قمار یکی از انواع بازی های مخرب و خانمان سوز است که متأسفانه با عنوان فریبنده ورزش فکری، بر مفاسد آن سرپوش گذاشته می شود. از نظر اسلام، این بازی ناسالم، جزء گناهان کبیره است. قمار باعث تشدید تضادهای داخلی، اختلافات خانوادگی، ازدیاد کینه و دشمنی می گردد. برای افزایش آگاهی نوجوانان و جوانان و عموم خوانندگان محترم مجله، موضوع احکام این شماره از مجله را به (قمار و پیامدهای آن) اختصاص داده ایم.

مفهوم واژگانی قمار
قمار و مُقامَره به معنای بازی با ابزارهای قمار به منظور برد و باخت است; مانند بازی با نَرد، شطرنج، پاسور، ورق و سایر وسایلی که برای قمار کردن ساخته شده است.1

در فرهنگ عمید آمده است: قمار یعنی (هر نوع بازی که در آن شرط کنند شخص برنده از کسی که بازی را باخته، پول یا چیز دیگر بگیرد.)

دلایل حرمت قمار
قماربازی به چهار دلیل حرام است:

1. عقل: از نظر عقلی، هر عملی که باعث تهییج و تحریک اعصاب گردد، کینه و دشمنی به وجود آورد و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و اخلاقی زیانباری به دنبال داشته باشد، جایز نیست.

2. اجماع: علمای شیعه و سنی بالاتفاق بر حرمت قمار اجماع دارند و احدی از آنان به جواز فتوا نداده است.2 از نظر ایشان حتی آموزش قمار، ساختن وسایل قمار و خرید و فروش آن نیز حرام است. حرمت قمار یکی از ضروریات دین به شمار می رود و منکر آن از اسلام و جماعت مسلمین بیرون است.3

3. کتاب: قرآن مجید صریحاً بر حرمت قمار تأکید کرده است، که ما در این جا به دو آیه بسنده می کنیم:

الف) یسئلونک عن الخمر والمیسر قل فیهما اثم کبیر ومنافع للناس واثمهما اکبر من نفعهما;4 از شراب و قمار از تو می پرسند، بگو: در آن دو، گناهی بزرگ و منافعی برای مردم وجود دارد و گناهشان از سودشان بیشتر است.)

از عبارت (اثم کبیر) برمی آید که شراب و قمار گناهی بزرگ است.

ب) (یا ایها الذین آمنوا انّما الخمر والمیسر والانصاب والازلام رجس من عمل الشیطان فاجتنبوه لعلکم تفلحون;5 ای کسانی که ایمان آورده اید، تحقیقاً شراب و قمار و بت ها و تیرهای قرعه، از اعمال پلید شیطانی است; پس دوری کنید، شاید رستگار شوید). این آیه سعادت مادی و معنوی بشر را در گرو پرهیز از قمار وشراب دانسته است. آن گاه در آیه بعد به گوشه ای از حکمت حرمت آن دو عمل پرداخته و می فرماید: (بدون تردید شیطان می خواهد از طریق شراب و قمار، در میان شما دشمنی و تفرقه ایجاد کند و شما را از یاد خدا و اقامه نماز باز دارد.)6

از این دو آیه نکات حکیمانه ای فهمیده می شود; از جمله اینکه قمار، کاری بسیار زشت و پلید است به طوری که در ردیف میگساری و بت پرستی آورده شده است. دیگر اینکه باعث گسترش دشمنی و تفرقه در میان جامعه است، چرا که ثروت باد آورده و بدون زحمت، دشمنی اطرافیان را برمی انگیزاند و پیوندهای اجتماعی را قطع می نماید. از همه مهم تر باعث غفلت از خدا و اقامه نماز می شود. قماربازان به امید بردن مال بیشتر و یا جبران اموالی که باخته اند، گذشت زمان را فراموش می کنند تا آن جا که نمازشان قضا شده و خدا فراموش می شود. به علاوه اینکه در دل بازنده، بغض و نفرت از فرد برنده آشیانه می کند و تا انتقام نگیرد و یا خودکشی نکند، آرام نمی گیرد. از جانب دیگر هر (بردی) برای برنده، شوق و حرص بیشتری ایجاد کرده تا از این طریق به چپاول اموال دیگران ادامه دهد.

4. سنت: به فرموده علامه طباطبائی(ره)، روایات شیعه و سنی درباره حرمت قمار به قدری زیاد است که از حد شمارش بیرون است.7

اقسام و احکام قمار
برای اینکه موارد حرمت و حلال قمار روشن گردد، باید اقسام و شاخه های آن را شناخت. قمار از چهار صورت خارج نیست:

1. بازی با وسایل مخصوص قمار همراه با شرط بندی و برد و باخت;

2. بازی با وسایل مخصوص قمار، ولی بدون شرط بندی و برد و باخت;

3. بازی با وسایلی غیر از ابزارهای مخصوص قمار، ولی همراه با شرط بندی و برد و باخت;

4. بازی بدون وسایل قمار و بدون شرط بندی و برد و باخت.

صورت اول از نظر تمام عالمان اسلامی (شیعه و سنّی) حرام است و از گناهان بزرگ محسوب می گردد.

صورت دوم از نظر همه علمای شیعه و برخی از عالمان سنی، حرام می باشد.

صورت سوم از نظر تمام علمای شیعه و بیشتر علمای اهل سنت، حرام است.

صورت چهارم به اجماع عالمان تشیع و تسنن، جایز است.

پیامدهای منفی قمار
پیامدهای ناگوار و زیان های قمار، مسئله ای بدیهی و روشن است; تفرقه و دشمنی، خشم و نفرت، جنگ و قتل، انحطاط اخلاقی، طلاق، اضطراب و نگرانی، خودکشی و هیجان های عصبی و موارد بسیار دیگر، از جمله آثار ناپسند این بازی تخدیری است. برای اطلاع بیشتر خوانندگان گرامی، در این جا به نمونه هایی از خطرات و ضررهای اجتماعی و مالی قمار بر اساس گزارشات رسانه های جمعی کشورهای غربی اشاره می کنیم.

ـ یک قمارباز حرفه ای به خبرنگار نیویورک تایمز گفت: (من چنان در این سوراخ گیر کرده بودم که می بایست یا بیرون آیم یا خودکشی کنم.)8

ـ قمارباز پس از طی فراز و نشیب ه، تبدیل به یک دزد حرفه ای خواهد شد، چرا که او در نهایت بازنده است. یکی از خبرنگاران نشریه انجمن امور همگانی می نویسد: (یکی از کارمندان شهرداری لوس آنجلس، در مدت یک سال، بیش از 50هزار دلار از صندوق شهرداری بالا کشید تا بدهی های (لاتاری) خود را با آن بپردازد.)9

ـ (جرج واشنگتن) در 1783 در مورد قمار یک بررسی تحلیلی انجام داد و به نتایج بسیار دقیقی دست یافت: (قمار، مایه ویرانی بسیاری از خانواده های آبرومند و محترم و سبب از دست دادن شرف و حیثیت، و علت خودکشی است… قمارباز برنده همچنان به بُرد ادامه می دهد تا گرفتار شکست شود.)10

ـ در شهرکی از نیوانگلاند، یک نفر سرب کار که در بازی های (پوکر)11 همه چیزش را از دست داده بود، به یکی از دوستانش گفته بود: (نمی توانم خودم را نگه دارم، باید انتقام خود را بگیرم.)12

ـ از مهم ترین پیامدهای قمار، ایجاد هیجانات عصبی است. روانشناسان و دانشمندان پسیکولوژی معتقدند که هیجانات روانی، عامل اصلی بسیاری از بیماری هاست. کمبود ویتامین ه، زخم معده، دیوانگی، بیماری های عصبی و روانی، در بسیاری از موارد، ناشی از هیجان است.

ـ یکی از دانشمندان آمریکایی می گوید: (در هر سال، در این کشور، تنها دوهزار نفر در اثر هیجانات قمار می میرند.)

ـ به طور متوسط قلب یک (پوکرباز) متجاوز از صد بار در دقیقه می زند.

ـ گاهی قمار باعث سکته قلبی و مغزی می شود. به گفته دانشمندان، شخصی که مشغول بازی قمار است، نه تنها روح وی دستخوش تشنج است، بلکه تمام جهازات بدن او در حالت فوق العاده به سر می برند; ضربان قلبش بیشتر می شود، مواد قندی در خون او می ریزد، در ترشحات غدد داخلی اختلال ایجاد می گردد و دچار بی اشتهایی می شود. شخص قمارباز، در پایان قمار و پس از یک جنگ اعصاب و حالت بحرانی، به خواب می رود و غالباً برای تسکین اعصاب و ایجاد آرامش جسم و جانش، متوسل به الکل و سایر مواد مخدر می شود.

ـ یکی از دانشمندان می گوید: (قمارباز انسانی مریض است که دائماً به مراقبت روحی و روانی نیاز دارد. تنها باید سعی کرد تا به او فهمانید که یک خلأ روانی او را به سوی این عمل ناهنجار سوق می دهد.)

ـ یکی از مؤسسات آمارگیری جهانی ثابت کرده است که سی درصد جنایت ها با قمار رابطه مستقیمی دارد. همچنین این بازی مخرب از جمله عوامل به وجود آمدن هفتاد درصد جنایات دیگر به شمار می رود.

بـاش تـا صبـح دولتش بـدمـد

که این هنوز از نتایج سحر است

راه های پیشگیری
1. اعلام ممنوعیت دینی: اسلام همان گونه که خوردن یک قطره شراب را حرام کرده است تا دستاویزی به دست میگساران نیفتد که شراب را قطره قطره بیاشامند، قماربازی را هم در صورتی که برد و باخت در آن شرط شده باشد، به طور کلی حرام دانسته و حتی نشستن در مجلس شراب و قمار را نیز جایز نمی شمارد. همچنین پولی که از این راه به دست آمده باشد، تصرف در مال غیر محسوب شده و حرام می باشد و هرگونه معامله و دادوستد با این پول، باطل است. ضمن اینکه هر نوع تصرف در کالایی که از پول قمار خریداری شده، جایز نمی باشد; چنانچه تصرف در ثمن و بهای آن نیز نارواست.13

مراجع عظام تقلید بر این باورند که اگر وسایلی فقط برای قماربازی ساخته شده باشد، بازی با آنها گرچه برای برد و باخت هم نباشد، باز هم حرام است; ولی اگر مشکوک باشد، جایز است. مضاف بر اینکه قمار از منکرات معروف است و نهی از منکر، بر همگان واجب است. حتی شکستن آلات مخصوص قمار بدون اجازه مالک آن، جایز است.

به اجماع مراجع معظم، بازی بلیارد، پاسور، شطرنج و دیگر ابزارهای بازی، در صورتی که به طور کلی از آلت قمار بودن درآمده باشند و به صورت یک بازی فکری تلقی شوند و یا از نظر عرفی، خروج از ابزار قمار بودن معلوم نباشد، جایز است.14

2. ارتقای سطح فرهنگی جامعه و گسترش مبانی اخلاقی و عقیدتی، در پیشگیری از قمار مؤثر است.

3. مبارزه جدی و همه جانبه با عوامل گسترش قمار و تعطیل کردن کلوپ ها و دیگر مراکزی که به نوعی در این زمینه فعالیت می کنند.

4. مبارزه اصولی و کارشناسانه با بیکاری، هرزگی و عیاشی که از عوامل توسعه انحرافات اخلاقی محسوب می شوند. ایجاد فرصت های شغلی، سرگرمی های مفید، جلسات علمی، گسترش فرهنگ کتاب خوانی در جامعه، تشویق به انجام کارهای دستی و ورزش های دسته جمعی، از جمله عوامل پیشگیری از قمار است.

5. بیان زیان های اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، دینی و عذاب اخروی به مبتلایان قمار، در کاهش این پدیده نامیمون مؤثر است.

6. مراقبت اولیا و مربیان از شرکت فرزندان در مجالس مشکوک با استفاده از اهرم تشویق و تحذیر، مشروط بر اینکه خودشان نیز هرگز گرد قمار نگردند.

7. همسران نسبت به اعضای خانواده مسئولیت دارند: (کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته). بنابراین می توانند از هوسرانی و قماربازی شریک زندگی خود جلوگیری به عمل آورند.

درمان مبتلایان قمار
پیش از پرداختن به درمان مبتلایان قمار، نخست باید عامل ابتلای فرد را به آن مشخص نمود. آیا عامل اصلی بیکاری است، یا معاشرت با دوستان آلوده و یا مشکلات خانوادگی و شکست های عشقی و… اگر علت اصلی را پیدا کنیم، از همان طریق می توانیم به درمان آن بپردازیم.

متأسفانه ما همیشه معلول ها را می گیریم و علت ها را فراموش می کنیم. اگر جوانی به دلیل معاشرت با افراد فاسد به این بازی مخرب کشیده شده است، باید معاشران صالحی برای او پیدا کرد و اگر محیط اجتماعی عامل باشد، باید چاره جویی نمود و چنانچه نجات از محیط آلوده امکان پذیر نشد، باید به (هجرت) تن داد. در شرایطی که ایمان و اخلاق در مخاطره قرار گیرد اسلام هجرت را واجب می داند; همان گونه که ملائکه در هنگام مرگ به کسانی که محیط را عامل انحراف خود می دانند، می گویند: (اَلَم تکن ارض الله واسعة فتُهاجروا فیها;15 مگر زمین خدا پهناور نبود تا مهاجرت کنید) و بدین وسیله از دین و ایمان و اهل بیت خویش حراست نمایید.

پی نوشت ها:
1ـ مجمع البحرین و المنجد، ماده (قمر).

2ـ مصباح الفقاهه، ج1، ص368; مکاسب محرمه (چاپ تبریز)، مسئله 15، ص47.

3ـ مفتاح الکرامه، ج2، ص56، تذکره علامه، ج1، ص582.

4ـ بقره (2) آیه 219.

5 ـ مائده (5) آیه 90.

6 ـ همان، آیه 91.

7ـ المیزان، ج6، ص137.

8 ـ نشریه انجمن امور همگانی نیویورک، ص9ـ14.

9ـ همان.

10ـ همان.

11ـ پوکر نوعی بازی و قمار با ورق است شبیه به بازی آس.

12ـ نشریه انجمن امور همگانی نیویورک، ص1.

13ـ توضیح المسائل مراجع، ج2، ص202.

14ـ همان و استفتائات امام (چاپ پنجم) ص9ـ10.

15ـ نساء(4) آیه 97.

معارف اسلامی  فروردین، اردیبهشت، خرداد و تیر 1383، شماره 57 / احکام قمار و پیامدهای آن.حوزه