وطن دوستی از دیدگاه اسلام

سوال: حد و مرز وطن دوستى و ميهن دوستى كجاست؟

پاسخ :
دوست گرامى به نكته بسيار مهمى اشاره فرموديد مسئله اى كه در درون سوال شما مستتر است هويت نام دارد. و در وراى آن هويت ملى مطرح است. ابتدا به تعريف دو واژه، اهميت ان، و اينكه آيا هويت دينى با هويت ايرانى در تضاد و تضاهم است مى پردازيم فرهنگ معين واژه‏ى هويت را چنين تعريف كرده است: آنچه كه موجب شناسايى شخص باشد يعنى آنچه كه باعث تمايز يك فرد از ديگرى باشد. مهمترين كاركرد هويت ايجاد (پيوستگى و همانندى) است. در شكل دهى، ساماندهى و سازماندهى هويت هر فرد، دو عنصر دخالت دارد. كه عبارتند از: تعريف ما از خود و تعريف ما از ديگران. نكته قابل توجه آن است كه هويت در هر سطحى در مقابل غير مطرح مى شود. هويت ملى فرايند پاسخ گويى آگاهانه يك ملت به پرسش هايى پيرامون خود، گذشته، كيفيت، زمان، تعلق و خاستگاه اصلى و دائمى، حوزه تمدنى، جايگاه سياسى، اقتصادى، فرهنگى و ارزش هاى مهم از هويت تاريخى خود است. همچنين هويت ملى را مى توان مجموعه اى از نشانه ها و آثار مادى، زيستى، فرهنگى، روانى دانست كه سبب تفاوت جوامع از هم مى شود. هويت ملى اصلى ترين حلقه ارتباطى بين هويت هاى خاص محلى و هويت هاى عام فراملى است و مفهومى متحول، تكامل يافته و پويا دارد. به اين ترتيب، هويت هاى فراملى پيوسته در تكميل و باز توليد هويت ملى موثر هستند.. اما در خصوص مسئله اى كه شما بيان فرموديد اگر در براورد هويتى نگاه ما پان ايرانيسم باشد (اعتقاد به هويت باستانى و اسلام زدايى) همانطور كه در رژيم گذشته تحت عنوان گفتمان ناسيوناليسم پهلوى مطرح مى شد جاى اشكال است چون از لحاظ نژادى در مقابل اعراب و اسلام قرار مى گيرد. به همان ميزان اگر رويكرد هويتى منجر به حذف فرهنگ ايران و تاريخ آن باشد دوباره از آن سوى بام بر زمين مى خوريم.

هويتى ايرانى و اسلامى در كنار يكديگر موجبات تقويت هويت ملى و اتحاد ملى اند. اسلام با گرايشات ناسيونالسيتى مخالف است. ناسيونالسم در درون خود نژاد گرايى، تقابل با اقوام و اقليت را دارد. شايد كسانى كه در مقابل هويت ايرانى جبهه مى گيرند نا خوداگاه برداشت پان ايرانيستى كه در رژيم شاه بود را قياس مى گيرند در صورتى كه چنين نيست. طبق حديث كه شما هم به آن اشاره كرديد. ميهن دوستى پسنديده است و ميهن پرستى با برداشتهاى شووينيستى كه در مقابل ديگر اقوام و ملتها قرار مى گيرد مذموم.

 

فراموش نكنيد ابراز ارادت به ايران نه تنها بد نيست بلكه آب و خاك هر فرد، هويت اوست و تضادى بين اسلام و ايران نيست بلكه ايرانيان بهتر از ديگر ملتها اسلام را شناختند و در نشر گسترش آن سهم بى نظيرى داشتند. بايد اشاره كرد هرچند بايد به كشور و ميهن خود وفادار بود ولى اشتباهات گذشتگان را نبايد ماييه فخر و مباهات دانست. مثل اعتقاد برخى از ملى گرايان به نظام منوكراسى شاهنشاهى. و حد و مرز اين ميهن دوستى بايد مجزا از ناسيونالسم كه در مقابل ديگر اقوام و ملتها ى ديگر قرار مى گيرد باشد در خصوص حديث حب الوطن من الايمان شيخ بهايى شعرى زيبا سروده اند، كه اگر مطالعه بفرماييد مستفيض خواهيد بود. عده اى از اين حديث برداشتهاى جغرافيايى دارند و عده اى بابينش مذهبى و عرفانى وطن را سراى حضرت دوست مى دانند در پايان نظر شما را به بيانات مقام معظم رهبرى در سفر به شيراز جلب مى كنم از يك منظر، اين آثار (تخت جمشيد) متعلق به جباران تاريخ ايران است و نفرت از استبداد و جباريت، اينگونه آثار را در چشم و دل انسانها از جمله متدينين، بى جاذبه مى‏كند اما از جنبه مثبت، نبايد فراموش كرد كه اين آثار، به هرحال محصول سرپنجه هنرمند، ذهن خلاق، روحيه بلند نظر و «ذوق و ابتكار ايرانى» است و اين واقعيات، تخت جمشيد و ديگر آثار تاريخى را در سراسر كشور، مايه افتخار ملت ايران خدمتگزارى حقيقى مسئولان و مديران رده هاى مختلف كشور به ملت، و همت و آمادگى مردم، آينده روشن اين كشور را به فضل پروردگار، تضمين مى‏كند.

و جزو مفاخر تاريخى اين كشور قرار مى‏دهد». ايشان با اشاره به تلاش برخى كشورها براى ايجاد مفاخر مصنوعى تاريخى تأكيد كردند: «مفاخر حقيقى تاريخ ملت ايران، موجب تقويت اعتماد به نفس ملى است و لازم است مورد توجه بيشتر قرار گيرد». حضرت آيت الله خامنه‏اى در تبيين اوجگيرى ذوق و هنر ملت ايران در دوران بعد از اسلام خاطرنشان كردند: «ما به مفاخر تاريخى قبل از اسلام نيز به عنوان نشانه‏هاى هنر ايرانى افتخار مى‏كنيم اما واقعيت و تحقيق علمى نشان مى‏دهد كه «تمدن، هنر، فرهنگ و دانشى» كه ايرانيان در قرون 4 و 5 هجرى يعنى بعد از اسلام به آن دست يافتند قبل از اسلام هرگز سابقه نداشته و اين اوجگيرى به بركت اسلام بوده‏است». اين فرمايش رهبرى به وضوح آشكار مى كند كه ما هرچند به مواهب فرهنگى و تاريخى خود مفتخريم، اما در سايه اسلام به فرهنگ و تمدنى متعالى نائل آمديم. پس يقيناً ميهن دوستى اگر جنبه ناسيوناليستى نداشته باشد عقلانى و بديهى است. ما مسلمانيم و ايرانى، مردان نيك بسيارى از اين سرزمين سنت و دين پيامبر خدا را يارى كردند و حرمت عزيزان اهل بيتش را از جان نيز بيشتر دوست مى دارند. پرسمان.