چرا صلح حدیبیه فتح بزرگ نامیده شد
فتح مبين
چرا رسول الله(صلى الله عليه وآله) از صلح حديبيه به عنوان بزرگ ترين فتح ياد كرد؟
نکته:
صلح نامه حديبيه، در سال ششم هجرى ميان پيامبر اسلام و نماينده مشركان امضا شد. اين پيمان، با توجه به آثار و نتايج درخشانش، پيروزى به شمار مى آمد ; چنان كه سوره فتح در بازگشت از حديبيه، بر پيامبر نازل شد[33] و در آغاز اين سوره، چنين آمده است: (إِنّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبِيناً )[34] و خداوند، اين صلح را فتح آشكار اعلام كرد و در ادامه، با ابراز رضايت از بيعت كنندگان با پيامبر در حديبيه (كه به بيعت رضوان شهرت يافت )، پاداش آنان را «فتح قريب» دانسته است.
بنابراين، مى توان مجموعه تحولات مربوط به صلح حديبيه تا فتح مكه را فتح قريب برشمرد. به مصاديق فتح، دقت كنيد:
1. صلح حديبيه، يك فتح بدون جنگ بود[35] ;
هنگامى كه پيامبر از حديبيه باز مى گشت، سوره فتح نازل شد. يكى از اصحاب عرض كرد: «اين چه فتحى است كه ما را از زيارت خانه خدا بازداشتند و جلوى قربانى ما را گرفتند؟
پيامبر(صلى الله عليه وآله) فرمود: بد سخنى گفتى ; بلكه اين بزرگ ترين پيروزى ما بود كه مشركان راضى شدند بدون برخورد خشونت آميز، شما را از سرزمين خود دور كنند و به شما پيشنهاد صلح دهند و با آن همه ناراحتى كه قبلاً ديده اند، تمايل به ترك تعرض نشان داده اند»[36]. سپس پيامبر، ناراحتى هايى را كه در بدر و احزاب تحمل كردند، به آنها يادآور شد و مسلمانان تصديق كردند كه اين، اعظم فتوح بوده است و آنها از روى ناآگاهى قضاوت كردند[37]. قريش براى نخستين بار، اسلام و مسلمانان را به رسميت شناخت و اين امر، نشان دهنده تثبيت موقعيت مسلمانان در جزيره عربستان بود[38].
به گفته واقدى، جنگ، مانع ميان مردم و سخن گفتن با آنها بود و زمانى كه جنگ به صلح تبديل شد، هر كسى كمترين شعورى داشت و درباره اسلام چيزى مى شنيد، مسلمان مى شد[39].
امام صادق(عليه السلام) مى فرمود:
شاید این مطالب را هم بپسندید:
«پس از گذشت مدتى از صلح، اسلام چنان رشد كرد كه نزديك بود بر مكه مستولى شود و مسلمانان و مشركان، درهم آميختند»[40].
«زهرى» مى گويد:
«فتحى عظيم تر از صلح حديبيه، صورت نگرفت ; زيرا مشركين با مسلمانان ارتباط يافتند و اسلام در قلوب آنها جايگزين شد و در عرض دو سال، گروه عظيمى اسلام آوردند و جمعيت مسلمانان، با آنها فزونى گرفت»[41].
ابن هشام پس از نقل گفته زهرى، مى نويسد:
مسلمانان همراه پيامبر هنگام صلح حديبيه، 1400 نفر بودند و اين تعداد، در فتح مكه و در عرض دو سال، به 10000 نفر رسيد[42].
2. پس از پيمان صلح و اطمينان از متوقف شدن تجاوز مشركان، فرصت تبليغ جهانى براى پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) فراهم شد و حضرت نشر دعوت به خارج از مرزهاى حجاز را آغاز كرد و براى شاهان بزرگ و مقامات مذهبى مسيحى و رؤساى قبايل معروف، نامه ارسال داشت[43].
3. بيشتر مفسران، پيروزى در خيبر را به عنوان آخرين سنگر يهوديان، مصداق فتح قريب مى دانند[44] ; به خصوص غنايم فراوانى كه در پى اين فتح، نصيب مسلمانان گرديد[45].
4. فتح مكه، يكى از ثمرات صلح حديبيه است كه مى توان آن را فتح قريب شمرد[46] ; جابر مى گفت ما فتح مكه را جز از روز حديبيه نمى دانيم[47].
[33]. طبقات الكبرى، ج 2، ص 104 و 105 .
[34]. فتح (48 )، آيه 1 .
[35]. مجمع البيان، ج 9، ص 109 .
[36]. حويزى، نورالثقلين، ج 5، ص 48 .
[37]. سيوطى، درالمنثور، ج 6، ص 68 .
[38]. تفسيرنمونه، ج 22، ص 15 .
[39]. المغازى، ج 2، ص 624 .
[40]. طبرسى، اعلام الورى، ص 62 .
[41]. السيرة النبويه، ج 3، ص 186 .
[42]. همان .
[43]. ر.ك: مكاتيب الرسول .
[44]. مجمع البيان، ج 9، ص 116 .
[45]. ر.ك: فتح (48 )، آيه 19 ـ21 .
[46]. فتح (48 )، آيه 27 .
[47]. اعلام الورى، ص 61 .
منبع: هدانا برگرفته از پرسش ها و پاسخ ها «پیامبراعظم – سیره و تاریخ».
