چرا قرآن خطاب به مردان است
فهرست این نوشتار:
خطاب هاى قرآن
چرا خطاب آيات قرآن، بيشتر به مردان است؟ مگر بانوان نيمى از جمعيت را تشكيل نمى دهند؟
قرآن پژوهان، خطاب هاى قرآن را به دو دسته تقسيم كرده اند:
1. خطاب ويژه براى مرد يا زن؛ مانند:
«وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ…»118؛ «مادران فرزندانشان را شير دهند».
زيرا شيردهى ويژه زنان است و به طور طبيعى و بديهى از عهده مردان خارج است. و همچنين:
«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتالُ…»119؛ «جنگ بر شما (مردان) نوشته (واجب) شده است».
زيرا به طور معمول شركت در جنگ ها وظيفه مردان است و زنان از اين سختى معاف شده اند.
2. خطاب مشترك:
خطاب هاى مشترك در قرآن دو گونه است:
2-1. گاهى با عنوان فراگيرى همچون واژه «ناس» و «انسان» عموم انسان ها را خطاب مى كند؛ مانند:
«يا أَيُّهَا النّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ…»120؛ «اى مردمان پروردگارتان را بپرستيد…».
«وَ وَصَّيْنَا الاْءِنْسانَ بِوالِدَيْهِ حُسْناً…»121؛ «و به انسان سفارش كرديم كه به پدر و مادر خود نيكى كند».
اينگونه خطاب هاى قرآنى مشترك ميان زن و مرد است و همگان را شامل مى شود.
2-2. گاهى در ظاهر از لفظ مذكر استفاده مى كند؛ ولى شامل زن و مرد مى شود؛ مثل:
«لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِى رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»122؛ «همانا براى شما در [پيروى از ]رسول خدا سرمشقى نيكوست».
شاید این مطالب را هم بپسندید:
بديهى است الگوگيرى از پيامبر صلى الله عليه و آله اختصاص به مردان ندارد.
در قرآن گاهى حتى از لفظ «رجل» استفاده مى شود اما مرد و زن را شامل مى شود؛ مانند:
«ما جَعَلَ اللّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ…»123؛ «خداوند براى هيچ مرد [و زنى ]در درونش دو قلب ننهاده است».
بديهى است دارا بودن يك قلب اختصاص به مردان ندارد. در اين باره دلايلى گفته شده است:
يكم. استفاده بيشتر از الفاظ مذكر، به جهت قاعده ادبى «تغليب» است. در زبان هايى مانند عربى ـ كه براى مرد و زن، دو گونه فعل وجود دارد (مذكر و مؤنث) ـ در مواردى كه هر دو گروه، مورد نظر باشد، صيغه مذكر به كار مى رود.
بنابراين «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» هم شامل زنان مى شود و هم مردان. هم چنان كه در مورد موجوداتى مانند خداوند كه مذكر و مؤنث درباره آنان مطرح نمى باشد از ضماير مذكر استفاده مى شود. مثل: «قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَدٌ». از اين رو تاكنون هيچ مفسر و يا آشنا به زبان و ادبيات، نگفته است كه مجموعه خطاب هاى قرآن اختصاص به مردان دارد.
دوم. اين گونه سخن گفتن در ميان انسان ها، معمول است و اختصاصى به قرآن ندارد؛ به خصوص در مقام قانون گذارى و تهيه آيين نامه ها و منشورها، از الفاظ و ضماير مذكر استفاده مى شود، ولى معناى عموم اراده مى گردد.
سوم. خطاب كمتر قرآن به زنان، برخاسته از نگرش قرآن به رعايت حرمت زنان است و نشان از غيرت خداوند دارد. طبيعى است سخن گفتن مؤبانه و عفيفانه با زنان و كمتر نام بردن آنها، يكى از راه هاى حفظ حرمت آنان است.
اين به معناى عقب نگه داشتن نيمى از انسان ها نيست؛ زيرا اين گونه سخن گفتن، نشانگر نوعى احترام و ارج نهادن به مقام شامخ آنان است؛ چنان كه در ميان خانواده هاى محترم و با شخصيت، اين گونه معمول است و زنان را كمتر به طور مستقيم مورد خطاب قرار مى دهند.
البته در مواردى كه نياز به تأكيد دارد و يا جهت فرهنگ سازى نياز به تصريح دارد، به طور آشكار و جداگانه از الفاظ ويژه زنان و مردان در آيات قرآن استفاده شده است؛ مانند آيات شريفه:
«إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤمِنِينَ وَ الْمُؤمِناتِ وَ الْقانِتِينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصّادِقِينَ وَ الصّادِقاتِ وَ الصّابِرِينَ وَ الصّابِراتِ وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصّائِمِينَ وَ الصّائِماتِ وَ الْحافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذّاكِرِينَ اللّهَ كَثِيراً وَ الذّاكِراتِ أَعَدَّ اللّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً»124.
«مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ»125.
و حتى گاهى يك زن به عنوان الگو و ضرب المثل براى همگى مردان و زنان مطرح شده است. چنان كه درباره زن فرعون در قرآن مى خوانيم:
«وَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ…»126؛ «و براى كسانى كه ايمان آورده اند، خدا همسر فرعون را مَثَل آورده…».
118. بقره 2، آيه 233.
119. همان، آيه 216.
120. بقره 2، آيه 21.
121. عنكبوت 29، آيه 8.
122. احزاب 33، آيه 21.
123. احزاب 33، آيه 4.
124. احزاب 33، آيه 35.
125. نحل 16، آيه 97.
126. تحريم 66، آيه 11.
منبع: سایت هدانا برگرفته از پرسمان، پرسش ها و پاسخ ها «قرآن شناسی».
