چرا بايد در نماز حتما سوره حمد خوانده شود

سوره حمد

پرسش 16 . چرا بايد در نماز، حتماً سوره حمد خوانده شود؟

در خصوص علّت خواندن سوره حمد و عدم جايگزينى ديگر سوره هاى قرآن به چند دليل عمده مى توان اشاره نمود؛

 

جامعيت اين سوره

سوره حمد آيات الهى از زبان بندگان خداوند است و ارتباط خالق و مخلوق را به اوج مى رساند. امام رضا عليه السلام فرموده اند: «هيچ سوره اى از سوره هاى قرآن مثل سوره حمد مشتمل بر جوامع خير و حكمت نيست و شرح آن چنين است:
«الْحَمْدُ لِلَّهِ» با اين عبارت بنده آنچه حق تعالى بر او واجب كرده يعنى شكر توفيق يافتنش براى اعمال خير را ادا مى كند.

«رَبِّ الْعالَمِينَ» اين عبارت تمجيد حق تعالى و تحميد او بوده و نيز با آن بنده اقرار مى كند كه او فقط خداوند؛ خالق و مالك است نه ديگرى.

«الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» با اين عبارت بنده عطوفت خالق را نسبت به خود طلب كرده و همچنين پروردگار و نعمت هايش بر جميع مخلوقات را يادآور مى شود.

«مالِكِ يوْمِ الدِّينِ» اقرار به بعث و زنده شدن مردگان و حساب و مجازات بندگان بوده و نيز با اين كلام بنده ملك آخرت را براى حق تعالى اثبات نموده همان طورى كه ملك دنيا را برايش ايجاب مى نمايد.

«إِياكَ نَعْبُدُ» با اين عبارت بنده رغبت و تقرّب خود به خدا را بيان كرده و نيز خبر مى دهد از اخلاص عمل فقط براى خالق نه ديگرى.

«إِياكَ نَسْتَعِينُ» بنده با اين عبارت از خدا تقاضا مى كند كه توفيق و عبادتش را زياد كرده و نعمت ها و نصرتش را خالق نسبت به او ادامه دهد.

«اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ» بنده با اين جمله از خدا تقاضاى ارشاد كرده و نيز بدين وسيله به ريسمان هدايتش چنگ زده و همچنين از خدا مى خواهد كه معرفتش را به او و به عظمت و كبريائيش زياد نمايد.

«صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيهِمْ» اين جمله تأكيد بنده نسبت به هدايت و رغبتش در ارشاد شدن را رسانده و نيز با اين عبارت بنده متذكّر نعمت هاى حق تعالى بر اوليائش شده و همچنين رغبت و ميلش به مثل چنين نعمت هايى را مى رساند.

«غَيرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ» بنده با اداى اين عبارت پناه به خدا برده و استعاذه مى جويد از اين كه در زمره معاندين و كافرين و كسانى باشد كه پروردگار و امر و نهى او را خفيف و كوچك مى شمرند.

«وَ لاَ الضَّالِّينَ» با اين كلمه بنده از خدا تقاضا مى كند او را معصوم و محفوظ بدارد از اين كه در گروه آنان كه از طريق مستقيم حق تعالى گمراه بوده و بدون عرفان چنين مى پندارند كه اعمال پسنديده و شايسته بجا مى آورند باشد.

و بدين ترتيب در اين سوره جوامع خير و حكمت نسبت به امر آخرت و دنيا جمع بوده به طورى كه با هيچ چيز ديگرى برابرى نكرده و قابل قياس نيست.117 به دليل همين ويژگى است كه نماز بدون سوره حمد ناقص است.

از امام باقر عليه السلام درباره حكم كسى كه در نمازش «فاتحة الكتاب» قرائت نكرده بود، سؤال شد؛ حضرت فرمود: «لاَ صَلاَةَ لَهُ إِلاَّ أَنْ يقْرَأَ بِهَا»؛ «نمازش، نماز شمرده نمى شود، مگر اين كه در آن «فاتحة الكتاب» را قرائت كند.

 

 

فوايد سوره حمد

روايات متعدّدى در خصوص آثار و فوايد اين سوره بيان گرديده كه در اينجا تنها به دو مورد آن اشاره مى نماييم:

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به جابربن عبداللّه انصارى فرمود: «اى جابر! آيا برترين سوره اى كه خدا در كتابش نازل فرموده به تو بياموزم؟ جابر عرض كرد: آرى، پدر و مادرم فداى تو باد! اى رسول خدا! آن را به من بياموز. پس رسول اكرم صلى الله عليه و آله سوره «حمد» (امّ الكتاب) را به او تعليم داد و فرمود: اى جابر! آيا آگاهت سازم از اين سوره؟ عرض كرد: چرا، پدر و مادرم فداى تو باد! يا رسول اللّه! از آن مرا باخبر ساز. فرمود: آن شفاى هر دردى است جز مرگ»118.

امام صادق عليه السلام فرمودند: «اسْمُ اللَّهِ الْأَعْظَمُ مُقَطَّعٌ فِى أُمِّ الْكِتَاب»119؛ «اسم اعظم خداوند، در فاتحة الكتاب مندرج است».

با توجّه به دلايل گفته شده معلوم مى شود سوره حمد، به سبب ويژگى هاى منحصر به فردى كه دارد، بر ديگر سوره ها مقدّم است و بر آنها برترى دارد. از اين رو در نماز، سوره حمد را مى خوانيم.

 

117. علل الشرائع، ترجمه ذهنى تهرانى، ج1، ص 825.

118. بحارالأنوار، ج89، ص 237.

119. وسائل الشيعة، ج 6، ص 38.

 

منبع: هدانا برگرفته از پرسمان، نماز چیستی و چرایی.